Nupepa Puka La Kuokoa, Volume I, Number 140, 26 September 1893 — NA LETA. [ARTICLE]

NA LETA.

fAolc o maton aaEemalie e lsvrc i ke kolkoi 0 n& hal& noTia maneo 1 hoopakaia malalo o keia poo e ko makou poe mea kakau.ī Kamanu kue ia Kaoaokalani [Hoomauia.] E Me. Lunahoopokopono:— Mamuli o ko Mr._ Kaoaokalani holke hou ana mai neī i kona manao hoopaakiki maluna o kela manao mua no ona I manao waīe ai he ma’i leie ka lepera. Ua hoopiha loa la mai ko’u puuwaīmeka hauoli nui I ka loaa ana ia’a he wa kupono loa e hoike pau ai i kela a me keia mau mea ano nui e pili ana i ke ano o keia ma’I, a i waiwai loa hoi i ka loaa ana ia’u he kokoolua e kamailio pu ai maiuna o keia ninau ano nui, a mawaho ae o na mea a pau, ke nonoi aku oeī au i kela a me keia o kuu iahui, e pono e loaa ia oukou ka heluhelu ana i keia mau manao hoakaka r.o ka ma 7 i lepera, mawaena o’u he wahi keiki opio wale iho no 1 ioaa i keia ma’i a me Mr, Kuoaokalani o Honolnlu, he hanmana e hahai ana malalo o na ao naauao a me na kuhlkuhi pololel ana a na Kauka kaulana akamai loa o ke ao nel, a nolaila e iiio ana keia i manao waiwai nui loa no ka lehulehu a pau. O ko’u kumu kue nui w'ale no i ko ka makamaka kalai manao ana, oia no kona wikiwiki lou ma ka oīelo ana he ma’i lele ka lepera a ua !ike no hoi me la ko’u kue i ka mea e oleīo mai ana aole keīa he ma’i iele, mamali o keia kuma waie iho no: O ma’i Iepera, he ma’i :-ia i olelo ia (kapaīa) e na kauka kauīana loa a pau o ke ao nei ma ka olelo pilī lapaau he “Cachexia.” O ke ano o keīa, oia ke kulana nawallwall o ke koko, inamuii o kekahi kumu maikai ole. O ke kaokao, ka alaala a me kā fiya nee manawa, ua hooulu mai no keia mau ano ma’i i ke kulana ano © o ke koko, e loaa ai ke kanaka i keia ma’i he Cach'exia (lepera), a ke loaa keia Cachexla i ke kanaka, e ioaa mai no auanei kekahi mau kumu hoonawaliwall koko e ae, a mamuli oia nawaliwali ke koikoi loa, ina paha ma na lima, e pepee mai no a helelei na manamana/a pela no ina ma ka wawae a me na wahi e ae, a nolaila mai ke kumu i ike nui ole ai o ka ili 1 ka eha a mahope e manoanoa pu mai ana a pehu maoli no a kiekīe maoli no kekahi, a ina e loihī ko ke kanaka ola ana me kelā-mau ano, alaila, : e pllaa ana ke kpko ipo.maioka o nā kīokio a me na wahi'manoānoa pu i heīe a upēhupeha, a pela i palahe mai ai na pepeiao, na maka, na lima a me

na wahi e ao o he kīno mamuli o ka pilaa a ino ana o ua koko nawaliwali ala (Cachexia), oia hol oa ma’i weliweli nei he Iepera. He mea oiaio o ka makamaka, he hana nūl io maoli no keia i knpono ole na kaoa e hoakaka kona maa ano a pau, oiai kaaa aole he mau kanaka, aka nae, aole no īa he mea . e kapae ia ai, ka hoike ana o kekahi poe e ae i ko lakoa Ike a me ka noeau i kekahī mea iloko o ua oīhana lapaau la, e llke me keīa e noke mau ia nei i ke kamailio, aole no he maopopo pono iki, a maila paha hoi o pau ka pīlikīa ia oe o kaua, no ka mea he haumana kauka ae la hoi oe, a maino. o loaa, aku ia’a ka meheu e halawal pu ai me au mau kama kaulana loa o ke ao nei, a ike maka hoi i ko lakou man inoa, ko lakou wahi i hoonaauaoia ai a me ko lakoa wahi e noho nei i keia wa o ka honua nei. No ka mea, he makemake loa wau 1 ke kamailio me kekahi mea no keīa nlnaa lepera īna hc mau huke kauka lapaau oīalo kana no keia m T ai e hiklaī ia 7 u ke hilinai aka e ka makamaka. Ua hoike mai oe e ka makamaka, he. ma’i lele ka lepera, he mea oiaio, o kou manao a me kou ike kauka no paha la ī loaa ia oe, aole nae e hlki la manao ou ke hoonee ia T u i hookahi iniha maī ka hoole loa ana aku i kou kuhihewa, a pono wale aku i kou naaupo. O ke ano o ka ma’i lele i hooia lokahi ia e na kauka a pau o ke ao nei, akoe paha.oe, o!a no j£ma’i korela,fiva-lenalena, puupuu ulahi, (small-pos) a me ka fiva-talfoida, ua iokahi ka ike o na kauka he mau .ma’l lele maoli no la, aole loahe hookahi kauka e aa ana e hooia mai he like ka Iepera me kekahi o kela mau ma’i ae la ka lele. Ma Geremania, ua kapaīa ka poe iloaaikeia mai lepera, he “etustsa2” a ua kapaia no hoi ma Suedena he “spetelsfca” o ka manao nui o kela mau huaolelo I kapaia ai pela, oiahoi, hepoe ua pelapela, inoino, anola kumu, ua hookaawaleia no ka poe I loaa i ka Iepera ma la mau aapuai he mau mile ka mamao mal na kulanakauhale aku. Ke nīnau aku nei au ī kou Ike kauka e ka makamaka, he hookaawalo anei kela no ka īele o ka maī Iepera? Aole no paha e nele ana kou ae hoopaakiki wale mai no, e like qo me ka nui palenu ole o kou kahihewa. 0 ko’u manao uae no kelu hookaa wale ana, be boomaemi-.e ana ia ia mau kulanakauliale, e likē me ka hookaawale ana o ka mea hanul ho- • loholona Ino mai na holoho oaa malkai aku, i mea e hnowahawaha ole i la ai kona mau holoholona maikai, , a hoino wale ia hoi mamull o kelu mau wahl holoholona kakaīkahī i , ma’i a ino, a ua like no me ia ke i kumu i hookaawaleia al o ka lepera ma Geremania a me Suedena, aole nae no ka lele. O kou olelo ana ae, he loaa ka , mea mai ole i ka Iepera, ke noho , huikau, ka hoike aku nel au ia oe, owau maoli nei no ka mea nana oe i e hoole aku ia maaao nna ou pela, • a ua kokua nui ia mal ia hoole ana o’u e ka hapanui o na K auka aka- ; mai loa, a me he mea la ma ko’u ; hoomaopopo aia malaila kahi o ke i kauka Farani i hoole loa ai aole keia , he mai iele. He mea olalo no, aole loa e loaa : Iki ana kekahi mea a mau mea mai : ole paha i ka Iepera ke aī pu a moe . pu me ka mea maī a pela aku, ina ho mea kīno ola maikai īa, i nele . loa i ke kulana aapu a omo maī, iloko o kona kino, koe wale no keia, ( aia no ka pilī o ka lepera i ua mea mai ole la, he loau mua I ke kulana L aapu omo ma’i, oia hoi ka pīlī mua i ana laia o ke kulana koko nawaiis wali, (Cachexia), a aao ma’i aai iele

maopoopo maoll no f oia no hol ke kaokao pala i kapa ia e na kaaka he Syphilis ala wale no me ka loaa mua o ka mea ma’i ole me kela mau ano ae la, pela no e loaa a e puka maoli ae ai ka ma 7 I maluna o ka mea ma’i ole, ke ,4>uhi pu i ka ipupaka hookahi, inu pu, Eia ka ninau i kou akamai, no ka lele anei o ka Iepera ka mea i loaa aku la o kela mea ma 7 I ole I ka lcpera, oiaī, aole oīa he mea i ike maka ia mamua aku he lepera, aka nae, aia me ia kela “Syphilis ,? a koko nawalīwali paha mamuli o kekahi mau kumu maīkai ole he nuī, alaila, he <t Cachesia ?? no ia i na Kauka, oia hoi ka lepera a kaua e kamaiiio neī. No ka mea, aole ka Iepera he ma ? i mawaho waīe no ma ka ili, a koe ka io' a me na iwl, no ka mea, e hoomainoino ana keīa ma’i i na wahi a pau o ke kino o kc kanaka. E nana ia Mr. J. Kahaulello, he keonimana kīno ola maīkai e noho kokua ma ? i nei ma Kalawao. He 20 a oi makahikī o ka noho pu ana, moe pn, a pela aku, no keaha mal kona lepera ole ana, no kalike me ka ? u i ike ai, a i hoiko ia ae la hoi maluna i mea e hookaakaa ia ai ou mau makae kua hoa maikai. He minamina nui loa no hoi au ia oe i ka hikī ana ia oe e olelo mai, aohe walwaī o ka pule i ke Akua ka mea hlkl ole i kekahl mea i noho ao kauka ke olelo pela, no ka mea, ina aole e ana kekahi kauka naauao i ke Akua, e Uke me oe, a hoole aohe ola o ka pale, ke kapa mai neī o Solomona iaīa, he naaupo a ua kapaia ia poē hoolohe ole i ke ao ia, he holoholona. . Ua oi aku anei ka weliweli a me ka manaonao o keīa ma’i, mamua o ke kiola ia ana o Sadelaka ma iloko o ka imu ahī i pahiku īa o ka enaena, o kou hoole ana mai ia ? u aole he ola ma o ka pule ala I ke Akua, 0 kekahl ia o kou mau wahi manao hehena lapuwalo loa e makeliewa loa ai o ko’u kamaiīīo ana me oe, ina iho la pela ka nui palena ole o kou hoomaloka^ E hoomanao no hoi oe e Mr. Kaoaokalani, aole loa he buke waiwaī nui ma ka honua nei i oi ae i ko ka Buibala Hemolele, e aho ko kanaka e neīe i ke dala a me ke gula mamua o fca neleana i kahaihala*, a oia ke kuma o ku ? u kono ana aku la oe e aho kou nana anaa malama i kona niau olelo ao lua ole o ka naauao, mamua o kou hoopīha nupepa waiwal olo wale iho no, ina aole he buke lapaau o ka oīhana kauua me oe nana e kokua nui mai i kou manao wale ana he ma’l īepera. He mea oia. no, ua piha a īawa baibala manil no ka lnhui holookoa e Uke me kau olelo, aole au e hoole aku ana īa olelo au, eia nae, aole loa e hiki la’u ke ae aku, ua malama pono ia ka makemake o ke Akua i kauoha mai ai maloko o ua baibala ala e na kanaka, a o oe maoli no ka mea nana ponoi i aporu> mai nei la manao una o ? u. Ko olelo mai nel oe, <c AoIe pela na hanauna o kela wa, e ukulīi moo ana no, ua lilo aku la 2 ka ulaia, a oia ka pololei ana o ko T u manao mua i hoike ai. ?? Ua haalele maoli no ka lahuī I ka malama pololeī ana ī ka makemake o ke Akua Kiekie loa, oia ke kumu o ko’u olelo ana aku ia oe pela, aia mau iioko o kuu puuwai ke kaumaha nb ia mau auo hana pelapela e puiama naaupo ia nei iwaehaoka poe hoole Akua o ko kakou nei lahui aloha. E hulī aku a nana I ka wa īa Kauīkeouli Kamehameha III. a mamua aku, he wa lokahi maoli no ia 6 na kanaKa ma ka hoomana pololei ana 1 ke Akua, a oia no ka wa o ka nupepa < ( Ka Leo’ ? i holke mai la «* *

he maluhia na hapa millona (?) kaikamahine, & etc. a oia no hoi ke knmu i manao paa ai o ka mol Kamehameha hi. e holhol hou io ia mal ana no ke Ea o ka aina i lawe lima nu! ia ai e Keoki Paulet ona aumoku kaua Beritania, ke pule ikaikaike Akua, He mea oiaio, i ka w T a aka moi i kuahaua kokeai e pela ke kull o na haipule ilālo, a nol aku i ka lokomaikai o ke Akua e alohamaiia Hawaii poino, ala hoī, emoole, ua loaa io no ko ke alīl makemake, a oia kela la 28 o Novemaba, e kulaia mau ia nei, mamuli nae ia o ka haipule poiolei, aole pela keia wa mahope mai nei, ka lalau, a pela no i hoohoka ia ai ka poe e manao fc«hlhewa naaupo aku nei, na ke Akua e hoihoi hou i ka Moiwahīne ma ka noho moi o Hawaii ma keia mua iho, eia nae he kuhihewa; uo holke mao li mai no ka Buke Nui i ke ola a me ka make, ka pono no hoi ame ka hewa, ame ka malama ole, a oīai ua malama ole iho la no e like me Kauikeaouii ka lokomaikaī, ua pau ua make loa kela kuhihewa naaupo. No kau e olelo haw T awa mai nei, i ae ole ka ka. haole e puhi pu i ka ipupaka hookahī, haawi ole i kona aahu a mau mea e ae paha i ka mea mai no ka makau i ka lelo o keia mai, keiule hou mai la no oe i ka lalau a oia kou naaupo haaiele loa. Ina oe e heluhelu mau ana ina buke moolelo lāhui o ke ao nei, e ike no auanei oe he rula paa maoli no ia no na lahui naauao, a he ao maoli ia no ma na kula, pela ka noho ana e pono ai, nolaila, ī ka nuī ana a kanaka makua o ka haole mai ka wa liilil mai, oīa mau no ka ae ole' e puhi la ko lakou ipupaka e kekahi mea e, ina no he ohana ponoi, aole no e hana pela, a he rula no ia no lakou, a oia ke kumu oko īakou kuaī aku a kuai mai me ka nana ole i ka lo ponoī, a nohea mai kau olelo hawawa waiwai ole. He makemake nuī au la oe e hoike mai i ka inoa o kela mau aauka kaulana, i hiki ole maī aī i Hawali neī, nana ī oleīo mai he mai lele ka lepera, e olaolu no hoi oe e hoopuka mai maloko o ka nupepa i ka lakou mau olelo ao a me na hoakaka I īke ia ai kahī iku ai oka lakou olelo ana he mai lele ka lepera maīloko mai o ka lakou maa buke knuka. Jno. A. Kama.n'U. :