Ke Aloha Aina, Volume I, Number 23, 26 October 1895 — Page 1

KE ALOHA AINA

 

UA MAU KE EA O KA AINA I KA PONO

 

HONOULU, POAONO, OKATOBA 26, 1895

 

HELU 23

 

NUPEPA

KE ALOHA AINA

 

(Entire left column cut off on the side)

 

@au ia aku ana mai ka

@a Poalima o na pule a

me keia mahina.

 

he 20 kenete o ka

@e kope hookahi, he 5

 

pepa mai ke Keena

ALOHA AINA, a mai

@u o na Luna Lawe

 

ha Olelo Hoolaha, na

e na Mele Inoa, me ke

Aole nupepa ma ka

e hoounaia ke ole e

ia ka uku pepa.

 

olei mai @@na Nuhou

anao, na Olelo Huola-

nikau a me na Mele

Lunahooponopono o

 

hoopilikia a hoolahaia

@ao ma na koiamu o

malalo o kekahi moa

oe e hoike lmai i ka

nopono i kona moa

 

epa Puka Pule

 

OHA AINA

ahiki..........$2.00

....................1.00

.......................50

aina.................20

 

NAWAHI

opono a Puuku o

KE ALOHA AINA

RD L. LIKE

pe Puuka.

 

Nupepa me na hookaa

puna pololei mai i ka

nopono ma Honolulu.

 

HANAI. Aia ma ke

@o o Joseph Nawahi,

ka Hale Uinihapa o

ma ke kihi o na Ala

Betela, ma Honolulu.

 

e nei ke Alahele.

 

ole ia o keia poe

ana i ka haole i

nei i ke ta, oia ke

a Oihana Makai

hai mai la, oiai, ua

hoi he mau pule

o he hopuia o kela

i pepehi kekahi

ai, a mahope, make

mamuli o na pa-

aia, ma ka hoeha

kai.

 

e hookuu wale ia

ohe a pau loa, ala-

e ala mai na ma-

ka poe ino, ua hiki

@ana i na hana pe-

no ka mea, aole

o ke Aupuni i na

mau mea?

 

ao na hoike, a o na

i lawelawe ole, e

opu ana i ka poe

ekahi hoike.  Ala-

 

ila.  owai ka poe hana hewa?  A auhea lakou?  A pehea i loaa ole ai?

            Ma ko makou manao ana, ua lohi loa, ua hala na hana kue i ka hana hewa i hope loa, a ke ae ia nei e hele lanakila aku lakou ma na wahi a pau.

            Aole anei he mea keia e ao aku ai i ka lehulehu, ua aho no e lawe kela a me keia i ke kanawai ma kona lima iho, a e pale aku no kona ola, kona waiwai, a me kona mau pono a pau?

            Aole anei he hoike akea moakaka loa keia, o ko na Luna Aupuni makemake ole e malama i ke ola a me ka waiwai, a me ka pono o ka lehulehu?

            Alaila, heaha la ke ano o ke Aupuni e hoomalumalu ana i na hana hewa a pau loa?

            O keia anei ka wa a ke Akua e kukala akea ae nei i ke ano popopo, iloko o keia noho ana a kakou e ike maka nei?

           

Ka Pepehi Kanaka i Hopu ole ia.

            Mamua aku nei, ua p@@@@@la kekahi keiki a ha'iha'i kona mau iwi aoao e kekahi Makai o ka Apana o Wailuku (paha) o Keanu palea kona inoa.  Ua laweia kela keiki ma ka Halemai o Wailuku, a ua make aku la oia malaila.

            Ua koiia ka Oihana Makai o Wailuku e hopu i kela Makai lima koko, aka, a hiki mai i keia la, aia no kela Makai ke hele akea la me he kanaka pepehi kanaka ole ala.

            No keaha ka hoomaka ana mai o keia mau hana kolohe e kokua ia e na Luna hooko o ke Aupuni?  No keaha i hoopuka ole ia ai he palapala hopu no Palea?  E aha ana ka Makai Nui Andrea o Maui?

            Ke lilo nei anei ka hana huli ole ia o ka poe haole nana i hapala ia Godfrey i ke ta a me ka hulumanu i kumu hoohalike na na Luna Hooko Kanawai o ke Aupuni Repubalika?

            Ua make aku kela keiki.  Eia kona opu a me kona poo, a me na alualu o kona kino ma Honolulu nei, ua hoouna ia mai e nana iho na Kauka, a e hoike ae i ko lakou ike, no kela kino i hanaino ia.

            Pehea la?  Ua lawelawe anei ka Loio Kuhina W. O. Smith ma kona ano Loio, a me kona ano he Peresidena no ka Papa Ola, no na mea e pili ana i kela kino i pepehiia a make e kekahi Makai, e noho ana malalo o kana oihana?

            Ua hoikeia ae na lohe, aia he poe i ike maoli i ka pephiia ana o kela keiki a pau na iwi aoao i ka hakihaki i ka Makai, a oia ke kumu o kona make ana aku la.

            Ua hiki ia makou ke kuhikuhi aku i ke Aupuni, i na hana a lakou e hoohemahema maoli nei i ke ola a me ka pono o ka lahua Hawaii.  A heaha la ke kumu o keia noho wale ana pela.

 

Na Palapala

 

            Aole e ili maluna o makou ke koikoi o na ahewa ana no keia mau manao i hoopukaia malalo o keia poo, aka, e ili no ia maluna o na poe na lakou i kakau mai.

 

Ka Nane-huna a Kauikeaouli.

 

KA NOI AU OI AKU NO KAKOU E HAWAII.

 

XII.

 

            Nolaila, he waa okoa ko na Moi a me ka lahui a he okoa ko na malihini.

            Ka poe a ke kai i kulepe mai ai, a ahu ae ka punakea iuka.

            Mai ka mailani ana a na alii i na Mikanele, mai laila mai no ka hookahua ana o ke aupuni ako'ako'a.

            Oiai, aia iloko o ko lakou lima ka mana, ka hookele aa o ke aupuni Moi, nolaila, e kauoha mai lakou, e ae wale aku no na kanaka hawaii, ina e hoole aku o ka hakaka no ia.

            O kekahi poe o lakou i hiki i Hawaii nei, mai ka Papa Mikanele mai o Bosetona.

            A o kekahi poe na na oko@ola la i lawe mai, aohe mikanele i kona wahi, a hiki mai i anei mikanele iho la.

            Kumu kula iho la, a ao pono iho la i na kaikamahine i ka ai ana e maona ai ka opu.

            A nui loa ka ike o na hawaii i na ao ana, mai ke kalai aupuni a ke kalai euanelio.

            Ua like no ke kalai aupuni me ke kalai euanelio, a i na Hawaii hoi aole i like.

            I mai nei lakou o makou no ka poe nana i ao aku ia oukou i ka pono e ola ai ka uhane.

            E imi mua oukou i ke aupuni o ka Lani a me kana pono, e pau loa mai ua mau mea la i ka haawi ia mai ia oukou.

            Ina e koe aku kekahi hoomakaukau mua ka po, a ua ike oukou i ke ao i ao ia aku ai i ka M. H. 1887.

            Aole oukou e poina ana a kau i ka mamo, a ia hanauna aku ia hanauna aku.

            O ke ako'ako'a he pohaku ooi ia a wanawana no hoi eha ka wawae ke hele a he kalakala maoli no, a ku ole i ka hoihoi.

            Ua ike ka lawaia, no ka eha, ua wahi ia ka awelu kamaa i mea pale no ia ooi.

            O ka pohaku ako'ako'a, oia no ka lahui like ole i komo mai iloko nei o ka aina, a me na ouli kupanaha i ike ia he mea hou ia.

            A okoa ae mai na mea maa a kuluma mai ka po mai, ma ke ano o ka hana a me ke ano o ka noho ana.

            I na la hope o ko Kamehameha I noho aupuni ana, kau iho la oia i ka rula gula.

            Oia hoi ke kanawai i kapaia he "Mamalahoa"

            Ua loaa mai keia inoa no loko mai o ka hoe waa i hana ia ai i Papai a naha ka hoe i kona poo, he "Mamalahoe" ka pololei.

            Aka, ua hoololi oia mamuli o ke ko o na alii "e mamala laau," oia hoi e kaua aku i ko Papai poe.

            A mamuli o na eha i ka wa kahiko a hiki i keia wa, ina e pii ka eha i ke poo a kaheawai ke koko ua kapa ia ia eha he "nahoahoa" a ma na wahi e ae o ke kino ua kapaia, "kahawai."

            Nolaila, o ka nahoahoa o kona poo ka inoa o na kanawai gula la.

            O ka Mamalaahoa, o ke ano oia he aloha, aohe kaua, e maluhia ke aloha ma ke waiwai, e moeia ma ke alanui aole e hoopilikiaia.

            Oia ka noho ana o na Alii a me ka Lahui i ka Waa Pohaku Eleku hoi a Pohakuaina a ua hooia mai hoi o Karisto ma ka waha o na Kaula a me na Lunaolelo mao Hopu ma a me Binamu ma.

            A pela i lokahi ai keia Kanawai, "he malu ma ka honua he aloha no i kanaka," a oia maoli no ka noho'na i makeeia ma na wahi a pau o ka honuaa.

            He noho ana eleku, aka, pae mau mai na ako'ako'a a nui loa io kakou nei, loli na hana e like no me ke ano o ka huaolelo ako'ako'a, he pohakukai a puna no hoi kahi inoa.

            Oia huaolelo no Ako'ako'a, houluulu hoohui, hoaha, hoakoakoa, ina e wehe ia mai ka A mua, a koa aku o Ko'ako'a he hana lapa, he hana hewa, hookiekie, hookana, i ka uhae ku, i ka hele, i na hana no a pau e puka ai ka inoa no ka hana hewa.

            Ko'ako'a, oia no ka inoino o ka nanaina, e like me Wanawana, kiokio, waawaa, apuupuu, pukapuka, ahuihala.  Ko'ako'a, oia no ka hooulu ikaika, a pela wale aku.

            Eia na pohaku kai mua.  "Ina iho ka haole la he hoomakaulii aina," o ka manuwa mai i hooluhi hewa ai i ka lahui i ke kua iliahi.

            Ia Kapalani no hoi a ia Kimo i kauoha ai, Lo Keoki Pauleke no hoi a i Kinini no hoi.

           

            He mau pohaku kai ae la ia, ua ike pono no kakou, hui no hoi me na ako'ako'a iloko o kakou ke kai i lawe mai ai a ku ae ka punakea iuka, oia komo liilii ana mai a nui i o kakou nei, ala ae na hui o kela a me keia ano, oia ke ano o ka huaolelo 'ako'ako'a' he hoakoakoa a nui, hoohui a lihe ka manao.

            Oia no paha ka Puali Raipala e maalo ana i na la i hala aku nei la, a akahi no a ike like ae la kakou ma ke ano no o ka hua o ka laau i hua iho la.

            Ko'ako'a - He hana Lapa hookano a hookiekie a hana hewa maoli no ka ka Manuwa America, Palani a me Pele kane i hana mai ai ia Hawaii nei.

            Aole na na makua i hoouna mai e hana pela, na ko lakou mau manao Lapa no, haakei, hookano a hookiekie i puka ka inoa ino.

            He ko'ako'a no keia poe a ka hookano o ka hoo ia iho ka ia o na umeke laau a au alii i ka ulu palani.  Heaha ke kalahala o ia mau hapa?

            O ka pohaku no hoi a ka poe hana hale i haalele iho la, a ua lilo ia i Pohaku kumu no Hawaii nei, oia no ka eleku kahiko nana i kuehu aku ia mau ino.

            Ke i mai nei no na hoa o he kulu koko hookahi, a heaha iho la hoi ka mea i kuehu ole ia iho la o keia ino o ka aina?

            No ka oia mau no o kana olelo, o kona makemake no ke hanaia ma ka honua nei, oia ka mea i hakalia ai.  I na i ko kakou mau iini koe aku kahi mau ino, aole e ike ia.

            Ina i ko ko kakou manao, aole kakou e ike i ka hulumaau a me ke ta, a eia iho no, lalau iho no ka lima a loaa, iho no.

            E helu mai kakou mai mua mai, a o ka mea hou e hoea ae ana hui pu aku, i loaa ae keia ninau, heaha la koe a heaha houhou aku ia?

            He nui no na mea i hanaia a kupono no ke kapaia, 'he mau hana ko'ako'a maoli ia.'

            O ia huaolelo no Ko'ako'a - he ouli kupanaha - I ka wa kahiko loa, ina e pepehi ia kekahi mea ma ka lae a me ka papalina a eha inoino lepe e manumanu mai'oi'o, a ola ae me ke ano manumanu awaawaa, ua kapaia he, "Lae ko'ako'a" kiokio a inoino ka nanaina pukapuka a manumanu pela iho la e loaa ai ke ko'ako'a o ia wa.

            Ina ouli kupanaha hoi o keia wa, mai ka M. H. 1853 mai, a he Hebera hoi ka mea nana e hana a manumanu, pukapuka, a pela aku.

            A ma ia manawa mai no a mamua iki iho paha i laha mai ai ka pukapuka, kunakuna a me ka ahuihala a ke kaokao, a o ka ma'ialii mai hoi, hoomakua ke ko'ako'a, no makai wale mai no keia mau ako'ako'a, aole keia ma'i mai ka po mai o ko Hawaii nei noho aupuni ana.

 

[E nana ma ka aoao 2]