Ke Aloha Aina, Volume I, Number 22, 19 October 1895 — Page 4

KE ALOHA AINA, POAONO OCT. 19 1895

 

KE ALOHA AINA

Hoopukala no ka

 

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupeya na ka Lahui Hawaii.

 

J. NAWAHI, Lunahooponopono a Puuku.

 

E. L. Like Hope-puuku.

 

HONOLULU, OKATOBA 19, 1895.

 

Naauao Ke Alii, Naauao No Ke Kanaka.

 

            Nui ka olelo hoouhiuhi hookamani a ke Kuokoa, a me kona Lunahoopuka, ma kona pelukua ana i kana mea e kakau nei ma ke Kuokoa o Okatoba 12, 1895.

            O ka Moiwahine Liliuokalani, oia ka ai a me ka ia, a ke Kuokoa e noke ai i na la i hala aku i na olelo hailiili kuamuamu i ke Alii, me kona hoopuka ana i na olelo no ka hupo o ka Moiwahine, a pela aku! He hupo ka Moiwahine ma kona manao ana e haawi mai i Kumukanawai hou no Kona Lahui, e like me ka lakou i noi aku ai!

            Ano, i keia la, ke olelo mai nei ua Kuokoa hookamani nei, he naauao ke Alii! Heaha iho la ia hana au e Kawainui? A e pelukua hookamani iho la?

            Powa iho la oukou i ka Moiwahine, a hao ae la i kana mau mea a pau ia oukou, alaila, olelo mai; he naauao ke Alii.

            He naauao no na kanaka Hawaii, oiai, i ka wa i loaa aku ai ka lakou palapala hoopii ia Peresidena Cleveland ma Wasineiona, e hoole ana i ka hoohui ia Hawaii nei me ke Aupuni o Amerika, (e like me ka palapala apuka a Kawainui ma;) ua hooko mai la o Cleveland i ka manao naauao o ka hapanui o na poe Hawaii, a oia ka ae ole ia o ka hoohuiaina a hiki i keia la!

            Ua olelo o Hon. John B. Blount ma kana hoike: "O ko oukou ae ana e hoohiki malalo o ke Kumukanawai o 1887, oia ko oukou mea i poino loa ai."

            Nolaila, ina hoomaopopo mai o Mr. Blount he poino ma ka hoohiki ana i kela Kumukanawai o 1887; alaila, aole anei ua loaa hou no ia poino ma ka hoohiki ana i keia Kumukanawai, no ka mea, na ia ohana powa hookahi no i hana ia mau Kumukanawai umii a elua?

            He lalau ka olelo mai, na ke kanaka Hawaii i hana i keia Kumukanawai! Inahea nei? ua haawi kaokoa ia mai anei me ka hoohaiki ole ia o na kanaka Hawaii, kona hana ia ana? Aole loa!

            Aole o oukou makemake i ke kuokoa a me ka lanakila o ke koho balora ana, aka, o ka noho kauwakuapaa, a me ka noho ilihune o na poe Hawaii ka oukou i makemake ai.

 

OWAI KA NA HAWAII E KOKUA AI?

 

            He makehewa ka ninau ana mai i na Hawaii; No ka mea, ua ikeia ka oukou mea e Kawainui ma i hana iho nei i na Hawaii, ma ka la 17 o Iuanari 1893: - He A. B. C. ke koho ana iho i ka ninau; oia hoi:

            Ina i hele mai o B. a powa ia A, a hao i kana mau mea a pau, a mahope, hele mai o C. e powa ia B, Alaila, na B, no e pale aku ia C., oiai, he mau powa like no laua a elua, a ua like no ka laua mau hana. Oiai, o ka olelo kaulana hoi a oukou:

            "O ke kini i lanakila, aole ia he kipi," O ka powa i lanakila, aole no ia he powa.

            Nolaila, ina e hakaka na powa a elua, a o ka mea o laua e lanakila ana, e lilo ana no ia ia ka waiwai o A, i lilo ia B. ma ka powa ana.

 

HE MAU HANA KALAIAINA IA.

 

            Ua olelo mai nei ke Kuokoa i paa kona puniupoo i ka hapala ia i ke ta, a i ole, he mea i kokoke e pupule maoli kona noonoo; eia ka o J. Nawahi wale no ke kanaka Hawaii hookahi i loaa ka noonoo: e olelo ana. "O na hana a ke Komite Malama Ola i hana ai, he mau hana kalaiaina ia."

            He mea pololei keia, a ke Kuokoa i makapo ai a ike ole! a i ole, he makemake e huna wale iho no. Ua ike pono makou i keia hana iho nei, aole mea pohihihi ia makou.

            Nolaila makou i olelo ai me ka maopopo, aia he mau hana kalaiaina iloko olaila kahi i hunaia ai. No keaha ka ike ole o ke Kuokoa?

            O ka helu ana i ka nui o na kanaka, na kane, na wahine, me na keiki, o na lahui like ole a pau loa, nona na makahiki like ole, ma kela apana keia apana; he kalai (aupuni) aina kai loko olaila.

            Oiai, ina e hoea io mai ana ko aumoku filibuster au e lia mau nei, alaila, ua maopopo loa kahi i noho ai na poe kane kupono i ka manaoio aku, ua kupono no ke ala ana mai e hakaka paha, e alu paha, alaila, ua hoololi koke ae ke Aupuni i kona makaala loa ma ia mau apana! Ke ike la oe ea?

            Ina hoi i manao ke Aupuni e kukalaia ke Kanawai Koa, alaila, ua maopopo hoi na apana a pau loa, kahi i noho ai o A. B. C, me D. ma, he poe (Royalist) Aloha Alii, alaila, e kii wale ia aku no hoi lakou e Kawainui ma, a hopu wale ia, a laweia e hoopaa ma ka Halewai, a pau ko lakou makemake, alalla, hookuuia mai, e like me kela hana ana iho nei iloko o Ianuari 1895.

            Pehea la ia e Kuokoa ike ole? O Nawahi wale no kai ike i keia mea ea?

            E nana hoi i na komo kauhale ana o na Lunaohi Auhau ma na apana a ma na halenoho o na mea a pau loa; a ninau hoi. Auhea o Nakaiama he Iapana? Auhea o Lauhi he Pake? Auhea o Antone he Pukiki? No keaha kela hele o ka Luna Helu e huli i kela poe? Aole anei i loaa mai hoi na dala auhau e ola ai na poe aea? Na poe i kue i ka Lahui Hawaii ma ka ninau Hoohuiaina? Heaha ia mea? He Kumuhana Kalaiaina hoi e paio loihi ia nei e na aoao elua.

            Mahea lakou i ike ai ia poe? Aole anei maloko o ka hoike a kela Komite Malama Ola? Oia hoi ha! Ua pololei o Nawahi e ike nei, a e hoike nei me ka hookamani ole iho.

            Heaha ka mea i ike ole ai o ke Kuokoa a me Kawainui. Ua paa na maka i ka hapalaia i ke ta me ka hulumanu.

           

Na Hana Kolohe a ka Oihana Makai o Honolulu

 

            O ke Kanawai a me na Rula a ka Papa Ola e kau ai, no ka pono o ke ola o na mea a pau loa, oia ka ka Oihana Makai e hooko aku ai, aole maluna ae, aole hoi malalo iho, aole hoi mawaho aku o ke Kanawai a me na Rula a ka Papa Ola e kau ai, a i hoolahaia ma na nupepa, e lawelawe lalau ai ka Oihana Makai.

            O kela mau hana hoopau manawa, hoolalau wale, hooluhi wale, a hana kolohe maoli ia Mr. He-u, a me kona mau waa piha i'a, a me kona poe kanaka ma ka auina la Poaono nei, oia kekahi o na hana hoohilahila a ka Oihana Makai o ke Aupuni i hana ai ma Honolulu nei.

            Ua oi aku ka ike a me ka maopopo ia Mr. He-u, a me kona poe kanaka, o na rula o ka Papa Ola e pili ana i ka lawe ana mai i na i'a, mamua o ka ike o ka Oihana Makai! O keia ike ole, a me keia mau hana hoopilikia wale i na kanaka, me ka hana hewa ole i ka rula o ka Papa Ola, he hoailona ia o ka noho naaupo maoli o ka Oihana Makai.

 

            I mea e maopopo ai ka lalau a me ka huhewa o ka Oihana Makai o Honolulu nei, ke lawe mai nei makou a hoolaha aku i na rula o ka Papa Ola i kau ai e pili ana no ka lawe ana mai a me ke kuai ana i na i'a mai na apana mai o Oahu a puni, mawaho ae o na wahi he 2 mile ka mamao mai na kahakai mai mawaena o Laeahi a me Lae Ahua oia iho keia:

 

Na Rula o ka Papa Ola.

 

KEENA OIHANA PAPA OLA

HONOLULU, Oct. 11, 1895

 

           Ua hookapu loa ia ka lawe ana mai i na i'a, na i'a iwi, a mea ulu paha o ke kai, a i ole ia o ka wai o kekahi loko, muliwai, auwai, kuono, kaikuono, a awa kumoku, a i ole ia, maluna o ke kai, nona elua mile ka mamao mai ke kahakai mai, mawaena o Lae Ahi (Diamond Head) a me Lae Ahua, maloko o ka Apana o Kona Mokupuni o Oahu, a mai na mauna mai hoi a i ke kai.

            O ke kuai ana aku o ka i'a a me na mea ulu o ke kai, ua papa loa ia maloko o ka Apana o Honolulu, koe wale no, ma ka Hale Makete Hou, ilaila, na i'a unahi, na papaua a me na ula i laweia mai mai na wai mai, mawaho ae o na mea i kaupalena ia maluna ae, e hoolilo ia aku ai no ke kuai ana malalo o na hooponopono ana o na Luna nana i koho ia e ka Papa Ola.

            O na Pipi (oysters) mai ke Awa Momi mai e hiki no ia ke kuai ia ma na wahi e ae malalo o kekahi palapala ae kuikawa.

            Ua loaa i ua mau Luna nana la ka manu e hopu, e lawe a e hoopau i na i'a, a mea ulu paha o ke kai i manaoia i mea kuai aku, a i mea lawe mai paha i ka Makete, a lakou i manaoio ai, ua lawe ia mai, mai na wahi mai i hookapu ia ma keia mau @, a i ole ia, ua manao ia, he mea kupono ole i mea ai.

            O na rula o ka Papa Ola, e pili ana i ka lawe ana mai, a kuai ana aku o na i'a ma ka Apana o Kona i oleloia, i hoopuka ia i Sept. 3, 1895, ma keia, ua hoopau loa ia.

            Ma ke Kauoha a ka Papa Ola.

WILLIAM O. SMITH.

Peresidena o ka Papa Ola.

 

            O ka i'a i loaa ia Mr. He-u ma, aia ia ma ke kai ma ka ao ao komohana aku o Lae Ahua. Ua hala aku ia mawaho o na palena o kahi a ka Papa Ola i hookapu ai.

            Ua kauoha pololei ka mahele elua o ia rula, e lawe pololei ia na i'a i ae ia no ke kuai aku ma ka Hale Makete Hou, aole loa ma kahi e ae.

            Ua hoe pololei mai ko He-u ma mau waa i'a, no ka Hale Makete Hou, ma ka hora 1 p. m. a me 3 p. m. o ka Poaono aku nei, a heaha ka pilikia?

            O ka oihana makai, oia ka mea hoopilikia wale; alualu ia kela mau waa i'a, a lawe ia mai ma ka uapo a Burua ma , hoopaa kumu ole ia ilaila. Noho wale ilaila, lawe ia o He-u me kona poe e na makai! Heaha ka hewa? Aole he hewa.

            Hookahi no hewa, o ka hupo o ka poe makai i ka hoomaopopo ole i na rula a ka Papa Ola i kau ai Mahope o na hoolauwili wale ana, ua hookuu hou ia o He-u ma me ka lakou i'a i paa kumu ole ia.

 

            Ma ka awakea Poaono nei, ua haawi ae na lala o ka Ahahui Manawalea Hawaii he paina maloko o ko lakou Keena Poo Oihana.

 

ME KE ANO O KE@

 

PELA NO KANA MEA @

 

            Mai kinohi mai @

mau ana o keia mea @

loa me ke aka e hele @

me ke kino o ke @

            Ina ua ikeia ke @

kekahi kanaka kona @

olu a me kon@

na hoa kanaka a @

ua hiki no ke koho @

kana mea e hana @

hoi e ikeia ka hana @

kekahi kanaka i @

hoa'loha, alaila, @

loa ke ano o ua @

Aole he pohihihi @

ke ninau hou aku i @

            Pela maoli na mea @

ike nei, a e nana aku @

o keia mau ano hana @

ka e ikeia nei. @

kela kahua pow@

ka manao kalaiaina @

noi o ka hoohuiaiana @

            Me he mea maoli @

ia mea a ka lahui Ha@

ai, i pulakaumaka @

keia poe e @

ka manao, ka hana @

me na lia ana, e loaa @

lakou.

            Aka, e like me @

pomaikai i loaa @

naka i hoomanawanui @

na popilikia he nui @- unreadable

kupaa no kona @

Akua, pela maoli no @

pomaikai e loaa mai @

poe a pau loa @

hope o ke aloha @

me ko lakou @

            He mea pau @

a me na nani, @

na hana ino i hana @

luna o kakou. Ke @

ia manawa. @

lakou a kue ia @

lakoiu olelo, a me ka @

ana, aka, o ko lakou @

manao, aia no ke @

ke hoapono la no, @

mea i hana ai no @

aina hanau.

            Ua ike no makou @

halo nui o lakou, i na @

kou i kupaa loa ke @

Hawaii nei. A ke @

lakou i kekahi poe @

mai i kipa mai i o kako@

lua ole o ke aloha o @

Hawaii i ko lakou @

iloko o na popilikia he @

ko o keia mau mak@

aneane ekolu ka nui. @

keia no kakou e hooi @

ai i na hana kupaa @

ke aloha i ka aina a ke @

haawi mai ai ia kakou.

 

Ke Kuleana o ka @

 

            He kuleana ko ka @

na mea pili i kona @

kino, kona waiwai @

noho lanakila ana, e @

na olelo o ke Kumu@

ka Repubalika e ku @

ma ka hana, a ma ka @

hoohanaia nei na mea @