Ke Aloha Aina, Volume I, Number 6, 29 June 1895 — Page 4

Page PDF (785.40 KB)

This text was transcribed by:  Naomi Ajello
This work is dedicated to:  to my Hawaii Hamachi Ohana

KE ALOHA AINA

 

4________________________-KE ALOHA AINA, POCONO, IUNE29,1895----------------------

KE AKOHA AINA.

 

Hoopukaia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Oiwi.

 

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

F. NAWAHI , Lunahooponopono a me Puuku.

E. L. LIKE , Hope Puuku.

_____________________________________________________________________________

HONOLULU, IUNE 29, 1895.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

NA LIMAHANA

----------------

Hoomauia.

   E like me ka makou i hooakaka mua aku nei mamua, o ka hookomo nui ana mai i na limahana, a lilo i poe noho wale, a oho hana ole ma Hawaii nei, mahope iho o ka pau ana o ko lakou manawa i hoopaaia ai ma ka aelike hana, he mea no ia e hoopoino nui ai i keia lahui.

   (1).  Ma ka hookahuli ana ae i ke kulana noho maemae, a nooho ola ana o ka lahui.

   O na lahui kahiko, a i noho loihi me ka makaala loa no ke kulana ola o ko lakou lahui, ua ike pono loa lakou; o ka lehulehu nui loa aku o ka heluana kane, mamua o ko na wahine, he kumu no oia e hoemi ai i ka noho pono ana o ka lahui, a he mea hoi e loli ai ka maemae o na wahine, a e kaualako ia ai iloko o na noho ana huikau, e hanau hapa ai, a e hanau ole ai paha na wahine i na keiki.

   No ka pakela nui loa o na kane, ua lele liilii na wahine e noho huikau ana me lakou, alaila, e pa-lua a pa-kolu a pa-ha ana kane a ka wahine hookahi.

   He mea anei ia e mau ai ke ola maikai o kekahi wahine opio, ina ekolu e eha ana mau kane e noho ai? Aole anei e mailo koke kona kino a mahope hookii wale iho, a make koke aku?

   Ua like keia poe kane lehulehu me na holoholoha hihiu e alualu ana i kela a me keia wahine, a o ka hopena, e pau ana na wahine opio o ka make, mamuli o ka lehulehu loa o na kane.

   O ke ola pono, a me ke ola ikaika o ka lahui, aia no ia mamuli o ka malama a hookoia o na ao ana a ke Akua a me na Kanawai maikai.

   Ma ka helu kanaka o Bertania Nui, ua oi loa aku ka nui o na kamawahine mamua o na kamakane.  A ua lilo ia i alapii no ka lahui e alualu ai i ka heluna kiekie o na miliona.  Aole loa pela ma Farani, ua oi ae ka nui o na kane ma ia aina mamua o na wahine, nolaila, ke ike nei lakou i keia wa, ke emi nei ko lakouo lahui i hope, aole hoi pii iluna.

   Nolaila, ua ike kakou i keia kumu o keia mau lahui i like ole ai.

   Pela no ma Hawaii, ina e hoomaopopo iho kakou i ka helu ana o na makahiki mai ka 1830 mai, eia ka mea i ike ia, ua oi ae ka nui o na kane mamua o na wahine i kela a me keia helu kanaka ana.  Nolaila, e hahai ana kakou i ko Farani noho ana, he hoemi lahui ia.  Aole he hooulu lahui.

   Nolaila KE ALOHA AINA e koi ikaika aku nei, a e hoopii aku nei imua o kona lahui, e ao ia kakou, a me ko kakou aupuni, e hooppu loa i keia haha pepehi lahui, a e hookomoia mai na paahana kupono, mamuli o na hoohaiki ana a ke Kanawai.  Aole e nana i ke dala loaa no na poe mahiko aka, e nana i kahi e ulu mai ai ka lahui e hana au ai i na hana hoopomaikai i ka aina a me kona aupuni.

   (2).  O ka oi aku o na limahana e noho wale nei mamua o ka poe o ka aina, e malama maluhia ana, he mea hoopilikia kela i ke Aupuni.  Ua like no keia me ka lawe ana mai i ka manu ai laiki.

   Ua aolelo ia he manu kokua loa ka kela i ka oihana mahi laiki: na ia manu e ai na poko a me na peelua e kau ana maluna o ka laiki, aka, pehea mai ka hopena o ka hana a keia manu?  Eia, aole oioa i ai i ke poko a me na peelua, aka, ai iho no oia i ka laiki, ka mea a ke kanaka kahiai i manao ai, e waio iho ana ka manu nana ia, a o ke poko kana a me ka peelua!

   Kupaianaha no!  Na ke kanaka mahiai no i kii kela manu i mea ai poko, aka, aole oia i ninau i ka manu he ai ho paha oia ika laiki? 

   O keia ke kumu pilikia o Hawaii nei i na manu ai laiki, e noke nei i ka pepehi, aole nae he wahi laua aku, oiai, aia lako ma ka heluna o na miliona e noho mai nei.

   Pela no na lima paahana i hookimoia mai nei iloko o Hawaii, e like ana lakou me na manu ai raiki.  E hiki mai auanei ka manawa a keia poe mahi ko e ike maka ai i ka hopena o keia poe limahana, a lakou ponoi no i lawe mai ai i me hana mahiai ma Hawaii nei.

   Ia manawa aku, e ala mai lakou me na tausani, i loke me na manu ai laiki, a e uhi paapu lakouo a puni keia Paeaina, a ai lakou i na ea a pau ako lakou mau haku nana lakou i lawe mai i anei.  Ia wa e kipaku au lakou, a luku aku, aka, no ko lakou pakela nui loa ua poho ka manolana.

   He mea maikai loa ke ahi, ke lilo oia i kauwa nau, aka, he mea poino loa nou, ke lilo ke ahi i haku maluna ou.

__________

   I ko makou hooiaio ana aku i ke kulana ola o keia lahui Hawai mamuli o na mea a makou e hoakaka nei, ua loaa ia makou na hoike e hooia mai ana i ka heluna oi loa aku o na kane mamua o ka heluna o nawahine.  Eia iho na Papa Hoike Helu Kanaka, mai ka 1866 mai a ka 1890, penei:

M. H.                                                 KANE           WAHINE

1886                                                   34,395             28,364

1872                                                   31,850             25,247

1878                                                   34,103             23,882

1884                                                   51,539             29,039

1890                                                   58,714             31,276

   Iloko o 58,714 kane, he 21,449 poe Hawaii, a he 37,265 poe o na lahui e aku, a iloko hoi 31,276 wahine, he 19,173 wale no poe wahine Hawaii, a he 12,103 wahine o na lahui e aku.  Nolaila, ke ike maoli ihio akakou, aia he 21, 449 kane Hawaii e paonioni aku ana ia 19,173 poe wahine Hawaii, oia hoi, he 2,276 poe kane wahine ole.  Ina hoi e hookuku iho i na lahui o na aina e alaila, aia he 37,265 kane e paonioni aku ana ia 12, 103 wale no wahine.  Ua like me ekolu kane a ka wahine hookahi, a noho wale he 956 poe kane.

   Nolaila, ua like a like ke kulana pono ole o ka lahui kamaaina a me na malihini e noho nei iloko o Hawaii nei,  O ka pii ana ae o ka hulu kanaka o ka peraina holookoa, aole ia ma ka hanau ana, aka, ma ka hookomo hui ana mai i na limahana.  O keia ka makou e olelo aku nei, ke hana hewa loa keia i ke ola o ka lahui oiwi o ka aina!

_________

E KIAI MAKALA E KA LAHUI HAWAII

_______

   No keaha keia leo kahea o KE ALOHA AINA ia oukou?

   No keaha kona mea e ao aku nei i kona lahui ponoi e kiai a e makaala?

   Auwe!  Ke pepehiia nei na kaikamahine opio o kou lahui aloha, e ka poe haole hookamani e noho mau nei ma na Kula ma Hawaii nei!

   Na keia poe haole hookohukohu Karistiano i powa aku i ka laahia makamae o na kaikamahine opio o kou lahui!  A i hoohaahaa hoi i ka home o ko kakou noho lahui ana!  Ua make aku kekahi poe opioopio, a eia hoi, ke hooponaloia nei na oopuu makemae nani ou e Hawaii!

   Ma ka nupepa Bulletin o nehinei(Iune 20) i ike iho ai makou i kekahi manao ikaika, e hoike ana, eia ke huliia nei kekahi hana ano koikoi hoopoino iloko o ke Kula o Kapunahou, e pili ana i na Kumu Poo o ia Kula, a e huliia nei e ka Papa Kahu o ke Kula.  Ua hoikeia ae, o Hatch a me Kini na Loio o na Kumu, ma ka aoao pale.

   Ua loha mua makou i keia ano hana he mau mahina mamua aku nei, aka, noke ano powehiwehi loa, aole makou i manaoio ua hana ia ia mea.

   Na e au o ka manawa e hoike pau ae i na mea huna, e hoopoino mau nei i na opio o ko kakou lahui aloha.

   E na makua, e makaala oukou!  O pau ka oukou mau (kaikamahine) hipa opiopio ina Iliohae!

____________________

KE MARE NEI NO .

_____________

   Owai keia e mare nei no? O ka Bihopa Willis no ia.

   E hoomanaoia, mamua aku o ka la I o Iulai, 1894, ua hoopuka ke Kuhina Kalaiaina he kauoha pili oihana aupuni, e kauoha ana i na poe kahunapu le a pau loa e paa ana i na laikini mare, e kii hou aku i lai kini hou, a o ka poe e hoomau ana i ka oihana mae me ka loaa ole o ka laikini hou mai ke Kuhina Kaliaina mai, alaila, aole he mana ka lakou mare ana.

   Eia nae, ke mare nei, no ka Bihopa Willis, me kona kii hou ole ana i laikini hou.  Ma ka po a ao ae Karikimaka  (dec. 24, 1894), ua mare ka Bihopa Willis ia Noa Kauhanae a me Miss Priscilla Kaulukou ma hope mai nae o ko laua hoi ana aku no Waiohinu, Kau, Hawaii, ua mare ho ia iho l Lu, Mmuli o ka manaoia, ua mana’ole keia mare ana a ka Bihopa Willis ma Honollu nei, pau ae la ia.

   Eia hou kekahi, ma ka la 20 o Iune iho nei, ua mare hou no ka Bihopa ia Thomas Ayers a me Niss Zoe Haimoeipo.  Pehea la keia?  Eia no ua Bihopa Willis nei ke mare nei no?

   Eia hou ae ma keia la 4 a la 5 paha o lulai, he paa mare hou no e mare ia ana no e ka Bihopa Willis.  Pehea keia ?  Eia hou no ke mare nei?

   O na poe kahuapule a pau loa i lawe i ka laikini hou, ua pau lakou i ka hoohiki aku malalo o ke Aupuni Republika, koe wale no ka Bihopa Willisi a me na poe kahunapule Katolika Roma.

   Hehea ka mea e mana ole nei na hana a ke Aupuni Republika maluna o Bihopa Wilisi ma?

   Ina aole he mana o ka maer ana, no keaha aole papa aku ke Aupuni Repubilka ia Bihopa Willis?  No keaha ka papa ole ia o na kahunapule Kartolika Roma?

________

   Ma ka hora 7:30 p.m. o ka la Sabati nei, Iune 23, ma Kapalama Honolulu Oahu, ua hoohuiia ae ma ka berita maemae o ka mare, e ka Rev. H. H. Pareka, o Kapena R. Andrew a me Miss Luisa Lopaka.  Ua nui ke anaina o na ohana, na makamaka a me na hoaloha i hiki ae malaila.  Nahope iho o ka ike ana i na mea mare, ua haawiia ae he mau paina ai mama o na mea ai hole.  O ka Ke Aloha Aina e kanaenae ae nei, e hahaiia ko olua noho ua mare me na hauoli o ka noho home ana, a e lilo i mea e hoolaupau hou ai i na pulapula o Hawaii.