Hawaii Holomua, Volume I, Number 48, 1 December 1894 — WIWO OLE I KEAHA? [ARTICLE]

WIWO OLE I KEAHA?

Kela Palapala Apulii o ke Kukala Kana. Ma kekahi papaaina i haawi ia e na hoa o ka puali kipu pololei i ka pule i hala. ua haj>ai ia ae ke kiaha mua loa no ka hoomanao ia Peresidena S. B. Dole me na olelo pahemo mahope o ka hoohiwahiwa—“o Mr. Dole wale no ke lanaka hookahi maluna o ka ilihonua holookoa, nana i aa a pakike aku i kekahi kauoha hooko pili aupuni lahui a ka Hepuhalika Xui o Amenka Huipuia, me ka loaa ole iaia [Dole] o kekahi puupuu [ma kona kikala] no ka ht>eha ia.’ [Auwe-he-he-nel] He mau olelo pupule maoli keia o ke ano kamalii, ma ka hoino pilikino i ke kanaka e noho poo nei ma ka noho Peresidena o kela aupuni mana nui, ua loaa ka ia Mr. Sanafoda B. Dole ka lanakila nui maluna o ke kumuhana a Kalivilana i kukala ai no ka pono kumu oka ninau Hawaii me kona lahui ponoi, mamuli o ka hiki ole ia Amerika ke komo kino iloko o kekahi kukala kaua akea me ka repubalika oki loa o na poe aeahaukae o ke ohohia ole ia e Hawaii. O keia ka makou e olelo nei, o na olelo hoohenehene ma ka inoa o ka Pcresidena o Amerika Huipuia, ua like ia me ka hoino i na miliona kanaka he kanaono maialo o ka hae hoku me kona mau moliua, a lakoue hilahila ole ai ke ku mai imua o Dole k Co. a hoike i ke kulana makee a haaheo no ko lakou hae a me ka aina hanauAka, o keia poe hapa Amenka Hawaii e kaena nei ia lakou iho no ka hae-hoku a ko loaa nei nae ka uku ia e ka repubalika Hawaii, ke huli aku nei lakou i keia manawa a hoino pilikmo ia Peresidcna Kalivilana, ke kanaka i koho pono ia ena miliona balota a puni lea aiua holookoa. Heaha ka like 0 na miliona baIota kanaka Amerika i koho ia Kalivilana, mamua ona balota he 1,907 kanaka huikau no ka repubalika oki loa o Dole & Co.? O ka haiolelo a Dr. Niehola 1 kualehelehe ai imua o na hoa ma ka papaaina, oia kekahi o na haiolelo kamalii loa me ka ike ole i kana mea i kamailio ai. ina e hoohalike ia ae kona ano me na helehelena o ke kii o Kimo Pakaka ma ka pane hoomaikai a Mr. Dole i paliola ae ai i na koa p. g.. i ka la a Kuhina Wilisi i noi aku ai i ke aupuni no ka haawi pio mai a me ka hoihoi hou i ka Moi-

wahiue. O keia ka haiolelo a makou i makemake nui ai e hoike akea aku i ka iahui Hawaii, mamuli o ka loaa ana ia makou he manawa kupono e hooko ai i na kikoekee o ko Mr. l)ole manao koa o ka puuwai wiwo ole wale. Penei na olelo a Mr, Dole ma kana haiolelo e paiuuu aua i na koa aeahaukae o ka huikau, mahope iho o kela noi haawi pio a Kuhina Amenka Wilisi;

"Ua huawi ia na mahalo a i pau ina koa makaaīnana e kupaa ana mahope o ke aupum, i ka wa i ike ia aku ai ka hoolele ia mai o na koa o ka mokukaua Piiedelepia, oiai e noho ana ka Ahakuka. He wa kupilikii ia no ka hiki ke hoolal» i kekahi hana, ma ka re aku e ki-poka ia mai ka haie mana hooko a haawi pio. Iloko o keia wa kupilikii, ua ae mai aa koa kupaa e kokua i ke aupuni, ma ka aa aku e paio me na koa Amenka maluna e ke kahua kaua." O keia na olelo paikano a Mr. DoIe i ka wiwo ole o na koa aeahaukae o ka repubalika ma ka aa aku e paio me na pualikoa o ka mokukaua Ame\ty - ■ ■

‘ rika Piledelep»a. Owai kekanaka dami-fu!u Kawaihae e hiki ke/puni i ken mau olelo wahahee a Mr. Dole i ka wiwo ona koa p: g.? Ua poina anei oia mamua o ka noho ana o ka halawai a keia ahakuka, a mamua hoi o ka hoolala ia ana o ka iakou papakuhikuhi holo e pee mahope o na papakaukau o ka hotele puhi okolehao o ka Hotele Hawaii, a mai laila ae ke loaa oie ka maluhia, holo hou e j)ee mahope o na keena oihana Kanikela Amerika me Beritania, aole anei oia ka papakaua hohe wale a DoIe k Co. i hoopaa mua ai no ko Ukou mau ola? » Hal hal! halll O keaha ka oiaio o kau olelo e kamailio nei e Mr. Do1e? Aole anei i loaa mua mai kekahi leta mai ke aupuni Amerika inai 5a Kuhina Haki, e hoike maoj)opo mai ana me na huaolelo —A OLE e hoolele ia ko Araerika mau pualikoa no ka hooko aku i ke noi hoihoi aupuni Moi a Kalivi!ana, aka, he mau noi wale no keia ma ke ano hoaloha? Ua puka mai ka nupepa | Hoku o ka Poakolu nei me na olelo, e hoole ana i ka oiaio i hoopunipuni, a ua aa maoli no ka ke aupuni p. g. e hakaka rae Araerika. Hole samoka! Owai ke kanaka hupo loa e manaoio i keia mau olelo, e aa ana ke aupuni o DoIe & Co., me kona mau koa huikau he 300 wale no e paio me na tausani koa Amerika e holoholo nei maluna o ka iliaina o na moanawai akea? Owai ka hoopunipuui nui ma keia kuhikuhi a makou no keia leta? Ke hai aku nei makou me ka hilinai, aia iloko o ke keena Amerika i keia la, e loaa no kela kope a ke aupuni Amerika i hoouna mai ai ia Dole & Co. a ona hoole ana ma ka aoao o Kuhina Haki, ke hai aku uei makou me ka wiwo ole —he hoopunipuni ino loa la o ka wahahee, a o ke Kuhina Amenika Wilisi, oia ka lunakanawai nana e haawi mai ka olelo hooholo no ka oiaio o ka makou mau olelo, a e loaa j>ono ai hoi ka pukalua oke aupuni mikanele o na poe kipi me ka aeahaukae. Ke hooki nei makou i keia pane me ke kapa aku i ke poo oka repubalika Hawaii—o Mr S. B. Dole, he kanaka Hamahaga oia; a o na poe maloko o kela anaiua [inu bia] e hoolohe nei i keia mau olelo no ko lakou wiwo ole, ua like no lakou me na heleheleua o Mr. Dole ka Haviabaga!