Hawaii Holomua, Volume II, Number 22, 28 May 1892 — HAEHAE KA MANU [ARTICLE]

HAEHAE KA MANU

! — ALEALE KA WAI. I I > - '■ & \ , Ma M e M ana, k Ahi ae to Lalo. | — PAA KEKAHI MAU WAHAOLELO A KA LAHUI. XA MAKAO LIKE OLE O KA LEHULEHU. I — KA HOOKOLOKOU» IA AXA. 1 ■■■— M» ke k&kahiaka o ka Poalima i hala, oiai ua mea a pau o loko uei o k« knlanakaohale mawaho ae o i kekahi mau luna Aopuoi o ka aina nei e hoolai papuhea anana noonoo ana me ka hoopioloke ole ia. aia hoi ur hoohikilele » ae la ko lakou uan manao i ka lele paukiki j ana ae o kekahi lono e hoike aua u Ua hopuia mai ta o Wilikoki ma." I kela «ra i ikeia aku ai ka naholo paukiki ana o na kanaka no ka haiewai, oia hoi o Kalakaua Haie. A hoea i ka aluna ahiahi o ia la, ua ikeia ae la na poe i hopuia, a 1 eia iho la ko lakou mau inoa, j

Hon. R, W. Wilikoki, Lanuna- ; k&ain&na o Wai&Ioa me Koolaulo». | Hon. J. W. Kipikane, Lunamakaainana o ka Apaoa 2o Honolulu ) nei. Konela V. V. Akepoka. bo» o k» Papa Loio //awan. Geo. Makamu (Markb*m) | Lot Laine Geo. Nawaako» AIex. >mith Jim. Crow 1 Gec. Maxweil R. Palau Manuel Jr. John Browu Keliiknewa Mannel Espin<ia Kaohiwaiua | Kahahawai Kila Kaimimoku 0 ko lakou hewa i hopuia ai he ! kipi. Ua hopuia keia poe malalo 0 ka mana o kekahi palapala hopu 1 hoopukaia e kekahi o na Lunakanawai Kiekie oia o Hon. S. B. DoIe, a peuei ke aim o ua palapala la: Iiii'A o Hox. S. B. Dole uwaiaKAWAI o KA Aha KlEKlE. MA KE ; Keexa. PALAPALA IIOPl’. 1 kn Ihmuku o ke Aupuni, ai kona Hope. Aloha: Ua kauohaia aku oe e hopu aku ia i hoopiiia mai e C. B. Wilson, ma ka hoike ana i hoehikiia uo ke karaima (hewa) kipi ma Honolulu iloko o na malama eono i hala ae nei, a e lawe 1 * mai iaia imua o : u ma ko’u Keena | Hookolokolo, ma Honolulu, ma ia j wa aku, e pane ai no ua hoopii la. j Haawiia malalo o kuu lima i , keia la 19 o Mei, 1892. Sakferd B. Dole Lunakanawai o ka Aha Kiekie. I KELA AME KEIA LOXO. Ma ka hora 10 o ke kakahiaka i | hookoia ai ka palapala hopu maluna o Konela V. V. Akepoka malo- ■ ko o kona keena loio. O ka Hope Loio Kuhiua me ekolu kapena makai. na poe ua iakou . i hoj»u ka Hon. R. W. Wilikoki. 0 Hon. C. W. AKejx>ka hoi, ka ■ ! hoahanau o Kol. V. V. Akep>oka. ua hiki ae oia ma ka Halewai & ninau i ka llanmku ina paha oia kahi e hopu ia aua. a ua hoole aku ka llamuku. Ua kohoia o Mr. Haiawela i loio no V. V. Akepoka. KE KL’MU I HOPUIA AI —UE LAUAHEA WALE. I Ua oleloia, ua loaa i ka oihana Ilamuku na mea e hoomaopojx> ana ua ipakemake loa ka jx>e i hopuia iho la ame kahi jx>e e ae e hoolilo | i ke Aupuni i Kepuhalika. O ka lakou i manao ai ma ka la e weheia ai ka Ahaolelo oia ka wa a lakou e | hoala ai ia hana. Ua manaolakou 1 e hopu i ka Ilamuku ame Kapena Nolena o na Koa o ka Pa Alii. Alaila, a o ka hoj)e aku oia ka olei jie ana ae i ka Moiwahine mai luna mai o ka Nohoalii. L a maj nao lakou o ka lilo ana o na Koa Kumau ame ka Halewai, oia na ‘ wahi e loaa ai ia lakou na lako kaua. Ua ikeia keia mau hoolala i upu ia e na jx>e i kapa ia lakou iho “he poe aloha aina,” mamuli o na kiu i hoouuaia e ke Aupuui i ka Halekoa a ma ka Halewai uo hoi. j Hc mau luna ko ka poe “Liberala" i i hoonohoia ma kela ame keia wahi i ikea ai na hoolala ana a lakou. a | ua manaoia na keia jx>e no i hai mai i na luna Aupuni no na mea e i hanaia ana. XA OLELO I «OIKEIA AE E KA ILAMUKU • Ua hoike ae ka Ilamuku imua o i kekahi mea kakau nupepa o loko o i keia kulanakauhale, a penei na | mea auo nui: Ma ka malama aku | nei o Okatoba o ka makahiki i hala ua loaa mua iaia ka mahuiiiui no ko ua kanaka Hawaii hoala ana i kekahi hui no kekahi hana oolea. Nolaila. ua konoia oia e hoomaka- j kiu i ka lakou mau hana. Mamua | 1 iho o ka la koho balota ua hoo- . ; maopopo oia ua ku ae la he hui no ka hookahuli Aupuni. Maloko aku nei o ka malama o Maraki. ua lawa na olelo hoike i loaa iaia no ka hooiaio ana ua ku kela hui me ka , makaukau, Ua hoouohoia kekahi ( poe kanaka uo ka imi ana i na inoa o ua poe ia i hoohuoi ia, a 1 ma ka la 10 aku nei o Apeiila, oa pau na inoa i ka loaa. Ua loaa I iaia (ka Hamuku) na moolelo ano > uui o na haiawai a ka Hui Liber4la. a ua manao oia o na olelo 4 1 hoopukaia ma ia mau h&lawai ua iawa ia no ke kakoo ana iaia no ka hopu ana i na alakai, da nae ua : kakalia loa koua hooko ana la hana ; mamuli o ka like ole o ka manao i ’ o ka Aha Kuhma me kona. O ka i la 2» o kela mahina aku nei, oia i

1 kala m i manao *i*i« hopu, ano keia kuma ae la, na enu pu trale. A ma i» wa mai oa iaeia ka pii ikaika ana o na hoeueu ana a ua poe la. Ua kuka hoi oia (Uamuku) me na kamaaina kuonoono oke kulanakauhale, no na j noea e pili ana no ka pono e hooauu ! akn a puka maoli ae ka haunaele |a i ole ia, e kaomi a e kinai koke I no paha i ua hana la i ole ai e kahe ; hewa ke koko a poino paha ka waii wai. He nui na poe kuonoono iae i keia manao, a e hopuia hoi ma- ! muli o ka olelo hoike i loaa ika Loio Kuhina, a ua hooko io la keia hana. O ka la i manaoia ai e hopu ina poe i hoohuoiia oia ka Poakolu oka pule i hala, eia nae ua waihoia no elike me ko ka I!ai muku m&nao ana he pono. j HAOHAO O HON. C. W. AUPOKA I KE KrMC O KEIA HOPU ANA. Ua hoike ae o Hon. C. W. Ake- > poka imua o ka mea kakau nupepa i kona ike ole i ke kumu i hopu ia ai kona hoahanau V. V. Akepoka, Wilikoki ame na poe e ae. KA HOIKE A KEKAHI MEA KAKAl' NVPKPA ADVEBTI«KK NO KE KUHINA KAMUKL PAKA. I KAPAIA AI HE Kl'HINA PANIOLO BIPI. Ma ka hoike ae a kekahi mea kakau o ka nupepa -4drrr<i#er o k& Poaono i hala, nona ka inoa o “Repuhalika,” no ka mea e pili ana i | ka Aha Kuhina, penei ka m&kou i ike iho &i, hookahi malama paha i j hala ae nei ua koi ikaika ka Ilamuku ika Aha Kuhina eae mai iaia e hopn ia Meesr6 Wilikoki, Bi- i pikane a pela aku, no ke kipi. Ua j hoole nae ka Aha KuUina. mamuli I o ka paakiki oke Kuhina o ko na Aina E, aole e hopu; aka. mamuli ' nae oke koi o kona mau hoa kuhina ame ka hooia ana aku aka ! Loio Kuhina he hihia oolea a paa ! loa ka ke Aupuni maluua o keia j poe, ua konoia ke Kuhina Paka e ' ae mai. KA LOIO KUHLNA OKE AUPUNI. Ua oleloia ua hoike % ae ka Loio Kuhina Waikina i kona nianao no ka mea e pili ana i keia hihia. . Wahi ana, aohe nui o kana mea e | i olelo ai. No kekahi wa i hala ae uei i houluulu-ni ke Aupuni i na olelo hoike me ke akahele. Ua j lilo keia hana i mea na ke Aupuni | e uoonoo nui ai, a ua hooholoia he mea pono ke “o-u ia ka maka o ka ' wauke oi opiopio,” mamua o ka hookuu ana aku a hoea maoli mai j ka haunaele. Ua olelo oia, aole oia i maa i ka haawi ana i na kauoha e hopu ia kekahi poe ke ole oia e ike he kahua ko ka haua ana pela . . - Ma ka Poakahi nei, Mei 23, ua lawe ia imua o ka Aha na poe 5 hopuia no ka hewa “kipi'’ mai ka Aha Hoomalu mai no Aliiolani Hale, no ka ninaninau ana i ko lakou hewa. He elima minule i koe kani ae ka hora 10, ia wa i komo mai ai na poe i hopuia malokoo ke j keena hookolokolo, a mahope mai J o lakou he anaina nui o na poe makaikai mawaena o na haole a o ka oi aku na kanaka Hawaii ponoi, a hoopiha pu ae la ia loko o ka rumi hookolokolo. Ike kani ana 0ka hora 10 ponoi, ia wa i komo mai ai ke Kokua Elua oka Aha : Kiekie oia o Lunakanawai H. B. Dole, a noho iho la ma kona noho, a oia ke Kahu o ka Aha nana i hoo- | lohe ka hihia. He 15 ka nui o na poe pio i hiki mua ae iloko oke keena hookolo-1 kolo, a oiai e noho ana ka Aha. ua lawe ia mai la o Hon R. W. Wili- | koki a me V. V. Akipoka a hoono- > ho ia iho la ma ka aoao oko laua mau loio. la laua i noho iho ai, ia wa i lawe mai ai ka Loio Kuhina 1 ka hookumu ana i ka hoopii ma ka aoao oke Aupuni o ka Moiwahine no ka hewa kipi iloko o 6 mahina i hala, ma ka waiho ana mai i na inoa malalo ih« nei: Kila Alez. Smith Kaimimoku <Jeo. Ma*well John Brown Baiota Kaohiwaena V. V. Akipoka Keliikuewa Hon. J. W. Eipikane Manuei Rosa Jr. Jim. Crow R. Palao Manuel Kah&hawai Geo. Makamu -Hon. R. W. Wilikoki f Lota Lane. la wa, ua nlnau pakahi ia ka poe i hoopiiia iua he mau ioio ko iakou, ua pane like mai ia lakou o Mr. Haiawela a me Mr. W. R. Kakela ko kkou man loio.

Ua ku niai U ka Loio Kuhina a noi msi la e hoopanee ia ka noho ana o ka Aha e hoolohe i ka hihia a hiki i ka Poaha e hiki mai ana. no ka mea, he hihia ano nui keia. ao ks loaa he msna*a kupono no ka hoomakaukau ana i na palapala hoopii. nolaila keia noi no ka | haawi hou ana mai ia’a i manawa. Xoi o Mr. Hatawela ma ka aoao o na poe i hoopiiia, e waiho īa mai ka palapala hoopii o na poe i hoopiiia ma ka anina 1», a i ole ma ke kakahiaka oka la apopo. no ka : mea. maiia paha aia ma ka palaj pala hoopii kekahi mau kumu hoo ■ paapaa, nolaila. he mea pono ke haawi kaawale ia i wa no ka hoo* ! poapaa ana mawaho ae o ka la c noho maoli ai ka Aha e hoolohe i | ka hihia. Kokua o Mr. W. R. Kakela i ke : noi a kona hoa loio,- oia o Mr. Ha- | lawela. ! Pane mai ka Loio Kohina no ka lawa ole o ka makaukau no ka nui 0 na hana ma ko’u lima i keia wa. ; nolaila au i noi iho nei e hoopanee 1 n.i mea a pau a hiki i ka Poaha, ake manau nei au e makaukaa j ana na moa a pau ma ia la. Na ka Aha, hc hihia ano nui keia. nolaila, he mea pono no e loaa ka manawa no kekahi aoao e hoomakaukau ai iaia. Noiaila, ua ' ae ia ke noi, e hoopanee a hiki i ka ; Poaha. hora 10 a. m. Mei 26, 1892. { Hoopanee ka Hale a noho hou i ma ka manawa i hai ia. - - - — He mau helehelena kua a me ka i wiwo oie kai ikeia aku e halii iho ana maluua o nu oiwi i hopu no ka hewu “kipi.” IML-A O LrXAKAXAWAI S. B. Dole MA KK KkKNA. Poaha. Mei 26. 1892, Maniua ae o ka hoouka ana aku o ka manamana kuhikuhi minule o ka uwali i ka hora 12. a kaulona pololei ae hoi ka manamana kuhikuhi hora i ka hora 10 a. m., aia hoi ua hoopiha pu ia ae la o loko o ka rumi hookolōkolo me na poe ! makaikai o na ano lahui like ole, a o ka oi aku na kanaka Hawaii iliulaula. no ko ake ana c ike kumaka ika hookolokolo ia ana ona ; pio. Va>hiki ole ina noho o loko o ke keena hookolokolo ke hoolawa I aku i na kanaka, ua ku iho !a kckahi poe me ko lakou mau wawae ponoi, a o kekahi j»oe hoi, malona o na pukaouiani kahi i kau mai ai no ka piha u loko oka rumi aohe wahi kauwale. Ho 5 miuute i koe kani ae ka hora 10, ua lawe ia mai la noloko 0ka rumi hookulokolo o Hon. J. W. Biptkane a utt\ Lota Lane. a ma ka hora 10 ponoi, ua kouio mai la ka Lunakanawai S. B. lA>le i ukali ia e Kapena Kaiipa ka Makai o ka Hale, a i ko laua noho ana iho ma ko laua mau noho. ia wa i lawe ia mai ai o Hon. H. W. Wilikoki a me □a poe eae i iiopu la ai no sa hc‘wa '‘kipi. r ' He manawa keia na na makamaka a me na hoaloha o na poe i hopuia e kaulona ponoana maluna o lakou, a pela hui me na poe e ae; e haawi ia ana na aloha kunou ana maiwaena ae o na poe I makaiaai, a pela nō hoi na jx>e pio 1 panai like mai ai. Mahope iho oka malu ana ona leo hamumu, a pio iho la hoi ka uluaoa ana o ka lehulehu ia wa i ku mai ai ka Hope Loio Kuhina C. Creighton ma ka aoao o ke Aupuni, a waiho mai la i kahoopii no ! na j)oe i hopu ia. a oia iho keia; OLELO HOOPli. . Aha Kikkik o ko Hawaii Piff* Aina. Ma ke Kkkna Moiwahine ' l - kue - j V. V. Akepoka. R. W. Wilikoki, G. Makamu, Kaohiwaeea, Baioka, Kahahawai. J. Brown, l Manuel Koae, Geo Maxwell, R. ( Palau, Kaimimoku, Jim. Crow, Alex. Smitb, Manuel Espinda, Kila. Lota Lane, Eipikane a me Keliikoewa. A Ona {ioe i hoopiiia oia oV. V. Akepoka, R. W. Wilikoki, G. Makamu, Kaohiwaeua, Baloka, Kahahawai. John Brown Manuel Rom, Geo. Maxweli, Robert Palau Kaimimoku, Jim. Crow, AIex. Smith, Manuel Eepimla, Kila, Lota Laat. Bipikane a me Keliikaewa, he jx>e kanaka e noho ana maloko o ke Aupuni ona Pae Aina o Hawaii nei. a malalo hoi o aa hoomalu ana ona kanawai oua Aupuni la a e □oho hoolohe ana i ke auponi o na Pae Aina o Hawaii. me ka hoomaopopo ole ana i ka lakou hana ma ua nohona hoolohe aupuni ana la, aia hoi. ma ke kue aua i ua kanawai ame ka mana oko ka Moiwahine Aopuni, a ma ka 'iuolaia ana me ka manao ino a me ea makemake aua e hoohaonaele i ka

mlukia laalaha o ua Aupuni 1». me ke kue kanawai ana, me ka oiaio ole. me ka manao ino a ma- | nao kipi, ua hoolala. ua noonoo. ua { hoao a ua makemake e hoala kaua ( a hooulu kaua kipi aku i ke Aupuni o ka Moiwahine. a e hooleie i ke | Alii ka Moiwahine mai ka N'ohoalii aku a e papehi hoi laia, a i mea hoi e ko ai keia manao kipi i hoolalaia e ua poe la oia o V. V. Akepoka, R. W. Wilikoki, G. Makamu. Kaohiwaena, Balota, Kahahawai. John Brown, Manuel Hos*. Geo. ! Maawell. Robert Palau. Kaimimo- 1 ku, Jlm. Crow, Alex. Smith. Manual Ef>pinda, Kiia, Lota Lane, | Eipikane a me Keliikuewa. a me t kekahi poe e ae e nnho malu ana j naalalo o ua aupuni nei. me ke kue ‘ kanawai, me ka manao ino a m« ka manao kipi ua houiuulu pu ae la a hoakoakoa ae la ma ka la 10 o j Apehla. 1892. a ma ua like oiema- ; hope mai a hoea i ka la 16 o Mei. , 1892, • kemo pu ana no hoi ia la. j ma Honolulu nei, mokupuni o ■ Oahu, a ma ia manawa a malaila hoi, ua hool&la iho la a hoao e like | me la i hoikeia ae nei, ma ke ano j kue i ka hana o ka nohona hoolohe aupuni (o na poe i hoikeia ae la : na inoa > a kue hoi i ke kanawai e pili ana ia mea. Mahope iho o ka pau ana o ka ka Hope Loio Kuhina unuhi ana , ma ka olelo haole, ua haawiia aku I la ua palapala hoahewa la ia \\. L. Wilikoki, no ka mahele ana mai ' ma ka olelo Hawaii imua o ka poe j i hopuia. I kn pau ana o kana i unuhi ana, ua ku mai la o Mr. HaUwela kekahi o na loio o ka poe i hoopii ia, a noi mai la i ke aahu o ka Aha, e hookomo ia ka inoa o Mr. I)avidson oia kekahi o na loio ; o Hon. R. W. Wilikoki. I ka pau ' ana, uaheluhelu mai laoia he pane i Dimara ma ka aoao o V. V. Akepoka, nona paha na noi he ehiku ka nui, ua hoomaopopoia ke ano nui o ua Dimara la penei: “1 Aole i lawa ka olelo hooia maloko o ka olelo hoopii no kekahi hana a mau hana paha o ku ai ka hewa kipi e like me ka hoakaka ana a na kanawai o ko Hawaii Pae Aina. “2 Aole i hoike mai ua olelo hoopii la i kekahi hana maopoiK) e ku ai ka hewa kipi ehke me ia i hoakakaia e na kanawai o ko Hawaii Pae Aina. “3 Aole i hoike mai ua olelo hoopii la i kekahi hnna a mau hana paha i hanaia o keia mea i hoopiiia ma ka hana anu aku, a i ole ia, ma ka hooko hapa ann i kekahi manno e hana i ua hewa kipi la a hewa e ae hoi. a i ole ia, he hana e ku ai ka hoao ana e hana aku i ua hewa kipi la a hewa e ae. “4 0 ua olelo hoopii la ua waiho mai ia he elua mau hewa/e/oni ka okoa. ma ka hookahua ana mai, ua hoao ka mea hoopiiia e hoala kaua kae aku i ke Aupuni o ka Moiwahine, a ua hoolala n ua hoao e hoolele i ka Moiwahine mai ka Nohoalii aku. & pepehi laia. “Ua 5 lawa ole ua olelo hoooii la. bc maopopo ole a huikau hoi u ua hoike ole mai ia i kekahi hana hewn. koe wale no ka hoike aua mai, ua hoolala, ua noonoo, ua hoao a ua makemake e hoala kaua a hooulu kaua kipi a hoolele i ka Moiwahine mailuna aku o ka nohoalii a e pepehi hoi laia, a i mea e ko &i koia manao hoolala kaua. ua akoakoa oia me kekahi poe e ae. a ma ia wa a malaila ua hool&la a ua hoao hoi, e like me ka olelo hoopii. “6. Ma ua olelo hoopii la aohe hana i hoakakaia m&i ua hanaia e keia mea i hoopiiia, me kwmaopopo lea. aka, ma na olelo kahua hoo pii a pau he auo kaualua. lawa ole a hemahema loa. “7. Ua holke mai ka olelo hoopii, ua hana ka mea i hoopiiia he hewa e ae mawaho ae o ka hewa kipi, a o ka hewa kipi nae kona hewa i hopu ia ai & i kono ia ai e pane.” I ka pau ana o ka Uauwela mau wahewehe, oa ku mai la o Mr. D» videon ma ka aoao o Hon. R. W. Wiiikoki a waiho mai la he Dimam i like no me ka kona mua, a kamailio mai la oia no kakahi wa pokole a hiki i ka pau ana. Na Hope Loio Kuhina Creighton he pane i na kumu pale a na loio o na poe i hoopiiia. a wahi ana: Aole be palapala hoopii ho&hewa maoli (Indictment) imua o na Aha j 0 keia ano, e manao ia ai o ua kumu Dimara ma ka aoao o ua poe i hoopiiia, aka, he olelo hoopii hoakewa waha (Verbal lndictment) wale no keia, no ka ninaninau aua | ina ua pili a pili ole paha ka hewa 1 ka mea i hoopiiia, a i ka pau aua, ua hoopuka mai la ka Aha i kona mauao, e hoole ana i kenoi Dimara a na loio o na poe i hoopiiia. Mahope iho o ko ka Aha hoopu- (

ka ana mai i kona manao. ua ku . mai la o Mr. Halawela, a waiho mai la he mau kumu pale maluna | o ke kanawai i hoopiiia mai ai ka I poe i hoopiiia, oia hoi ka mokuna j 6o ke Kanawai Hoopai Karaima. ; e piii ana no kt kipi, wahi aka I loio oka poe i hoopiiia. ma ka hoo- ' pii a ke aupuni. ua huikau loa. oiai ma ke kanawai, he 3 no e* ■ 1 maopopo ai ke kipi, ke hoomaopo|x> ia ka manao oka pauku. 1—Ka i I ehumu e make ke Alii; 2—Ka ohu- i mu e pau kona nohoalii ana; 3 — Ka ohumu e kaua aku i kona auj puni. Ma ka hoopii ake aupuni j Iua huikau aole i hoomaopopo ia ; > mai ma ka mahele hea, am& ke j ano hea ia. i pili ai ka hewa ina ' poe i hoopiiia. nolaila, ua noi ka loio e hooEuuia ka poe i hoopiiia maialo oia mau kumu, he nui na i , hoakaka kanawai i laweia mai e ka ■ koo ana i ua kumu noi a ka loio o | , na j»oe i hoopiiia. | Ku mai o Mr. Creighton ma ka aoao o ke Aupuni. wahi aua. ma ka hoopii ua maopopo loa, oka manawa i hana ia ai keia hana e ka jx>c i hoopiiia oia no na la o ka mahina o Apen'Ia ame Mei, oka , : hoopii ua lawa no ia ma kona ano i Ie ku nei. a ma ka hooiaio ana e ; hiki ai ke ikeia ika pili ana i ke- | kahi ona kumu i oleloia he kipi. Mahoj>e iho o ka j>au ana o kana mau hoakaka ana, ia wa ua kauoha mai la ke &ahu oka Aha i na loio 1 o na poe i hooj)iiia, e waiho aku i i Kuhikuhi Alakai Kanawai (Brief) j I no na kumu i noi ia mai e na loio, | j ina e makaukau i keia la, a i ole i ka la ajx)jx) paha? pane na loio, | aole paha e makaukau ana i keia 1 la. Na ka Aha mai, ina aole e ma- j kaukau, nolaila, e hoopanee ia ka noho ana o ka Aha a hiki i ka Poa- i kahi Mei 30, 1892, hora 10 kaka- | hiaka. Hoopaneeia,