Hawaii Holomua, Volume I, Number 12, 24 March 1894 — Ka Haiolelo Ninau Pili Lahui O Hawaii A KA Hon.J.W.DANIELA [ARTICLE]

Ka Haiolelo Ninau Pili Lahui O Hawaii A KA Hon.J.W.DANIELA

I Mokuaina V;regmia iloko o K A Aha Scnate, Feb. 19-20. Poha ke A-u, ke Pipii nei ka L«;na. (Kom 1 mai ka Aoao /.> “O ke kumuhaiia Iiookahua auj>uni iiO ka h(Kxnaopopo i k«‘ kulan i inakauk' u o na joe kipi, ua malanm I <>u ia he halawai malu nu k; hi noho o Ilanale Walakahauki i ka hc ra 8 ahiahi Poakahi, a ua akoakoa aku :ia hoa a j>au o ke loniite me elima muu jx>c hou i hiki aku ma na j>alaj>ala kono. oia lioi o A. Young, J. H. Soper, C. Baraunu, II. F. Falauwina, me F. W. Wanahai^a. ‘‘I keia ahiaiii i hoomajx>jK> hou ia ni ka noonc*o no l>a Ihk>una mai i ka mokuahi Kah u«line i Amenka nei me kt kuikahi hoohui a:na, a oia no hoi kekumuhana i hoolala mui* | ia nm ka halawai •» k;. Poaono. aki M oiwahine i hookuu ai i ka Ahaolelo. I keia ahiahi i ' hooholo ia ai, e hoouna ia na komiie no Ainenka mahc jK' j iho o ka wa e kukala ia ai ke Aupuni Kuikawa, i e ku makaukau nmu ka n okuahi Kalaueline i na manawa a j>au a hiki mai iloko o ia la. “Ma keia e Mr. Pcresidena. e ike no kakou nn ka moakaka ■ loa, aole e kala i hrna ia ai ka ohumu ine ko kanmaina o ke Kuhina Anierika, a ua hoike [ maoli mai no lakou ine kn hoole ole i keia n au olelo no ke ahewa ia Kivini, a ua kujx>no loa lakou e hojm ia a hookolokolo no ka hewa ohuinu haunaele i ka nohoalii o ka Moiwahine Uliuokalani. KC NOI HOOPAKLLK V NA KOMITK UMI-Kl'MAMAKOLU. “E like me ka nui o na nianao kaumilio e pahola ana iwaena o na Amerika ohumu inalu, e koho wale nna no lakou me ka hiki olo ke hooiiio i nmi i ka pilikia o ke ola o na kanaka Anienka a me ko la- ! kou mau waiwai, aka, e hala-; wai io no lakou me ia hojx na I ina e Imao ana lakou e h iohaunaele i ke auj>u:ii. a mamuli o ia kumu. me ko Kivini kamaaina no i ka lakou mea e hana I malu nei, ua hoouna ia aku iaia kekahi j>a!aj>aia noi kohu ole i kakauinoa i& o ka j*jm : komite, e haaw i t.ku o Ame-; rika i ke kokua ma o kona | mokukaua 6osetoua la e ku j ana Uoko o ke awa no ka hoo-i! pakele i ko lakou ola a me ka j 1 waiwai, a e kupono loa ai ka ninau e waiho ia mai imua o i! ka Aha Senate nei, roe keia I, mau olelo: “Heaha ka pilikla e kau mai ana maluna o na kanaka Ame- | Kka malokoo ke kolaoakan- ] hale o Honololu! A nawai e i hoopoino mai lakou «nau oh» . \ me na waiwai. ina he kulana- l taiha& maluhia le o Hono- i mlu o hv»4uutik3 'm, malilo o l r v ■■■ •' - - - t. i» g r-dl

| • | “I m- a e hoomoakaka aku ai i na hoa a pau o kei?. Hile Ahanlelo, ke ano maoli 7 na huaolelo i haku ia r.o ke.a kta noi kohu ole. oiai. ua hiki ia kakou ke houiaio al u. ua h- <ala , ia e iakou he hana malu e kue | ai i ke aupuni kumu, a ua koho ; aku lakou me ka manaoio. aia he hooko o ka hopu pio ia mai ma ka aoao o ke aupuni ke loaa ole ia lakou he hoopekele ikaika niahope o ko lakou kua, a nialahi u keia kuniu i hiawi ; ai o Kivini i k<ma ae, e hcoj»akele no oia i keia poe hoohau- 1 naele o ka ohumu malu a ou i ka p<owa. a aole he haunaele i ulu mai ina ka aoao o ke Aupuni Hawaii, koe wale no ko Kivini ae ana na keia [ioe 1 Amenka hahaki kanawai e i I hoala ke kue i ke Aupuni Moiwahine, a e lilo lakou i mau j haku maluna o na kanaka hanau oiaio no lakou ka ama Eia iho ua leta noi mahaoi la a ke K<imite Malama Ma uhia ia Kivini. me keia mau ol<*lo : [KA LETA MAHAOI.] "Paeama Hawaii, •‘Honolulu, lan. 10. 1593 * Aloha: —O makouo na nīakaai- | nana no lakou na m«a inala o ihu i he niau knna hoi no ke kplanakauhaie o Honolulu, ke noi haahaa aku nei mnkou mamuli o na ano ; hana i ku i ka hoohaunaele a ka Moiwahine Liliookalani i ka Poa•>no i hala, o ka maluhia ō ka lehuI lehu, aia no ia iloko o ke kuiana : weiiweli n ke ola a me ka waiwai ! ■i nolaila m.ikou e hoopii ak ) nei | | iinua ou a me na koa o ke Aupuni Amenka Huipnia malalo o kati ! kauoha —E hoopakeU w ai ia maiou ! : i J ka alaaia-paiu.) '♦O ka Moiwahine, mamuli o k? kokua o kona pnalikoi, a'me kona mau hiona weliweli a puni koko, i ua hoao oia < kukala mai i Kumn— N.uiawiii hou, (a oia no ke kuniu- ' hana like a u.t Pe-f» ina e I ouke nei e ai i ka u» hipi pahulu : ! i*o ka Aha Eleie Hana Kumukana- j | w»i), uka, ua hiki ole nae ia uianao I <na i keiu manawa no kekihi w;i "kua aku, e like me kana i kukala j m <i ai no ka hoopanee ana. ‘ No ka hiki ole la makou ke i hoopakele ia makou iho me ke ko : kua ole iu, nolaila makou e noi aku nei i ka Poopakele mai ka ! puulikoa mai o AmeriK.i Huipuia. 1 II E O per, H \\ aterhouse ; F W McCheanev, F T Lansing. \\ C \Vilder, K Suhr. C L A Kakina, ; V Bm«ii, * J Emmelulh. i \V 0 Smith. \V R Kakeln, i J A McCand ess, K<>tnite Malnmn Ma^llhia.' , “Mr. Peresidena: Ma keia palapala noi mahaoi a ke Kc - mite Umikumamakolu o ke j Aupuni Kuikawa, ua hoike maojx){x> mai lakou i ko lakou kuleana ole, ka ohumu malu, a , me ke kipi oiaio i ke aupuni o | ka Moiwahine Liliuokalani ma- ! lalo o keia mau kumu. jx;nei: 1— Aole e hooj>ilikia ia ko lakou mau ola a hoojx>ino ia ko lakou mau waiwai, ina lakou e noho malie aua. 2 — O ko lakou kumu weliweli no ka nanaina puni koko ; 0 ka Moiwahine e kukala i Ku- ♦ mukaoawai hou, o ka mea oiaio nae a hiki iloko o keia la— aole 1 hukala mai ka Moiwahine i ke Kumukanauai hou. 3— 0 ka hoopwuee ana o ka Moiwahine i ke kukala mai i ke Kuumkanawai hou no kekahi wa okoa aku. Pehea U ka hoi ka pono, ina he kamuhana ia e uwe ai lakou a e pupule ai hoi ? Va pololei ka }foi(rahine no hma hoopanee ana. manuili o ka like ole • o koua mauao ine ka Aba Kuhina. 4 — 0 keia hana e kukala ia be Kumukanaw&i hou, he mea ka ia e ulu mai ai o ka haunaele a me na haoa wehweli e ae, Eia ka mea apiki, aohe hauna - i ele i ulu mai ka Lahui Hawaii | ponoi mm'. i 5— Ua hoike nmopopo mai j lakou, aole e hiki ia lakoo ke i hoopakele ia lakou iho maioko j o keia leta noi mahaoi i na koa j Amenka, a nolaik, ua hikiia kakoa ke hookio aku, oakomo ~oH 00 o Kohi» Kmni ibkoo kwiaaa «eaino kia»,!

waii. ma ke kaueha ?na i na koe oka mokukaua Eoaehna. oial t noho man aua o Hamii iloko •* ka mnh iiia me ke *inp>nti Atnerika i'.okoo ia la. 6 — A<»le loa he ho<jkahi ;anaka Amenka mawaho ae o ke komite o na powa maloko o ke kulanakauhale o Honolulu. i holokiki aku imua o Kivini iloko o ia la. ua moku ia kona jxx» a jx»ino ia kona mau v aiwai ? Aole !*»a he kaiu.ka Ainenka i hoike aku ia Kivini. ua weiiweli oia i na helehel na o ka Moiw&hme a me ka uiakau i ke kukala ia mai e ke Kumukanawai hou ? 0 kela ; olelo kaulana o Kusia i kaj»iia. —“He maluhia mau ma W.ilekau, oia ke kulana ma Hawaii i iloko o ia la. a ua kue maop5{X) o Amenka i ka hanohana o kona inoa a ke kaulike o kona kanawai lahui, ma ke kokua i na komite he 13 wak no ! ko lakou huina, mamua (■ ka huina o ewalu tausani poe kujx»no i ke koho balota o na kanaka Hawaii o ka Paeaina. 7— 0 keia paj>a komile a kakou e kamailio nei, aole lakou he jxx? Amenika oiai<< no ke Aupuni Kepuhalika nei ? j Eia iho ko lakou ano lahai e hilahila ai keia Hale Ahaelelo e like me na hoike a Komiama Halaunu : Oka j»apa Koiaite Malama Maluhia na lakou kela i palapala noi hoopakele o ka maliaoi i ka mana kaua o Amerika, ua mahele ia lakou iloko o na mahele ekolu, penei: “He umi-kumamakolu na lala o ke komite; he i* jxic Hal waii; 1 he Geremapia; a iuc ! 5 jxx? Amerika, Ma o na Lani la, heaha la ke kuhana hookahuli aupuni a Amenka i ke Aupuni Hawaii, mamuli o j ka makemake o 5 wale uo kanaka Amenika i komo iloko o na halawai ohumu malu o ke kipi a me ka powa ? * • “E like me ka’u i olelo mua ae nei he elima wale no mau Amcrika oiaio, a o ke koena iho, no na lahui huikau, ua kaa keia poe a j»au malalo o na 1 alakai ana a L. A. Kakiua me W. 0. Kamika, he mau keiki : haole i hanauia ma Hawaii, a i koi mai 5a Amerika e hoojja- 1 kele aku i ko lakou mau ola ma ka hoala ana i kekahi hoo- i haunaele jK»wa o ke kipi, a oia hoi ka Kivini i hoolele kuleana ole ai i ka mana kaua moana o Amenka me ka ae ole o kekahi mana lahui o ka Kepuhalika nei, a me ka lohe mua ole hoi 0 ka Mana Hooko o ka Peresi»lena me kona Aha Kuhina i keia kumuhana hoohaahaa i ka inoa o keia Aupuni a mo ka lahui Amenka. “O ka lele ana o na koa Amerika iuka o ka aiua. he kue maopopo ia i na kanawai lahui o na aupuni uoho hoa’loha malalo o ke kuikahi, a ua hiki ke hooiaio ia ma ka Ieta kue a ke Kiaaina o ka mokupuni i palapala aku ai ia Kivini, oia keia leta penei “Keena Kiaainn o Oahn, “Honolulu, lan. 16, IS93. | “Aloha : 0 ko’u kuleana ma ka \ hana o ke kue aku ia oe e ka Mea j. Mahaioia, no ka hoolele ia ana mai ' 1 keia ahiahi me sa pa!a(>ala a» o)e ! mai keia Auuuni «ku, o keiahi ‘ mahele ooa pualikoa i makaukau me oa lako kaua mai ka mokukaua ;, Amerika Boeelona mai e ku nei 1 : maloko o ke awa o Honoluiu. **Ua maopopo mua nu ia oe a * kamaaina e ka Mea Mahaloia. i | koo «a e makemake ai no ka hon- | iele U o kekahi mahele koa iuka nei oka aina%Mi ka mana kaua ! moaoa a*i oAmerika no e» p»i- < kan, e loaa aku no oa palapala ae i inawa a pao mal ke Aupuni aku. I “Malalo nae o na toea i hooko ia ; i Uoko o keia manawa be okoa loa oa kuma i hooleleia mai ai « na ! koa Amenka ne ke kue maoiopo i i aa kalaaaa p>li lahoi oke Aupuni I HawaiL i - A, a Cl»shorx, i “Kiaama o Ōahn. 1 **0 ka palapala a K5vim i i hoīkamiai i> Kokiu Foater 1 li IPmili i " - *-=

—^—I ■ i "—r I Tai oia i ka mea oiaio. na knaoha aku oia i na koa An. rika 1 e l le iuka o ka a:na no ka hoopakele ana i ko o J a a me ka waiwai o na kanaka Amenka, ; e !ike o»e ke noi kau >ha i kela Romite Malama MaluLia o na poe powa ohumu malu, a penei kana p*alapala kauoha i hoouna aku ai ia Kapena W iitse o ka mokukaua Bo$*:tona. me keia mau olelo: Oihan.i Kanikela Arrer - .ka. "Honolulu, I i n 16. 1*9-1. *‘A! >ha : Malaloo na ku i»u pi— maloko o ke kuianak iuhale > Ilonolulu. ke soi nei ?.n i i oe no | 1 1 h ”«>lele ia :uai o na k- a n.ai k»r mokukaua rasi no ko b.’« «na i ke Keena Oihana Kui ikela Amenka, ke ola ona kunaka Ame—rika a rae ko lakou mau waiwai. * “J. L. Stf.vk>‘. • ‘‘Knnikela Aroerika. “0 keia hoolele ia ana o na k<*a. lie kuhihe\w nui ia o kela kauoha, oiai, aole he haunaele i hoala ia maloko o ke kulanaj kauhale, koe wale iho no. ina he haunaele kekahi a Kivini e nianao nei e lioala ia aku ana e keia poe na lakou ke noi maha- ; oi, alaila, ua maopopo loa, aole poe hoohaunaele e ae iluko o ke aupuni Hawaii. koe wale no keia poe e olmmu malu nei no ka hookahuli ana i ke .mpunl kuum ma ke kokua ana aku a na koa Amerika i keia liana uhaki kanawai o ka hanohano ole. ‘ I keia ahiahi i hoolele ia mai ai o na koa Amerika o ka mokukaua Bosetona, mawaoua o ka hora 4 me 5, ua liiki aku o Mr. Damon i ka haleal i maka ; aoao o na jK»e hookahuli aupuni, a lu.ike aku la i na mea i pau !u;i k*. lakuu aoao i ke kulana n. ikaukau ma ke kokua a na kou Amcrika, maumli o keia kunm i haawi pio mai ai ka Moiwah'ine manmli o na 1 olelo ao mai kona Aha Kuhina mai, Lunakanawai Wilimana, Paulo Numana, J. O. Kaaka, E. C. Makapolena a me Mr. Damona. “Ua hoike pu aku o Mr. Damona imua o ka Moiwahine a me kona Aha Kuhina, ua loaa iaia he kuleana e hoolohe ia ai kana mau kunm kue i ke aupuni Amerika mahope aku, a ua ae pu aku o S. B. Dole a kakauinoa maluna o kela palapala k«e a ka Moiwahine. Mahope koke iho o kela manawa, na ka Moiwahine i haawi aku ke kauoha ia Loio Kuhina I Peterson, e hai aku ia Ilamuku Wilikona no ka haaw i pio mai i ka halewai a me na lako kaua a pau ma ka poho o kona lima. ‘*Ma keia e maopopo ai, ua lawe nma na koa Amenka i ke kulana kaua i ke aupuni Moi, a maluna o lakou i haawi pio mai la ka Moiwahine no ka ae ia e hoolohe i kana mau kumu kue i Wasinetona nei maho|>e aku. He leta hoopunipuni ka Kuhina Foster i hai aku ai i I ka Peresidena e olelo ana, aole I i kono ia na koa Amerika iloko o kekahi mau hana hoomakau- j kau kaua kue i ke aupuni kumu, a na keia poe no ka i lawe maoli mai i na koa o ka Moi- ! wahine. O keaha la ka mea hiki ia lakou ke hana, oiai, o na lako kaua a pau aia me na koa o ka Moiwahine? O na au huinmi anei? “Eia iho ka leta hoike a S. B. | Dolo, i noi aku ai ia Kivini no ke kokua mai ia lakou i kela Eo, oiai, aole o lakou makauau me na lako kaua me na olelo: “Hile Aoneni. “Honoluh, I*n. 17, 1S93. “A!uh*: Ua lo*a p«rao ni ii īh’u kan pnlapala pili oihana i kw» la, -e apouo mai *ua oe rai k& >k** roat i ke aupuoi Hawaii Kuikat*, a oia i ka'u e pah >lu aku oei me na boo- i ma>kai kiekie oo ia me*. halawai makoo me ka Aha I Kohina o ka aupuoi Moiwahine, a ; ua noi aku oo ka haawi pio maī i | ka baJ*r«aū Aka. no ke k«.k<>ke m«i 0 ka pu, a me ko makoa kula* oa makaokan ole no ka hoomalu i ka wiak», I» noi aku nei makoa i ka kokoa aaa mai o na koa Ao*erika, a n» ke aUkai po ana i ko makou auao kou ma na kolana. “8. B. l)0L£, j “lamaheoeoalo Ahahookx '

“M.n ka hoiko a A ! HoirraI < » Svkarata o na mokukaua Amorika n:a ka moara Pakipika. i hoouna ia**i no V.» imi i kekaiū mau kmnu oiaio i ala inai ai o keia hookahuli a ipuni u.a Hawaii. ke hoike aku nei au i kekahi o kana mau olelo i hoike akea ae ai. ua hoopunipuni ia o Kuhina Foster, ma ka hoike a ke Aupuni P. G. e Hke me kana Ieta ia Komisma Balaunu. me na hoakaka piha o ia leta. penei: H<>ike a Apimakala S«karata. “H iolulu. Mei 20, IS93. ‘ Ua he!e aku an e makaikai i ka hi'e ;i n* k«.a Amepika o k* raokuk iua Boset«na i hwe ai \ ke kulana ho-»!ulu no ka hooko i kela noi Kauolia. e hoopakele i ke o!a o na kanaka Amerisa a me ko 1 akou mau w īiwai. a rae ka ho'.pakele pu i ke Keena Oihana Kanikela Arne—rika o hoopoino ia mai e na hoohaunaele. oia ka Ariona t!jle raa ka aoao komohana o ka Hale Aupuni. a mah-'pe iho hoi o ka Haie Mele Hou. “Ma k*vu manaoio ho«ihewahe\va ole a me ke kamaaina i na kulana hoomakaukau o na kahua kaua pale. aole keia he Kulana hoopakele no ke ola a rae na waiwai o na kanaka Amerika, a me Ka hoopakele pu i ke Keena Oihana \nnikel i Araerika, ina a »le ke Keena Kaua Anerika e kukala akea ae. he kulana hoopunipuui maopopo kela a me ka pupule ma ka aoao o Kivini a roe Kap**na Wiltse. He hoekahi mile kh maman o k*> Keeoa Oihana Kanikela Amerika. a !»e wahi okoa loa na hale oihana o na kanaka Ame* rika, a heaha la ke kohu o kela nn»u o'elo o ke noi kauoha. e hoolulu na koa Amerika ra>* ko lakou mau lako o ke kaua ma kahi kn—knke loa i ka halealii o kr* Moiwanine a m» ka hale aupuni.e like me ka hn <e moakaka ma keia p«pa kuhikuhi e h opiii pn ia nei. *‘lita o ke knlana ho*>p:>kele ma—- ; eia k '•> Amerika no ka : ooopunipuni, he roea inanpniio loa ka hihm ae ma—luna « k*> lakou mau pno na pnka pukni.i *hi * iv» koa o ka Moiwahine ii:a he h.HiUKa km a kekahi ehaawi ia mai ana i na P«— Gana e akoakoa i !)*■! ma ke kahua o ka hale aupuni. He mea hiki ole ke naie ia ae ko lakou pakele ma keia kulana, a he hoike maopop«j lnj. hoi i ke kuleauu ole o na k«»a Am rika ma o kela kauoha, a me kh hoopunipuni hoi 0 Kuhina Kivim rna kana mau olelo. | “Ina i oleln mai o Kivini.ua ; honuna ia na koa Amerika ma kela knlana no ka h«H>pakeIe i na pne Pe-Gana ohumu malu o ke aipi. no ke kakoo ana e ku ke aupuni | hnohaunaele, he mea aiaopopn. e i manaoio ana na poe a pau ma ke : ino o ke kulana i wae ia. a he kipi { manpopo hoi o Auierika i ka nnho maluhia o kekahi aupuni hoa’loha e like tne Hawaii, a be roea hiki ole iaia Ke alo ue mawaho o ka oiaio. he ohumu malu ke kulana ! hoolulu o na koa Amerika e ku nei mu keia wahi i kokoke loa i kahi o ka Muiwahmea roe ka hale aupuni. “O kekahi o na hana kuleana ole hou i hooko ia aku i ka lahui Hawaii, oia kekahi leta j mahaoi hou no a na poe kipi i noi aku ia Kivini no ka hoopakele ia lakou ma ka huki ana 1 ka hae Amerika maluna o ka i lepo o Hawaii, a i kakauinoa ; ia e ka Mana Hooko, a hooko ia aku e Kivini ma ka hoolele hou ana 5 na koa Amerika inalalo o Kapena Wiltse. O kekahi keia o na haim powa kiekie loa a ke Aupuni Amerika ; i hooko aku la ma ke kau ana i kona hae lahui maluna o Hawaii me ka ae mua ole o ka > Mana Ahaolelo o ka lahui, a I he hana hilahila hoi e hapala ia ai ka inoa hanohano o ka Hepuhalika nei me ke kiko ■ eleele o ka aihue, ma o na nianae kue maopopo o ka lahui Hawaii ma keia hoohui aina. Nolaila, o na olelo a ke ; j Senefoa mai Masekuseta mai, e noahewa ana i kela Aupuni Pe-Gana a me ko Amerika I komo kiuo pu ana o kona ! Keen.a Oihana Kanikela iloko I • o na halawai malu o ka ohnmu, ua j.H>L*lt*i ioa kana mau olelo kukaia maiuna o ka papahele | o ka Hale Ahaolelo i hoopuka ai—“O ka lele kuieana ole ana I o ua koa Amenka maiuna o ka I lepo o Hawaii, be kukala kaua maupopo ia ma ka aoao o Ameiika i kela anponi koaloha o Hawaii, a ihana inoole mai hoi iaia. “E Mr. o ka Kaliviiana knmuhana no ka

ninan o Hawali ma o kona unuhi anr niai i kela kuikahi apuka i orou in aku iloko o ke Ser ate e Haiikona, ua pololei loa oia uia kona hf.na ana pela, ao na kakoo ana o na luanao mahalo o keia aina. aia no la nialuna o Kalivilana. ka moho kaulike a rae ka makee hano hano o ka A<vio I)eraokarata no ko Ameiika kulaoa Aupuni o ka Lehulehu, no ka Lehulehu. a ma o ka Lehulehu. (He nui na manao waiwai o ; keia haioLIo kuliu a naauao a ke»*i JSenet«'a i ki>e, aka, ua like no a like ka waiwai rae koia a uiakou e panee aku nei iniua o ko niakou p< e heluhelu. a i lawe ia mai hoi e makou ma ke ano nui.—L. H.) {f!optna.) i