Hawaii Holomua, Volume I, Number 20, 19 May 1894 Edition 02 — Heaha ka Hua O KA Pomaikai Lahui i halawai me ko Hawaii Aina Hopena o ka Hookele Aupuni P.G.? [ARTICLE]

Heaha ka Hua O KA Pomaikai Lahui i halawai me ko Hawaii Aina Hopena o ka Hookele Aupuni P.G.?

() na olelo o ka piha akena a ka poai hookahuli aupuni Moi e ku nei iloko o keia la, ke hoomanao nei makou me ka poina ole i kekahi o na kumu nui o ke kipi ana o ka poai mikanole, i kamailio pinepine ai mailoko mai o ko lakou mau laina ponoi no ke tausani manawa. e kuhi ana i ke au hookele aupuni Moi i ka popopo —ka uhauha—ka hoomanakii, a pela aku, a oia ka makou c makemake nei e lioomaikeike aku i kekahi aoao o ke kii keaka i ke kupono ana iho o kela mau olelo maluna o na mikanele waha alualu o ka haae nui, ka mea a lakou i hoino haalele ai i na kanaka 11 awaii a me ko lakou Moiwahine, i ko kupono ole ia kakou ke hookele ia Hawaii aina malalo o ke kumu i maopopo ole ia makou ke hoike ae ma keia wahi, ina aole kakou e j kapaia—o Hawaii ka lahui naauao i nohoalii ia e ka malamalama b keia au hou, i palua . a pakolu ia kona holomua ma ■ na oihana mikiala a me na [ kalai aupuni kuloko ana maI mua o kekahi mau mokupuni liilii e ae ma na moaua a pau o i ka honua holookoa, • O ka makou mea i makei make ai e hoomaikeike aku i ka lehulehu. oia no ua olelo . ooina ole i kamailio ia iloko o ke kau ahaolelo i hala o 18 9*_I, a ka j>oai mikanele i uwa nui ai ka waha a lewalewa ke alelo • iwaho, a o ke kanaka oi loa aku o ka ikaika i ke kamailio ana. oia no ka lunamakaainana o Lihue me Koloa, a o ua ka- ! naka la no ia e noho nei ma ke II poo o ka Oihana Loio Kuhina ii o ke aupuni p. g., a nana keia 0 mau olelo haano’u waiwai ole ma ka papahe'e o ka rumi aha-

***** — J l olelo -“E hoemi ia na lilo au- j puui, no ka moa, he kuiuu la e ililmne ai o ka aina ina na haawina waiwai ole o ke au j Moi.” Ua hooko ia ko lakou uiakeinake uia ka hookahuli j aupuni a Kivini i kokua ai, he kumuhana e aai mau ai ka \ \ pipili o ke kiko eleele a me ka ihi1a h i l a ole nialuna o j (ka inoa aupuni kaulike oka 1 mana kanawai Aincrika a ine kona hae lahui, a ma aole he | j mau kumu akeakea nia keia mua iho. e kau pu aku no ka huina holookoa o ia haa>' iua i hilahila maluna o ka poai o na mikanele i komo kino iloko o keia hana ohumu malu o ke kipi maopopo a me ka powa aihue aina. Ke ole makou e kuhihewa ma keia mua koke iho, ua kokoke loa imi ka la no Elawaii e ia ai kooa kino hoio-

hale [H'iioi i kukulu uiua ia ai koua au hookele aupuni, a na ka aoao o ka h ipanui e hooliolo i ko Hawaii kuleana kakoo i ka pomaikai laula o ka [ehulehu. aole no na j>oe haole kakaikahi a me kekahi mau Hawaii kumakaia, o lakou na poo alakai o ka lahui holookoa. Ha akaka a maopopo ia kakou ke kahua i ala mai ai keia hookahuli au[>uni r na pi gi, mainuli o ka hoemi ole ia ona lioolilo maloko o ka Hila Haanrina e hke iu<i ka lakou i >vahahee ai i!ok< o ka ahaolelo, :io ka waiwai ole o na hoolilo lala i uhauha ia ma kekahi uau haawina i hooholo ia e na noa o ka hale 5 koho ponoia e ka lahui, a oia ka makou e hoomaikeike aku nei ika lehuehu i ka oiaio ole o ia mau ilelo, a kuhikuhl aku i ka puu ihua nui e hanee }>u ai na kikala o na mikanele hoopunipuni. ma keia mau itamu malalo iho • O ka huiua hoolilo (lala a ke aupuni pi gi mai Ianuari 17, 1893, a hiki i Maraki 31, 1894, aia no ia i ka puu huahelu nui hoohewahewa ole o $226,594.83. Mailoko mai o keia huina aole loa kela puu elala i hoolilo ia no na hana hou kuloko e loaa ai he pomaikai i ka lehulehu, aka, ua hoolilo wale ia no no ka malama ana i na pualikoa a me na hana kanawai ole a ke aupuni pi gi, iloko o ke kue ia e ka hapanui o ka lahui Hawaii e loaa ai ho hoailona poina ole uo na hana 1 aihai kanawai a me ke ano powa haahaa loa a ka [X>ai o na mikanele e hilinai hou ole ia ai lakou maluna o na hana hookele aupuni ma keia mua aku iloko o Hawai nei. Eia iho kekahi o na itamt nui a makou e hoomaikeiki aku nei i ka lahui Hawaii, a < ahnwale ai kua liwi o Halea kala i ka hoopunipuni o ns olelo hoemi lilo i kamailio ia na k;ikoo pi gi oiai iloko o nj ahaolelo i hala. a ma keia mai huahelu kakou e ike pono ai ko lakou mau helehelena kuni paa aku i na hoomana jx>ina ole no ka hopena o k< lakou mau la maluna o ka i luimw nenei :

Oihana Koa. O keia ka oihana a ka poai mikanele i noke ai na waha i ka uwa a lewalewa ke alelo iw.iho. he oihana waiwai ole. he makehewa, he hoonui lilo a pela aku. Ua lioolilo ia mai ka waihona aupuni aku no hookahi wale no makahiki, he $117.764.96 no na lilo koa a a o ka hapanui o ia mau dala, ua uku ia aku no ia i ka Alihikaua Nui etc., etc., etc., J. H. Sopa, he haole i akena ia no kona makaukau ma ka oihana kaua, a i komo kino maoli hoi iloko o ua kaua 0 Ameiika. ak;i, i kona wa nae 1 noho iho nei ma ka oihana koa o ke aupuni pi gi, ua ikeia kona hemahem* a me ke kupono ole ma ia keeua oihana o ka hoomakaukau kaua, a nolaila, ua hoouna ia aku e ke aupuni pi gi no ka hele hou i ke kula e ao i ka oihana koa malalo o na lilo lahoi, a oia ka m&kou e

' hoohalike kupono o kekahi kanaka kiekie o ke aupuni pi gi e ; like me J. H. Sopa, i loaa m • līaawina oki loa ame ka ik-: j ‘ ole i ka oihana poo ana e paa la. a e hoohilahila maopop*3 nei ht»i iaia ma kona hoouna hou ia ana no ke kula? Aole loa hookalii. aka, o keia poe pi gi wale no mai ko lakou Alihikaua Xui mai a hiki aku i na koa huikau o na lahui like ole, aia no lakou ma na kulana hemahema a me ka ike ole i ka lakou mea e hana nei. Mailoko mai o na haawina 1 1 dala i hookaawaleia e ka aha- : olelo i hala, e pili ana i k * malama ana lna pualikoa kie.i aupuni. ua ikeia kela huini uuku e lawe ia mai ka waihon x ;ae a uku i na koa Hawaii, ua 1 papalua ia kona huina dala e j uku ia nei i na koa haole o ke | aupuni pi gi, a no hookal i wale no makahiki mai lanuai i 17, 1893, a Maraki 31, 1894-, | ua hooiiloia kekahi huina dala mahuahua o $226,594.83 no ke ! kowa o14 wale no mahina, a | aole he koeua dala o kekal.i mau haawina e ae e waiho nei no ke kii a hoolilo aku e like 1 me ko lakou makemake. U keia ka makou e hoike hou aku nei i ka lehulehu, mailoko mai o kela huina uhauha ; ana pi gi i hoolilo makehewa wale ai, me ka loaa ole o ke- i kahi hoike ma ko lakou aoao ; ina ua uku ia no na hana hou kuloko e loaa ai he pomaikai i ka lehulehu, aole loa he wahi | huina dala a na poe hookaa auhau i hooko ia pela, aka. ua pau i ka uku ia a me ka uhauha ia i na pualikoa a me na kiu o na poe mikanele, ka mana hookahi hoi nana e paa nei ke ku ana o ke aupuni pi gi, a ua ike a kamaaina ra mikanele i kela mana, oia ka mana oi ae mamua o na ikaika ) a v>au, a aia no maluna o na pu a me na pahikaua ko lakeu hilinai no ka hooko ia o ka lakou kumuhana o ka hoohui aina ke kukala kaua ole mai o Amerika o kue ia lakou. l"ku Oihana Koa no hookahi makahiki, he $117,764.96, a ua moni ia keia huina dala mahuahua iloko o ka pakeke o na koa a me na aliikoa pi gi, 1 O keia ka haawina o ke ano

helehelena aihue maopopo i ka Q waihona o ka lehulehu, a aele ,ii a makou manaoio, ua halawai; mua keia poo haole o ke ku-, lana aeahaukao mai ko lakou i aina hanau ponoi mai, me na j 1 haawina pomaikai o ka lilo ala 1 .. ; v i mau koa kiai lahui no k& | jx>no a me ke kaulike, ina at>le , 1 i kuai maoli ia ko lakou mau * uhane e lilo i mau mea paa- * hana no ka hoao ana e pepehi j i kekahi lahuikanaka noho j 1 malie a malama maiuhia e like me Hawaii nei. Mawaho ae o keia huina, ua ' papalua ia iho ka hnina o kana- < ha iauaani eiala no ka haawi i ana i keia poe koa, ma na lako mea ai o ke ano hou i hoomaa mua ole ia i na koa Hawaii. a | oia ka makou e oleio ae nei, no j ke aha ke knmn o keia Uke ole mawaena o oa kino kanaka eiua! No ke kino haole anei o

( [ koa Hawaii? Ke manao nei makou. oia maoli no ka puana | a ka moe, a he wahahee na olelo hoopunipuni i ko alo la i i na kanaka Hawaii. ina o ka ! hana keia i ikeia a jx»ha i ka malamalama o ka la e hiki ole j ai ke huna ia na hana poholalo . a pepehikanaka a ka poai mikanele i hoao ai. a e ake nei hoi | ! o na manao e kailiku mao i ia Hawaii ma keia hookahuh auj puni kumu mo ke kue nul ia e • ka aoao hapa nui o ka lahui. O kekahi hou o na itamu i i 1 kamailio pinepine ia o ka ma- ; kehewa, oia no ka haawina lole I 0 na koa me na pihi kelee.we. i he 447.38, a ua oi loa aku ke kupono ma i mau paa lole i kapolena ka lole o na koa p gi, | | oiai. oia ke ano maoli o ko lai kou hoike i ke kulana hoohaahaa e like me ka lakou mau ! olelo haakei o ka hoopunipuni popopo, aka, ua hoi pololei mai la nae kela mau huaolelo a nahu ia lakou iho me ka hoo- ; hewahewa ole i na helehe.ena 1 o ke kanaka powa. Kanu ana i na koa, .$402, o ! keia ka huina hoolilo o ka waii hona lehulehu o ke kukala kaua a ko aupuni pi gi ia hookahi kanaka ma’i lepera ma ua pali o Kalalau. Xa Lako kaua, $13,027.06. i j O keia huina hoolilo nui, ua j uku ia aku ia i ka hoa hui uo e j lakou Mr. Holo, a oia walo no ! j ke kanaka hookahi i loaa ka ; i pomaikai no loko o keia uaa- | wina lako kaua. Wahi Hoolulu Boset->na. i 81,322.85. O keia ka itamu a ; na pi gi i uku ai i na koa Ame- : rika kipi o ka mokukaua Bose- i i tona oiai e ku ana iloko o ke 1 awa o Honolulu nei a hooko i ' ke kumuhana aihue a na mika- ! uele. He manaoio makou i na wa a pau, he aupuni waiwai o ' A.merika e hiki ai ke uku i kona mau lilo ponoi a hanai i kona mau koa, aka, mamuli na». 1 q ke komo kino ana o Kivint iloko o keia ohumu malu a he , j kue maopopo kela i ko Amerika kulana hookele aupuni, j nolaila, ua lawe lima nui ae la na pi gi i ka hanai ana i na , koa Amenika mai na elala ae o > ka lehulehu, i pakele ai lahou i ke komo aku iloko o ka a e no t ko Amenika uku ole mai ia

mau bila hiiahila ole ma iona inoa o ke ano apuka. O ka huakai holo lealea i Wasinetona, $13,204.32, a ua hoohokaia na elele pi gi me ke poho ma’uwaie o kela mau elaia, i oi loa aku ke ahr-na e hoouku ia na kakoo pi gi mai ko lakou mau uku poneā ae ma keia huakai hoopoho dala waihona o ka lehulehu. Ma ka houluulu aua i keia mau hoolilo hewahewa a ka launa ole mai, e loaa no kekahi ahua kiekie e hananee ai kikala oka poe na lakou na olelo kaena i keia aupuni hemolele a me ka hoemi lilo, eia nae oka mea i ike maopopo ia, he hooponipuui ia mau olelo mai ko j lakou hanau ia ana mai a hiki i 1 keia kaob inoa kupono ioa juo lakou e kapaia a e paiapala ia me ka ioika eleele — O ke aupuoi pi gi i noho poo ia e * | r\ I * |.< <

oki loa o kona holomua ole i ikeia ma Hawaii uei. oiai na pualikoa i makaokau nw na lako kaua i na wa a pau o ke kulana makehewa. a i makomake ole ia e ka lahui Hawaii ma na hooko kukala kaua oiai ka ninau e waiho nei imua o ko Aupuni Amenka no kana olelo hooholo e haawi mai ai no ka aoao i kuleana e rula i ko Hawaii nei hopena o ka hookele aupuni pili lahui. O ka hopena a kakou i kali hovv manawanui ai, e lohe ana kakou iloko o na la pokole.