Ahailono o ka Lahui, Volume I, Number 27, 10 February 1890 — Page 3

Page PDF (920.15 KB)

Pololei ko lakou manao, pehea la hoi i koho ai kekahi poe o ko lakou aoao i ka balota o ka Aoao Lahui?

            He oiaio loa aia ko ka Aoao Lahui mau o maluna o ka noho aloha pu ana o Amerika Huipuia me kakou, a ua kokua loa lakou i ke kuikahi e Ea nei i keia manawa mawaena o Amerika a me Hawaii, aole e like me ka lakou nei e hakuepa a e haanui wale nei maloko o na wahi apana welu a lakou i make iho no.

-----------

NA LONO KOHO BALOTA.

----

OI NO KA AOAO LAHUI!

---

            Ua hoea mai ka lono e pili ana i na poe i koho ia ma na mokupuni, koe nae ko Kau. A e ike ia iho no ka papa hoike malalo iho penei:

NA ALII.

 

Lahui.               Kuokoa.           Aupuni.

Oahu…………………………..              7                     -----                      1

Maui…………………………..              3                     -----                      2

Kauai………………………….             -----                  -----                      3

Hawaii…………………………              3                     -----                      3

Molokai………………………..             1                     -----                     ----

                                                            ________________________________

                        Huina…………..            14                    -----                      9

 

            Ina e lilo mai ana ka lanakila o Kau i ka aoao Aupuni, alaila, e ike ia no ke kulana o na moho me ka helu pu ole ana i ka poe holo balota kuokoa ma keia penei: Aoao Lahui he 23, Aoao Aupuni 21. A ina e mahele like ana ka aoao kuokoa ma na aoao a elua, alaila, e ike ia no penei: Aoao Lahui he 25, Aoao Aupuni 23.

            A ina hoi e like me na olelo a ka nupepa Aupuni i olelo ai, o na poe holo kuokoa no ka aoao Lahui ia poe, alaila, e ike ia no o ka aoao Lahui no ka oi, penei: Aoao lahui he 27, Aoao Aupuni he 21.

------------

KA MOOLELO O NA MEA I IKE IA

---MA KA---

MOANA PAKIPIKA.

-----

I KA MAKAHIKI 1847.

-----

(HE NANEA OIAIO.)

-----

            Ma kekahi la, oiai au i pae aku ai ma Annobon, ua halawai iho la au me kekahi o na kanaka o ia aina, a na nui loa ko’u hoohuoi i ka ike ana i kona ano a me kona kulana. He kanaka kela i hele a aoo kona kino, piipii kona lauoha, a ano hiena kona nanaina. Ua maamaalea oia ma ke kamailio ana ma ka olelo Beritania, a ma ko’u hoohuoi ana aku i na ea e pili ana i kona aina hanau, ua koho iho la au i ko’u manao he kanaka kela i hoonaauao kiekie ia.

            Ua hai mai la oia i kona moolelo ia’u penei: Oiai oia i ka 16 o kona mau makahiki, ua lawe ia aku la oia e ke kapena o kekahi moku Pelekane no Ladana, a i kona hiki ana aku ilaila, ua hoonoho ia aku la oia ma kekahi hale hana o ka ona o ua moku nei, a oiai he keiki ano eleu oia, ua kapa ia iho la he inoa hou nona, oia o Alapaki Johnson, a mamuli o kona makaala loa i ka hooko ana i na kauoha, ua a’o ia iho la oia i ka heluhelu a me ke kakau e na kakauolelo o loko o ua hale hana nei. Ua noho no oia malaila no na makahiki elima, a hoi hou aku la i kona Home ma na ailana o ka Pakipika.

            Oiai au i huli ae ai a nana aku la i ka ipuka o kona home oiai oia e hahai mai ana i ka moolelo o kona wa kamalii, ua ike aku la au iloko o kona hale e ku mai ana kekahi wahi kii wahine i kalai noeau ia, aka, i ko’u hoomaopopo ana aku ike aku la au he wahi kii kanaka i hoaahu ia me ke kapa wahine, i wa-hi pono ia hoi ma kona kino a puni, ua hai nae kona wawae a pela pu no hoi me kona mau lima, a o ke kino wale iho no ke kau mai ana, i kahiko ia hoi me na hookinoinohi ana la a ke kino kanaka. Nohea mai kela kii e kau mai la ma ka paia o kou hale? wahi a ka’u ninau aku iaia. Pane mai la ua Alapaki nei, he wahi kii kela i loaa ia’u mamua o ka laau ihu o kekahi moku i nahaha ma na aekai o keia mokupuni, a o ka moolelo o keia wahi kii he ehaeha maoli ke hoike aku ia oe. Mea mai la kela ia’u e komo aku maua iloko o kona hale, a o ko maua komo pu aku la no hoi keia. Kuhikuhi mai la kela ia’u e noho iho maluna o ka noho, a hele loa aku la kela a ku iho la ma kahi o ua kii nei e kau ana kunokunou aku la. Unuhi ae la kela i kahi ipupaka a koe ae la i ke kukaepele a noho iho la kela maluna o kekahi noho, a hoomaka mai la oia e hai i ka moolelo o na wahi ku nei ana.

            Ma kekahi kakahiaka nui o kekahi la molaelae o ka malama o Okatoba, 1847, mahope iho o hookahi makahiki mai ko’u hoi ana mai mai Pelekane mai, ua ike ia aku la kekahi wahi moku e hooiho mai ana i ka aina nei, a aole i liuliu ua kokoke mai la kela i na kuaau o ka aina nei.

            He wahi moku nui keia i ka nana aku, piha kona oneki me na kanaka, a i ko’u nana pono ana aku e lula auana pe’a, a ua hookuu iho la hoi kona heleuma. Aole i liu liu ua holo mai ia na waapa i uka nei o ka aina, a ua paha aku la no hoi kahakai me na kanaka o ka aina nei, ma ka pae ana mai o ka waapa i kahaone, ua lele mai la ka malama moku a ninau mai la, auhea ka Moi o keia aina, ma ka olelo Pukiki keia, pane aku la kuu makuakane, aole he Moi ma keia aina, a heaha kou makemake i ka Moi? wahi a ka ninau aku a kuu makuakane. Ua makemake makou i ka wai! Pehea ka nui o ka wai a oukou i makemake ai? O ka nui kupono no na poe eemoku a me na poe o luna o ka moku. Heaha ka oukou poe eemoku? wahi a ka ninau a kuu makuakane, he poe keonimana a me na lede, ma keia pane a ka malihini aole loa i manaoio iki oia i keia pane a ka malamamoku, ua koho iho la oia he poe kanaka lima hana kela a lakou e hopuhopu hele nei ma na mokupuni. Mamuli o keia manao hoohuoi o kuu makuakane, ua hoolale ae la oia i kona auwaa e holo aku iluna o ka moku e ike i ka oiaio o   kana mea i koho ai, aole i emo kaalo ana ko ia nei waa mawaho o ua moku nei, i keia manawa lohe ia aku la na leo uwo o na kanaka a me na wahine i hoopaa ia ilalo o ka moku, oia hoi na poe i hopuhopu ia i poe paaua. Kahea mai la ke kapena i ka poe e kau ana iluna o ka waa e pii aku iluna o ka moku, ua hoole aku la lakou nei. Mamuli o ka lakou mea i ike aku ai, ua hooiaio loa iho la kuu makuakane i kana mea i koho e ai. Auhea kahi kupono no ke kuu ana o ka heleuma? i ninau mai ai ke kapena. Pane aku la kuu makuakane, o kena wahi no a ka moku e lana la. Ia manawa ua hookuu ia aku la ka heleuma a lu ia iho la no hoi na pea.

            Ua kokua pu aku la no kuu makuakane i ka huki ana i na pahu wai o ka moku me na kanaka oha, a oiai e huki ana na kanaka i na pahu wai iluna o ka moku e lohe ia aku ana na leo hea o na kanaka eleele, e hookuu ae ia lakou a pau mai ka moku aku. Aole i ae ia na kanaka e hookuu ia iluna o ka moku, aka, ua hoopaa ia lakou a pau ilalo. Ma ka hora 2 paha oia la, ua ike ia aku la kekahi moku e hooiho mai ana maluna mai a ua koho ia aku la o ka moku manuwa Pelekane. Mamuli o keia ua nui loa ia ka maka’u o ke kapena o ua moku aihue kanaka nei, a kauoha koke aku la i na waapa e kiu koke iluna o ka moku me ka awiwi loa. Iloa no a kau na waapa iluna o ka moku ua huki ia ae la na pea me ka awiwi loa, oki ia aku la ke kaulahao o ka heleuma, a hoopiipii aku la ka moku e hoopuka aku iwaho o ke awa. Hala aku la ka moku hoi mai la no hoi makou i uka nei o ka aina, i keia manawa ua hoomaka mai la ka ino nui a pa mai la ka makani me ka ikaika launa ole mai, pau ka ike ia ana aku o na wahi moku nei, a ua koho iho la makou e poino ana oia. Holo aku la na kanaka ma kahakai e nana ai i ua wahi moku nei, aia hoi ua ike ia mai la oia ua kau iluna o na akoakoa o kuaau a ua pau loa i ke okaoka liilii. Oiai i kela po ua lohe ia aku la na leo uwo o na kanaka me ka weliweli nui, aka, aole e hiki ke hoopakele aku ia lakou, oiai he pouli a he ino nui hoi. Ma ka hora 3 o ka wanaao, na loaa aku la i kekahi o makou ke kino o ke kapena o ua wahi moku nei e mehana ana no, a i ka hiki ana i kauhale make loa iho la oia. A o na kino hoi keia o na poe a pau o luna o ka moku, ua pau loa i ka make, a o ka makou hana nui hoi ia o kekahi la ae o ke kanu i na kino o ka poe i make, o ka nui o na kino make a makou i kanu ai he 98, koe aku ka poe i kanu ia iloko o ka opu o ka moana. He hookahi wahi keiki i loaa aku ia makou e pili ana no me kona makuahine, ua make nae ka makuahine a o kahi keiki hoi e kamau ana no kahi ole, a ma ka’u malama ana eia oia ke ola nei i keia la, a ua kapa aku au i kona inoa o Kaaloehuakekai Johnson.

            O keia ae la ka moolelo kamahao o keia wahi kii la a’u e malama nei au hoi e ike aku nei i ke kau mai ma kapaia. He moolelo ehaeha maoli no.

                                                                                    Pipiholokaao.

-----------------

 

Kela a me Keia.

---

            Nui na waikahe ma Nu Wale Hema.

 

            Ke laha nui ‘la ka mai fiva ma Melebona.

 

            Lanakila ka aoao Lahui—oia ka mea hou!

 

            Eia ke Ahi o Wailuku me kakou i keia mau la.

 

            O Kapaehaole ka mea i koho ia no Molokai. No ka Lahui ia .

 

            E heluhelu ae i ka moolelo o na mea i hana ia i ka makahiki 1847.

 

            O Waialeale, Kaala a me Makee ko ka mokupuni kaili la i keia ahiahi.

 

            Ua hala aku ka mokuahi Keoni Kamaki no Waimanalo i kakahiaka nei.

 

            Heaha hoi keia o na ipukukui uwila i ka po nei? Pouli poele ke kulanakauhale.

 

            E holo aku ana ka Lehua no Hakalau a me Honomu i ka hora 5 o keia ahiahi.

 

            Eia o Hon. Bila Konuwela, Hon. V. Kanuka a me Hon. J.W. Kalua ma Honolulu nei.

 

            Ua puka mai nei o Paehaole no ka aoao Lahui, he 75 balota kona oi imua o kona hoa holo.

 

            He 3,000 mau ahua maia i lawe ia aku e ka mokuahi Zealandia no Kapalakiko i nehinei.

 

            Iluna ae o ka mokukaua Pelekane ke Lii ka Moi i ke awakea nei, a nona na pu e kani kuilua ana i ka hora 12 nei.

 

            Ua oo ae la kahi nupepa Advertiser i kakahiaka nei no ka aoao Hoomaemae ka o J.K. Hookano o Kohala. Olalau hou!

 

            Ua aa aku nei o Peter kemp e hoe pupukahi me O’Conner ma ka muliwai Parramatta, no ka moho kaulana o ke ao nei.

 

            Ua pahola ae la he lono ma na pipa alanui o nehinei, e holo aku ana ka Moi no Kapalakiko, aka nae, aole i holo aku ka Moi.

 

            Ke koho balot ama Hana, Maui, penei:

                        P. Kamai……………385        Kohoia

                        J.U. Kawainui………366        Haule

 

            Ua lohe mai makou ua ao ia aku ka o Kale Aki, aole e pepehi hou i ka wahine ana, a ina e hookuli, hoopau ia ka palapala loio ona. Pilikia maoli ka o Kale ina pela!

 

            Ua haalele iho la ka o Kale Aki i ka lawe i ka AHAILONO. U—haalele iho o oe make—o na wahi pepa no au i lawe ai kai make a o ka make no ia a make pu aku no paha auanei me oe.

 

            Hiki mai la ka lono i kakahiaka o nehinei ua haule iho la o J.U. Kawainui o ka aoao Hoomaemae i ka moho a ka Hui Kalaiaina Hawaii a Laiana oia o Hon. P. Kamai. Hipa Hipa Huro!

 

            Mai helu i na moa mamua o ke kiko ana o na hua—a ua like no hoi ka lua me keia—Mai helu i na Alii a me na Lunamakaainana o ka aoao Lahui no ka aoao Hoomaemae, elike me ka ka Advertiser i helu papa mai ai i kakahiaka nei—o ka aoao Lahui ua haule a ua puka ka aoao Hoomaemae—Olalau!

 

            Ua kohoia na Luna Nui o ka Hui Limaaloha Katolika penei: Peresidena Mrs. E.S. Cunha; Hope Peresidena, Mrs. J. Bowler; Kakauolelo, Mrs. D. Clark; Puuku, Mrs. J.W. McDonald. O ka hana a keia hui, oia no ke kokua i na poe ilihune o ka hoomana Katolika. O oukou no ka oi—Pehea hoi o hookamani nui ma i painuu nui i ke aloha i ka poe ilihune—he oki loa!

 

            Ua kalahele ae la kahi paalalo o J.U. Kawainui i kela mau la aku nei, oia o Lui Kekumano, e pili no oia he puu dala nui i ka mea e ae aku ana iaia, aole e haule ana o J.U. Kawainui aka, e puka ana oia—aka, i ka hiki ana mai ei o na lono ua haule pipika hele aohe wahi mea a pane leo iki—e, o oe paha kekahi i komo iloko o kela auna i helu i na moa mamua o ke kiko ana o na hua ea!

 

            Ua pule ae ia ka o Rev. S.E. Bihopa ma ka awai laahia o Kaumakapili i ka po nei, e haawi mai oe e ke Akua i ka maluhia no ka poe e kue nei i na mikanele, oia hoi na kanaka, haole Pukiki Pake a me Iapana. Hewa keia pule ana au e Bihopa! I pule ae paha oe i ke Akua e kala iho i kau mau olelo ino i olelo ai i na kanaka Hawaii, oia hoi he poe naaupo, a ke poe kaokao kanaka Hawaii, ina ua pono loa! Aka, ia hai oe e pule ai koe no nae kou pule ana nou iho e kena Palisaio hookamani nui maopopo.