Ke Aloha Aina, Volume I, Number 4, 15 June 1895 — Ke Awa o Koolau [ARTICLE]

Ke Awa o Koolau

Ke hoomaka hou mai nei na nupepa haole e kamailio no ke awa e pili ana ia Kaneohe, Heeia, a hiki aku mawaho ae o Kaalaea a me Waikane ma. He moakaka ka nana ana aku o ka waiho ana mai o loko o ke awa mai luna aku o ka nuku pali o Nuuanu, a he nui no hoi na wahi papapa, na moku ako'ako'a, na kipona one, a me na wai hohonu e lana malie ana maloko nei o na kuaau nalu i waho loa. He ano pilikia ma kahi e hookomo mai ai ma kekahi wahi, a he kupono no hoi i na moku panana iki ke komo iloko. I na nae e pau ia mau papa ako'ako'a i ka wawahi ia, a hookaawale ia, alaila, ua hiki no i na moku nui ke komo iloko o ke awa nani o Koolau. He oi ae ka oluolu o ka noho ana o na aina e hoopuni ana i ke awa o Koolau, mamua o kela awa o Puuloa. Ina i lilo ia ma keia mua aku i awa kumoku nani, a e hoohui ia hoi ia awa me ke alanui kaamahu a puni o Oahu nei, alaila, oia ka helu ekahi o na awa kumoku nani ma na ano a pau loa iloko o keia Paemoku. Ua nui ko na kanaka noonoo mau ana no Puuloa, mai ke au mai o na Kamehameha; aole nae he wahi i oi ka holomua ma ke ano awa kumoku, ina i hoolilo mua ia ka noonoo ana no ke awa o Koolau. Ua lawa na aina a puni ia awa f? nqho ia e na kanaka he 500,000 me ka hoonele ole ia i na pono wai maikai loa e like me ia ma Puuloa. He nani na ae kahaone kahakai, kupono no na wahi auau kai he lehulehu wale, i oi loa aku mamua o na ae kahakai lepo pohopoho o Ewa ma. O ka makani oluolu mai ka akau hikina mai, a mai ka moana mai, he oluolu loa ia. O na kahakai lawaia a puni maloko a mawaho o na kuaau nalu, he maikai loa. O ke kahua e hoonoho ia ai na kulanakauhale a puni, he maalahi a he oi ae o ka nani a me ke ola oluolu, mamua o ko Ewa kulana. Ina e hoomoe ia i alanui kaa huki ia (cable) no ka pali o Nuuanu, alaila, e ike auanei kakou i ka hopena, ua oi pa tausani aku ka holomua, ka waiwai, ka nui o na kanaka, a me ka launa kalepa ana ma ia awa o Koolau mamua o ko Puuloa ma Ewa. Ua manao ke kuhina kalaiaina e hoolilo i ka la 4 o Iulai e hoea mai ana, i la kulaia aupuni.