Home Rula Repubalika, Volume I, Number 3, 9 November 1901 — Page 7
HOME RULA REPUBALIKA, POAONO, NOVEMABA 9, 1901. 7
Ka Papa Ola Puuwai Eleele o ke Aloha Ole.
E ka lahui e noho mai nei iloko o ka ehaeha o ka hoopilikia a me ka hoohaikiia o ko oukou nohoana, ke kuhikuhi hou aku nei no makou i na hana makaewaewa a keia pohai e noke mai nei ia kakou. Mamuli o ka make wale ana o ka Bila Kanawai a ka Mea Manohano F. W. Kahapula Beckley o ka Apana Ekolu i lawe ae ai a hooholoia i ka Hale o na Lunamakaainana a hoomoe ai i ke kau hooilo e ka Hale o na Senate, a haule pu ka manolama o ka Lahui e loaa ana kekahi pomaikai. A ua oi loa ae no hoi k ahookiekie o na poe lala o ka Papa Ola, koe paha kahi kanaka Hawaii hookahi hoopula maka i hookomoia ai.
Eia keia mea i hoikeia mai ke ku nei he haawina makena o Umi ($10) Dala i na kalaiwakaa Hoolimalima a pau e lawe aku ana imua o ka Papa Ola i na ohua a pau a lakou i hoohuoi ai he mai lepera.
He mau pule wale no i hala ae ua kau aku kekahi makuahine Hawaii me kana keiki kane uuku me ka manao e hele aku i ke kauka he mau mahina mamua ae a ua ike ia hoi ka pii maikai ana ae o kona kulana mai ka wa ike pono ole ia o kona mau helehelena a hiki mai i ka wa i aokanaka mai ai mamuli o ka lawelawe noeau ana a kekahi kanaka Amerika i aloha aku iaia.
I ko laua kau ana aku i ke kaa ua lawe koke ia aku laua i ke Keena o ka Papa Ola a ma ka ike a kekahi kauka paahana malalo o ia pohai ua lawe koke ia aku la ua wahi keiki nei no Kalihi a he mau la no ua hoouna loa ia aku no Molokai. Mahope mai no keia o ko lakou makau o ike ia ae aia no he laau e ola ai keia ma'i nana e ulupa nei ka lahui Hawaii a koe uuku, a lakou no hoi e hooleole nei aole e hiki ke ola. Ua ike lakou i na he ola maoli keia ma'i alaila e pau ana ko lakou hilinai ia a pau pu kahi papaa palena a lakou e ai hookano nei ma o ka ehaeha a me ke kaumaha ou e ke kanaka ili ulaula.
Eia hou ho keia, ua nonoi aku kekahi kauka kulu wai liilii e ae ia mai oia e lapaau i kekahi poe ma'i makai ae o Kalihi no ka hoao ana hoi i kekahi laau ana i manao ai e ola ana keia ma'i weliweli, aka aole oia i ae ia mai, aia wale no ka a hoouna ia kana laau i Kalaupapa malalo o ka lawelawe ana a ke kauka o ka Papa Ola e noho ala malaila. He hoike maopopo loa keia i ko lakou makemake ole maoli no e ae ae eia no ke ola iwaena o kakou i keia mau la.
Aole makou e ahewa aku ana i ka makaala ana o ka Papa Ola i ka maluhia o ke ola o ka lehulehu a me ko lakou kiai pono i na ma'i hoohaumia, aka aole loa o makou kanalua i ka i ae me ka hopohopo ole aia he heluna nui o na kanaka Hawaii ke lawe puahuluhulu ia nei malalo o na kanawai e ku nei keia Papa Ola aole lakou he ma'i lepera maoli aka he koko ino wale no ko kekahi mamuli o ke ano o ka nohona hoopalaleha a uhauha paha i hiki ke hoomaemae ia ke lapaau pono ia me ka lalau koke ole ana mai o na lima o ke aupuni.
Nolaila e ka lahui e hooplikiaia nei e makaala mai oukou i keia kau ae, a lokahi ma ka hoouna ana mai i na kanaka kupono nana e alo ae keia make nui o kakou. A hiki no ia wa e hoikeike aku no makou i na poe a oukou i hilinai mai ai i hooko i ka oukou mau kauoha a me ka poe hololua me ka nana ole i ko lakou kulana oiai o ka pono a me ka pomaikai o ka lehulehu ka makou makemake e hana ia.
Ka Nupepa Home Rula Repubalika.
E na hoa makaainana mai Hawaii a Niihau:
Aloha oukou—Eia he waha olelo hou no kakou, ua puka ae nei mai loko ae o ko kokou aoao kalaiaina ponoi, he nupepa i maheleia ma na olelo elua no ka pono kaulike o ka lehulehu, i hoopuka ia keia nupepa ma na olelo elua i kumu e hele ai na olelo oiaio mai loko aku o ko kakou aoao a i ike mai ko kakou mau makamaka e noho mai la ma Amerika Huipuia i ke ano o na mea oiaio i ole lakou e puni wale i na olelo hoonuinui a ke kahi mau nupepa namu e hoopuka ia nei ma keia kulanakauhale, oiai e hoopuka ia ana he mau olelo oiaio ole a pela aku, oia ke kumu o keia hoopuka ana i keia nupepa nolaila, ke hele aku nei imua o oukou ka Lahui a he mea pono e apo mai kakou me ka lokahi a huki like imua, i holo pono kona alanui hele no ko kakou pono, no ka mea, he kokua nui keia no kakou na Home Rula Repubalika o nei mua aku no loko nei o ka aina a me ko kakou aina makua, a e hoike ia aku ana na mea oiaio e pili ana i ko kakou manao ko ka lahui a e kalele ana hoi i ka hana a ko kakou elele i ke kau ahaolelo e hiki mai ana, a ina e kahea ia ana he ahaolelo kuikawa o nei mua aku e hoike pau ia aku ana ka hana a na Senetoa a me na Lunamakaainana, a pela oukou e ike mai ai ka lahui ia na, mea oiaio he kokua nui keia nupe, no kakou, a hui pu me ka nupepa Kuokoa Home Rula nui loa ko kakou naauao ma na mea pili ia kakou iho—nolaila mai hoohewahewa mai kakou ka Lahui no keia nupepa hou a kakou a he wahaolelo ikaika no kakou o nei mua aku a i mea e mau ai ke o ana o kela mau olelo kahiko "O ka lokahi ka ikaika" nolaila, e Hawaii nui o Keawe, Maui o Kama, Molokai a Hina, Oahu o Kakuhihewa, Kauai o Mano, kahea mai i ka malihini e kipa maloko e hanai ai a hewa ka waha eia no ka uku o ka leo" mai nana maka a nonohua aka, e apo mai me na manao heahea o ke aloha oiaio i kumu nona e maalo mau aku ai imua o ko kakou mau ipuka hale, no ka mea, aia no ia kakou ka Lahui kona ola mau aku mamuli o ka manao lokahi.
A maloko o keia nupepa e hoopuka ia aku ana na nuhou o na aina e a me na mea hou o ko kakou aina kulaiwi aloha "e ike ia kakou hoakanaka o kipa hewa ke aloha i ka malihini," a oiai no hoi "i kahi e ka ua wehe e ke pulu o lalo" nolaila, keia mau leo kanaenae aloha ia kakou ka Lahui. E hoopuka hou ia aku ana no.
E na hoa oiwi o ka puupuu hookahi mai Hawaii-nui-a-Keawe ahiki i ka aina kaili la a o Manokalanipo, eia mai kahi elele, he wahaolelo mahope o ka makaainana hookipa ia mai. Na Hono-a-Piilani E! ui ae na keiki kuilaau o ke Alakahi, na mamo hoi a Molokai-nui-a-Hina, a kakoo like mai kakou i keia malihini hou, ka Pua Rose o Hawaii i mohala ae nei i ke one o Kakuhihewa. Aia ia oukou mai ke ola mau ana aku o keia wahi mea hou makamae! Nolaila e oluolu hoi e lokahi kakou a pulama like ae i ka nupepa a ka lehulehu, ka pahi kaua oi palua hoi nana e hoauhee na enemi ou e Hawaii!
Ma ka hora 12 o ke awakea o ka la apopo e holo ai ka mokuahi Kina, ma ia moku e holo aku ai ko kakou Moiwahine. E hele ae e ike iaia.
E holo aku ana o Mr. Kaiponohea Aea no Amerika Huipuia ma ka mokuahi o keia la. E noho ana oia ma ke kula ao mahiai o Berkeley, Kaleponi.
E heluhelu ae e na makamaka i na olelo noeau a ko kakou poe kalepa. Ina aole o oukou manaoio i ka lakou, e hele kino aku a hoike aku i ko oukou manao ia lakou.
KA MOOLELO
O
NAPOLIONA KA NUI
Ke Pukonakona o Farani
NANA I HOONAUEUE NA MANA NUI O
EUROPA.
MOKUNA I.
KONA MAU LA OPIO.
(Hoomauia.)
Ua lilo ia i mea maikai i ka manao o kona mau hoa a ua mahele koke ia na puali kaua. Ua lokahi like no hoi na aoao elua na Napoliona e hoolala ke ano o ka lawelawe ana a na aoao a i elua. A malalo o ka Napoliona mau kuhikuhi ana ua hoomaka like na aoao a i elua i ke kukulu ana i na papu. Ua hanaia keia mau papu me he mau papu maoli la, me ka haalele ole ia o kekahi mau hooponopono liilii e pono ai o ia mea he papu, a ua lilo ia i mea e makaikaiia ai e ka lehulehu.
No umikumamalima la ko lakou kaua ana a me ke kukulu ana hoi i na papu, a ua lilo ko lakou kahua paani i wahi makaikai mau ia e ka lehulehu o ke kulanakauhale, no ka mea elike no hoi me ka haalele ana o na keiki i ka lakou mau hoopaa haawina ana maloko o ka halekula, pela no hoi na poe hana haalele ai i ka lakou hana no ka lealea maoli i ka nana ana i keia kua kamalii.
O ka hooilo o ka makahiki 1782, ka hooilo oi loa aku o ke anu ana i ike ai iloko o na hooilo he umikumamakolu o kona mau la, oiai no oia ma kKe kula, a ua hiki e mai la ka hau (snow) mamua ae o kona manawa maa mau, a aole no hoi i pau koke a no kekahi mau la loihi mai mahipe o ka wa maa mau. Ua uhi paapu ia ka aina holookoa o Ferani, a aole i hiki i na keiki kula ke paani nui mawaho. A no ka uluhua loa o na keiki i ko lakou paa mau iloko o ka hale no ka loaa ole ia lakou o ka paani mawaho, nolaila, i kekahi la, ua hoike ae la o Napoliona i kona manao i kona mau hoakula me ka i ana:
"He hookahi wale no paani maikai a kakau e paani ai mawaho, oiai ka hau e uha paa nei i ka aina, a oia hoi keia: E mahele kakau ia kakou iho iloko o na puali elua a e hakaka kakau no ka aoao e lilo ai o ke kahua paani o kakou."
Ua oleloia, i kekahi la, ua hui ino loa ko Napoliana huhu i kekahi aoao no ko lakou la wa-hi ana i ka pohaku maloko o ka hau, a me ia mea lakou la i nounou mai a ia lakou nei. I kona oleloia ana mai hoi e hoohalike aku no hoi, ua hoole loa aku la oia me ka i aku, "E hakaka no au me ka mea i hooholo like ia a hiki i ko'u lanakila ana, a i ole ia, a pio paha." "No elua pule okoa ko makou hakaka ana," wahi a Buriane; "aole i pau ka makou kaua ana a hiki wale i ka pau ana o ka hau, ua hoomau aku la no makou i ke kaua ana me na pohaku, a ua nui maoli no ka poe i eha. Ke hoomanao nei au owau no kekahi mea i eha kukonukonu."
Ua kaa no na ko Napoloiana aoao ke eo o keia kaua ana; i hoopuni maoli ia no ka papu o kekahi aoao a hiki i ko lakou haawi pio ana mai.
I ka makahiki 1783 ma o ke apono ana a ke kahu kula koa ua hoounaia aku la o Punipake mailoko aku o ke kula o Beriene a i ka Halekula Koa Alii ma Parisa,—he