Hawaii Holomua, Volume II, Number 9, 27 February 1892 — KA PEPEHI KANAKA MAINOINO MA AWALUA, LANAI. [ARTICLE]

KA PEPEHI KANAKA MAINOINO MA AWALUA, LANAI.

He Kahuna Wahine Hana l Mauaonao. Koala ia ke Kino iluna o ke Oue Wela—Puhi ia ka Hale i ke Ahi—Ekolu Kino Uhane Make Loa ! Ma ke ku ana mai o ka mokuahi Kinau ma ke kakahiaka Sahati nei, j ua lawe mai la oia no Honolulu uei i na poe o ke kahua ]iepehi kanaka o Lanai, he umi ko lakou nui.aeiakolakou mauinoa: Puulolo (w), wahine kahuna; Kala (k); Zakaio (k); Kealakaa-liilii (k); Keliikuewa (k); Kanoe (w); Kanoena (w); Nawai (w); Kahikina (w); me Keola (k). Mamuli o ka I oluoiu o kekahi hoa'loha o makou 0 Lahaina mai. ua loaa mai la ia makou ka moolelo uianaonao e pili ana i ka lua ole o na haua karaima eleele i ike ia ma ka moolelo o ko Hawaii nei noho Karistiano ana. ka haua kupono wale no ke oleloia ae he hana ia na ka mea i | nele na noonou maikai o ke ao kauaka. aka, na ka mea i uluhia ia e ka hehena eleele. Ka Mooi.klo Maxaosau Aia ma Awalau Lonai. he wahine kahuna, o Puulolo koua iuoa, a e komo ana iloko ona kekahi uhaue, a me ia uhane e noh>> aua iluna | ooa. e hoomaka aku ai oia e la(>aau r I i ka mea ma'i ke hiki mai imua ona, oia ka haua a keia wahine. a 1 ma kekahi moolelo i hai ia mai ia . makou. ua lapaau, a hoola aku keia Puulolo kahuua i kekahi keiki i ‘ make/i !awe ia mai imua ona. a ma ia hana ana a ua Puulolo uei, a ola. ua nni ka poe i mauaoio, a huli mahope o us Puololo aei, a ma ia wa mai, ua hoomaka ka noho mana ana o ua wahiue nei mai lona o na mea a pau e manaoio i ana iaia. ina nae he oiaio ia mau i lohe. A pela iho la i hoiiamahi ai

I keim poe no lakou na sn«a i hoike s ! im ae la malunm. mahope o ke ala* i | kai ana a keim wahioe kahuua. 11 MaTe ahiahi Poalima Feb. li, i . 1 hala, aia keia Puulolo wahine. a 1 1 me kekahi poe e ae i hoike ia ae i □ei e akomkna ana ma kekahi /fale 11 ma Awalau. Laaai. ua lawe ia mai 1 imua o ua Punlolo wahine nei. he 1 wahi keiki o 6makahiki; o Kalaiii* | lii kona inoa. ua nana iho la ua 1 Puulolo nei. a i mmi ia: “0 ka pilikia o keia keiki. he ? make i ka moo. aia ka nuo iloko < ‘ ona i keia ftra. noiaila penei e haua j ai i puka keia moo iwaho, a o ke j ola no ia." la wa. papai aku ia na lima oui J Puuloio uei ma na kumupepeiao c me ka ikaika a uwe ae ia iia wahi keiki nei me ke kupaka aua i o a , ianei. a e paa ia aua ua keiki nei e kekahi poe, a i'au ia haua ana pe- < la, ke hele iho la ke keiki i ka na- \ waliwali loa. ia wa lalau aku la ua j Puulolo nei i kekahi npana laau. a j noke iho la i ka hahau maluua o * I ke kino o ua keiki la. a hiki i ka i mauliawa ana ae o kona hanu hope ' loa. i keia wa aia no na poe e ae ke | nana mai nei i keia mau hana. me c ka menemeue ole o ka uaau. oiai e i uhi ana ka mana o keia wahine maluna o iakou. me he mea la ua | lilo ua wahine kahuna nei he Akua no lakou. , \ Make iho la o Kala-liilii (k). i 1 aku nei ua kahuna nei i Ka poe o ; I loko o ka hale. “ e nana oukou ma | ka hikina mai a ka la, a o kii ao au > _ i ka uhane o kahi keiki a hooKomo j hou ae iloko a ola oia." ) Ua hwko iho la no keia poe i na 1 kauoha a ua Puulolo nei. A pau j keia mau hana, me ka waiho mai \ no o keia kino make, ia wa ua i 1 waiho hou ia mai la no imua o ke f alo o ua Puulolo (w) nei he wahine 1 ma’i, o Puni kona inoa. O ke ano 0 kona lapaau ia ana. penei: , Kauoha aku nei ua Puulolo (w) 1 nei ia Kaholokai (k) e paa niai mahope o Puni w. ka mea mai, ‘ a e pupu ae i ka lauoho ma ko lima a j e hoopili mai i ou mau kuli ma ke i kua, a e hoanuunu iho oe ia Puni j w.” Ua hooko iho la keia kanaka me kona mau lima kakauha o ka . menemene ole, a hana iho la e like | me ke kauohn a ua Puulolo w nei. 1 Ke uwe ae la o Puni w, i ka eha. | aohe nae liina kokua i haawi aku iaia mai na poe e ae e nana aku I ana i keia hana hoomainoino. A pau ia mau hana ana nialuna i o ke kino o Puni w, ua kauoha hou I aku la ua Puulolo w. nei e hoo ia i ahi nui iluna o ke one, ua hooko ia aku la keia kauoha, ma ke alu pu ] ! ana inai o ka j>oe e ae e noho ana. i aia ka pono o ka nui o ka wahie a n hoi ko ahi. 1 ka a ana o ke ahi _ | a hiki i ka lanahu aua, ia wa ua , kauoha hou aku la ua Puulolo w. | nei ia Kaholokai k. e wehe ae i ka 1 * lole o Puni w. aolohelohe,ae kos»la aku iaia ilunu o ke one i hele a 9 • ■ wela i ke ahi. I, Ua hooko koke iho la ua Kaholokai i keia kauoha o ka menemene lua ole me ka hojx)hopo ole o kona j naau. oiai na maka o Puni e nana ae ana me ke aloha iloko o nawainmka e iho makawalu ana ma kona mau papalina. a me ka hou make hei e kahe ana ma o a maanei a puni kona kiuo. Iloko o keia wa i wehe ia ae ai ke kapa o Puni e Kaholokai a ku olohelohe iho la ke 1 kino me ka aahu ole, ahiila, lalau aku la oia ia Puni a hapai ae la me kona mau lima wikani a hoolei aku la iluna o ke one wela i hele a enaena i ke ahi. a hookuu malie aku la iaia e kupaka ana i o a ia , nei me ka oui ana i kahi e pakele ai o kona ola. a i ka hala ana ae o kekahi mau minute. ua ike ia aku i la kn aneane ana o ka hanu makamae e haaleie iho iaia he kino puanuanu no ka wa mau loa. ua pau ' ae la ka hiki ana iaia ke oni hou ae e like me mamua, uo ka mea, ua ’ j pau ae la ka ikaika o kona kino i ; ka ua mea o ka wela o ke one. 1 | Aole i liuliu mahope iho o ia uana- • ina o ke kauuiaha, aia hoi, kahea ! mai la oia me ka leo papauaho o ke a-ili ana o ke aho hope loa i kana kane manuahi. “K Kakaio e! J -1 E kii mai oe e kokua ia’u, e make , i aua au aole au e ike hou aua iaoe. Ua pane aku o Kakaio, “Aoie hiki . ia’u ke kii aku e kokua ae ia oe." p A iloko o ia manawa i ike ia aku 1 t ai ka halii ana iho o na helehelena ' i u ke kaomaha e hooipo iho ana me k kona mau oiwi naui, a i ka mana- - wa i manao ole ia, aia hoi. ua haaL i lele iho la ka uhane ke oia o ke u | kino i kona home a kunewaaku la, , 1 me ka waiho »ua iho ia Puni wai '■ hine he kino make maiuoinu iloko i o ke ahi, ua pau oia maanei. ua ha- - la me na kipona a ke aloha. - Aloha wale! > lloko nae o kela wa a kela leo i kahea hope loa a Puni wahiue i 1 kuhea mai ai ia Kakaio kami kane

manuahi. aoie loa i ikeia kekahi mea e haawi aku ana i kana maa kokua aua ma o ka hele «na aka e hoopakeie ae iaia mailoko mai o kela p>ino. aka, ua hakano malie iho la lakou me ka nan* hoomau ana i na hana aioha oie a Kahoiokai e lawelawe ana. a hiki wale i ka make ana o Pnni. Mahope iho o ka make ana o Puni w. ka eloa hoi o na mea i pepehi i» me ka mainoino oiai nolaua e ola ana. ia wa aoiie no he mea i ike ia aiu mai waena o keia poe e hoao ana e kue i keia Puulolo w. ka mea nana na hana houmainoino. la wa ua puka bou aku 2a he kauoha mai a Puuloio w. asu —“ e. auhea oukou. makemake au enakii oukou a kupee a paa na lima a me oa wawae o Kaholokai i ke kaula a e hana koke oukou ia hana i keia wa ano." la mauawa uo uu hopu ia iho Sa 0 Kaholokai k. ka mea nana i koala ia Puu w. iluna oke ahi. Kupee ia iho la oia a paa i ke kaula e Kala k., Kakaio k.. Kealakaa-lii’i k , Keala k.. a me Kahikina w. Ua hoao o Kaholokai k. e pale nona iho a o ka hiki ole, e like no ho: me Puni w. i hoao ai e pale nona iho mai na lima ae o keia Kaholokai. a hiki ole, a aluaiu koke iho uo ka olelo a’o—“ e like me ke ana e ana ia mai ai pela no oee aua ia mai ai.” I ka paa ana o Kahnlokai k. i ke kupee ia. ia manawa lalau aku la u Puulolo w. ke kahuna hoi u keia wau hana pegau.v a noke iho la i ka hahau maluna oke kino o Kaholokai k. i pau i ke kupee ia, a pela i hoowau ia nku ai na hauna laau maluna o ua Kaholokai nei. 01 puka ae ka leo i kokua a hiki i ka nawaliwali loa ana. a make iho la oia iloko o na lima ponoi u ke kahuna aua no i manaoioai me ke kuhihewa nui. I ka pau ekolu ana iho la o na kino uhaue i ka pej>ehi ia imua o ke alo o keia poe e nana aku nei me na maka kukona o ke aloha oie a hoao Ole hoi t hoopaSele ae i kekahi ola, aole no i hoi mai na noonoo kanaka o keia poe. oiai e mau ana no ko lakou makahehi i na ulakui ana a Puulolo w. ke kahuna hoomainoino. Mahope iho o keia mau haua manaonao, olelo ae la o Puulolo ke kahuna i ka wa j>al)a i hui mai ui ke ao uoonoo kanaka a pili pu tnc ia. ika i nna ae ike koena iho i koe o ka poe a pau e ku mai ana a i pakele hoi ko lakou ola mai ka mana aku o kaua mau alakai ana, “E. aohe |K>no i koe ia kakou. o ka j>ono wale no i koe, e j)iihi kakou i ka hale i ke ahi, e hookomo mua nae kakon i na kino make iloko o ka hale, alaila, j>uhi aku i ke ahi. Mai iawe kakou i na wahi opala ukana o kakou, no ka inea, wa ia haua ana. e maopopo ai ua hana kakou i keia liana, a ina e pau pu ia mau mea i ke aiii, aole e uiauao ia na kakou.” Ua hookoia uku la keia mau alakui a Puulolo, ua hoihoi ia aku la na kino make iloko o ka hale, a puhi ia iho la ka hale i ke ahi. Ua okuu wale iho la no ua poe hoomainoino nei iwahoi keunu iloko oia koena )>o a hiki ike ao ana. A o keia iho la ka hopena o na hana manaouao i lawelawe ia. Ma ke kakahiaka Poaono ae, ua hele mai la o Palau [k J he aneane mile aoi ke kaawale o kona hal* mai keia wahi aku i hana ia ai keia haua hoomainoino. ike iho la uia aa pau ka hale ana i ike mua ai i ke ahi, e waiho mai ana hoi heekolu mau kino kanaka. e waiho ana mai ka ai ia ana ae e ke ahi, a tne ka naau i piha lue ke alohu. ua hana iho oia i pahu no na kino kupapuu ekolu, amaia la i kanu ia ai ua mau kino la ekolu, me kekokuu pu aua mai a kekahi o ua ohana hoomainoino nei. Mu ka la ae. Feh. II. ua hele ikuo Palau (k) % hai aku ta i kana moolelo i !oaa mai ai mai ia poe mai na lakou keia mau hana. ia Kealakaa [k] ka makai o Lanai a ma ka Poakahi ae, Feb. 15, u* holo aku la o Kealakaa [k J makai a me Palau [k] no Lahaina. e lawe ana i ka lohe i na poo aupuni malail*. Ma ka Poalua ae Feh. 16, ua hoouna ia mai la ke Kapena Makai o Lahaina. oia o K. P. Hose, eka hope Makai Nui o I>ahaina. ame kekahi mau makai e ae no ka hopu ana i ua poe nei no lakou na inoa maluna ae. Ma ka Poakolu ae. Fcb, 17, ua noho ka Aha ninaninau uo keia hihia. ama na mea i hoiee ia mai, 0 Puulolo [w], ua hoopii ia oia no ka pepehikanaka ia Puni [w], ua hoopii ia ua poe eas he umikumamalua no ka pepehi kanaka ia Kalaliilii [k].ao Puulolo [» ] Kahikina[w] Kakaio [k] Kala, Keoia [k]. a me Kealakaaiiilii [k]. uo ka hewa pepehikauaka ia Kaholokai . [k]. He umi poe i lawe ia mai i i Honolulu nei, a ke paa nei lakou ma Kawa. He elua mau mea i kue aia no i Lahainakahi i paa ai,oiao Paa (k) ae me kana wahine. o keia Paa (k) . be kaikunane oia no Puulolo (w) . ke kahuna i oleloia ae nei, a ua lapaau ia no keia Paa no eona ma i eua Puniolo uei. ma ke kunikuni ia ana me ke ahi, peuei ke ano: U ka aila kao, owiiiia a paa e iike m*ka hana ana o ka lanmlama, alaila ho»i i ke ahi, a me ia lapalapa e hou aku ai i ke kino o Paa. a o kona mau papalina ka maka a me ke 1 kino ua papaa i ke ahi, a mamuli uka lawelawo ia ana e na lapaau aua a ke Kauka ena Lahaiua, ua pii ae ka oluolu a me ka maiaai. O keia ka moolelo piha i loa.i ' mai ia maeou no keia pepehi kana;ka weliweii i hana ia ma Awalau, i [ Lanai.