Home Rula Repubalika, Volume I, Number 1, 2 November 1901 — Page 7

Page PDF (535.57 KB)

HOME RULA REPUBALIKA, POAONO, NOVEMABA 2, 1901.

 

me na kupa Amerika e ae. No keia kuleana i loaa i na kanaka Hawaii ua ike e lakou i ka napoo ana o ko lakou la, elike me ka lakou i olelo mai ai, "He la ko kela a me keia ilio," a no ko lakou hopohopo o kukulu ae na kanaka Hawaii i ko lakou aoao kalaiaina a kapa iho ma ka inoa o ka aoao kalaiaina Amerika nana i haawi mai ia lakou i ka lanakila, ua kapa mua iho la lakou i ko lakou aoao kalaiaina he Repubalika. A oiai, aole loa i makemake na kanaka Hawaii e hoopilipili aku me ka poe aluna na lakou i kaili-ku ae i ko lakou pono kuokoa, a oiai e ioena ana no na kanaka Hawaii i na la i kukuluia ae ai o ko lakou aoao kalaiaina, aole loa e hiki i na alakai a me ka aha-eleele hui o na Ahahui Kalaiaina a me Aloha Aina i noho ai ma ka hale paikau ma Honolulu ma ka la 6 o Iune, 1900, he hoani ae imua o ka lahui i ke koloka o na iliohae hookamani i hoaahu iho ai ia lakou iho, oia hoi ka inoa Repubalika. A pela iho la i hiki ole ai ke kapa iho i ka inoa o ka aoao kalaiaina o na kanaka Hawaii i kinohi he Repubalika.

KE KUAUHAU HOOPUNIPUNI.

E ka Home Rula; Aloha oe:
                Ua puka ae ma ka nupepa Advertiser o ka malama o Feberuari a me Okatoba nei he kuauhau hoopunipuni, i hakuia me ka maalea. Mai kamailio ole ia no paha keia haku hoopunipuni ana, ina i waiho malie ia ka inoa o na Alii nui loa, na Alii Haku hoi o na Alii nui kakaikahi loa e ola nei.
                O Kalanikauikeaouli Kiwalao he Haku oia no na Alii nui a me na Moi i hala'ku la, a o kana kaikamahine me Kekuiapoiwa Liliha oia o Kalanikauikaalaneo Keopuolani, ka Moiwahine Haku o Hawaii nei, ka mea nona na kapu kiekie apau, a he Haku oia no na Moi a me na Alii nui apau o Hawaii nei. O kana kane o Kamehameha I. ua kulou oia imua o kona kapu. Aohe no he Alii i aa e lawe i kona inoa a kapa iho i kana mau pua.
                No Kalanikauiokikilo Kalaniakua, ke kaikaina o Kekuiapoiwa Liliha, a kaikamahine a Kalolanui laua o Kamehamehanui o Maui, hookahi no ana kane i ikeia e na Kuauhau apau o Kaneoneo, keiki a Kumahana, Moi o Oahu, a o ka laua mau keiki oia o Kalniomaiheuila (w.) me Kalanianoano (k.). No ko K. Kiwalao noho aku ia K. Kalaniakua, he hoopunipuni no ia, no ka mea ke hoole loa mai nei na ole apau—aohe Kuauhau i ike, koe paha ke Kuauhau a Piikoi me Haakoi lakou o Hoopunipuni ma.
                No Kapakahili, he pukaua oia na Kalanikupule a ua make oia ia Kamehameha I. ma ke kaua o Kokomo, Makawao, i Maui, i ka 1790. He mau makua okoa loa kona, aole o Kilioulaniamamao (w.); a o keia inoa, ua malihini i na Kuauhau apau a ole loa aku hoi he kaikamahine na K. Kalaniakua.
                Make aku la o K. Kiwalao ma ke kahua kaua o Mokuohai i Kona, Hawaii, i ke kaua me Kamehameha I. i Iulai, 1782. Nolaila, koe iho la ka uhane, a oia ka keia Kuauhau a Ohiwale ma, e olelo nei i ke kauoha ana mai e oki ia ke poo o ke kane a na Kilioulaniamamao, a holo nui aku la ka i Kaanapali me ke keiki oia ka keia Kapakahili i oleloia aenei.
                No ke ahuwale loa o keia haku kuauhau hoopunipuni ana, a piikoi wale hoi i ka inoa o na Alii nui a Haku o na Moi, ke ao ia aku nei, mai hana hewa hou aku. Ua akaka no na Alii nui ame na kaukaualii e ola nei. A ua akaka no na makaainana. Eia iho ka Kakaolelo S. M. Kamakau mau olelo mahope o ke Kuauhau Alii ana i kakau ai ma ka "Nonanona." o Okatoba, 1842:
                "O keia Kuauhau Alii, oia na kupuna o na 'lii a me na kanaka o Hawaii nei. Ua hoomanamanaia'ku ma kela wahi ma keia wahi o Hawaii nei. Ua okoa na Alii, ua okoa na kanaka. Ua hele na Alii ma ko lakou aoao kiekie, ua hele na kanaka ma ko lakou aoao haahaa."
                O ka mea kupanaha loa o keia Alii a ka Advertiser, he Alii i ike oleia i ke au iho nei o na Kamehameha apela iho nei no i ke au o Kalakaua me ko ka Moi Liliu-loloku-i-ke-kapu.
                Ua olelo o Napoleona I. ua hoomaka kona kuauhau mai ke kahua kaua aku o Montenotte ma Italia, kahi hoi i hoomaka mai ai o kona kaua lanakila me ke kaulana. No keaha aole kakou e imi i ka naauao me ke kaulana oiaio a mailaila mai ke kuauhau e pii ai kaulana?
HAWAII PONOI.
 

KA PERESIDENA HOU.

                Ma ka Poakolu, Okatoba 16, ua kono ae ka Peresidena Ruseveleta ia Booker T. Washington, he keonimana negero, e ai pu me ia maluna o kona papaaina maloko o ka Hale Keokeo. Na keia hana a ka Peresidena i hoonioni aku i na alelo o ka pohai hoohehelo o Wasinetona a me na wahi e ae o Amerika Huipuia.
                He hana ano malihini no keia a ka Peresidena hou, i maa ole ia i na Peresidena mua, aka, aole no ia he mea e hoopahaohaoia ai na poe i kamaaina i keia Peresidena. Mahope koke iho o ka make ana o Peresidena Makinile ua hoike mua ae no oia i kona ano me ka i ana, "e hoolilo ana au ia'u iho i Peresidena no ka lahui holookoa."
                Ua olelo ae o Senatoa Foraker, he mea kupono loa e haawiia aku na hoomaikai ana i ka lahui eleele no ka loaa ana ia lakou he hoaloha a he makamaka maloko o ka Hale Keokeo, he kanaka i ike ole ia mea he hookae ili.
                Ua olelo ae no hoi o Senatoa Hana: "He pono pilikino no ia no Ruseveleta o kona kono aku i kana mea e makemake ai e ai pu me ia. Aole i kailiia ae ia pono pilikino ona mamuli o kona lilo ana ae nei i Peresidena. A oiai no hoi he hoaloha mau ka aoao Repubalika no na paele, pehea no hoi e ole ai ko ka Peresidena Repubalika hoaloha ana no lakou?
                (Aohe nae hoi pela ko kakou poe Repubalika. He hookae loa lakou nei i na lahui ili palauli. Hookohukohu nae hoi lakou nei i ka inoa Repubalika. E pee wale no ke kolohe a aohe no e nalo.—L. H.)

                Ke loheia nei e kahea hou ia ana ka Ahaolelo e noho kuikawa iloko ae nei o Ianuari.
                Eia ae o Kakauolelo Kupa ke hoi luuluu mai nei i ke one o Hanakahi—me ka hookohu Kiaaina PAHA no Hawaii.
                Ua huli hoi mai nei o Lunakanawai Humepere mai kana huakai ano nui aku nei i Wasinetona. "Au i ke kai me ka lanakila."
                Ke manao wale ia nei ke hoi mai o Lunakanawai Kiekie Frear e hoihoi ia aku ana o George Sea i makai no ia aha. He keiki Hawaii keia, a me ia pu na manaolana ana.
                Ke kokoke mai nei na la e loheia ai na leo pukuniahi o na aoao kalaiaina like ole ma na apana hulimakani o ka  mokupuni o Keawe. Ke lohe wale ia nei he moho ilikea ke kue ana i ka moho a ka lahui.
                E nana, heluhelu, a hoomaopopo ae i na hoolaha ma ko makou mau kolamu. He poe lakou e kokua ana i ka kakou hana, a pela hoi kakou e kokua aku ai ia lakou. E kipa mua ae i o lakou la mamua o ka hele ana aku i ko hai.
                Ua hoapono ia mai nei ke kanawai a ka Ahaolelo i hooholo iho nei e hoonui ana i ka heluna o na Lunakanawai Kaapuni o ka Aha Kaapuni Ekahi mai ka elua a i ka ekolu, a o Edgar Caypless ana ka lunakanawai hou, ke kakauolelo o ka Hale o na Senate, Ahaolelo ekahi o ka Teritore o Hawaii. "Wela e ka hao i ka Home Rula."

KA MOOLELO
O
NAPOLIONA KA NUI
Ke Pukonakona o Farani
NANA I HOONAUEUE NA MANA NUI O EUROPA.
MOKUNA I.
KONA MAU LA OPIO.

                I ko Napoliona wa e noho ana ma ke kula koa ma Beriena, malalo o na lilo o ka moi, ua leta aku la oia i kona makuahine ma Kosika penei:
                "Me Homa (he buke) maloko o kuu pakeke, ame ka'u pahikaua ma kuu aoao, ke manaolana nei au e hiki ana ia'u ke kalai i ko'u alanui ma ke ao nei."
                He umi wale no o Napoliona mau makahiki i keia manawa. No kanakolu-kumalima makahiki mahope mai ua pii mau ae kona kaulana ma ke ko mau o kana mau hana a pau e hoolala ai, a ma ka oihana koa aohe i ikeia kona lua.
                Mawaena o na keiki liilii a pau he oi loa aku kona eu, aohe ona wa e noho malie ai me ka lawelawe ole i kekahi wahi mea hana. He wahi keiki huhu ino me ka hikiwawe.
                Ua oleloia ua haawiia aku keia inoa "Napoliona" iaia e kona makuahine i kona la i bapekikoia ai, elike me ka maa iwaena o na poe Katolika, mahope o ka inoa o kekahi saneta, a kanaka hemolele hoi, nona ka la i bapekikoia ai ke keiki, a o ka la 16 o Augate, kona la i bapekikoia ai, he la hoomanao ia no Sana Napoliona (Napoleone), he kanaka hemolele no Kosika.
                Ma kona wa i kaulima ia ai (hoohoahanau) maloko o ke kula koa ma Parisa, ua pahaohao ka aki-bihopa, ka mea nana e kaulima ana ia lakou, no kela inoa Napoliona, me ka i ana aole loa oia i lohe iki no kela saneta, a aohe no hoi kona inoa maloko o ke kalenedario (alemanaka ekalesia).
                "He mea ole ia," wahi a Nopoliona i pane aku ai me ka hakalia ole, "oiai he heluna nui loa ko na saneta a he 365 wale no hoi la o ka makahiki."
                Iaia e noho pio ana ma Sana Helena, ua olelo ae la oia ia O'Meara, kona  kauka: "Ua aie nui o Sana Napoliona ia'u,  no ka mea e ole au loaa kona pono ma kela ao. Kela wahi lapuwale! Aohe mea hookahi i ike iaia, aohe ona wahi la hoomanao i paa maloko o ke kalenedario. E ole au i noke i ke koikoi i ka Pope hookaawaleia ai  ka la 15 o Augate, kuu la hanau, i la hoomanao nona."
                Ua olelo pinepine ia no o Napoliona ua hanauia oia e hoomalu. Mai kona mau la opiopio loa mai ua koho oia i na mea kaua, a ma na haawina a pau loa e pili ana i ka oihana kaua aohe ona hoakula i hiki ke hoopaipai iaia. Ma na haawina mea helu he punahele loa oia i kana mau kumu.
                Oiai no ia he eiwa wale no makahiki, mamua iho o kona hoomaka ana e komo aku iloko o na haawina ao koa, ua ike e ia no kona hauoli  loa ma na paani  kaua hoomeamea, a ua lilo no kana mau hana i mea e hoopahaohao ia ai kona mau hoa, he poe keiki hoi lakou i oi ae ke nui a me ka ikaika mamua o ianei. Ma na hoolala ana o ia mau ano paani aole lakou e oi ae mamua o ka ianei.
                Ma Aiakio, kona wahi i hanauia ai, e paio mau ana na kamalii o ke taona me na kamalii o kuaaina. Ua ala mai keia mau paio ana i kinohi mamuli mai no o ke ano lili mawaena o kamalii o ke taona a me ko kuaaina, i ko lakou wa e paani