Ke Aloha Aina, Volume I, Number 27, 23 November 1895 — Page 4

Page PDF (857.00 KB)

This text was transcribed by:  Pat Souza
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

Hoopukaia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Oiwi.

F. NAWAHI, Lunahooponopono a me Puuku.

E. L. LIKE, Hope Puuku.

HONOLULU, NOV. 23, 1895.

 

Ko Hawaii nei Manaolana.

 

            He elua mahele e aumeume ana i ka lanakila mau.  He hookahi e paa nei i kulana, a he hookahi e kali nei i ka hopena no ko Hawaii nei hopena.

            Ma ka nana ana i na mea maoli e hanaia nei e na lima hooko o ke aupuni, ua loaa no i na Elele o na Aina E, na mea e hoike aku ai no ke ano o na hana me Hawaii nei.  Malalo no nae o na mea maoli a ka poe e paa ana i na kulana aupuni o Hawaii nei, i hiki moakaka loa ai ke ikeia, he mau mea e kokua ai i ke kohoia ana o ka pono ke hoea mai ana ma keia mua aku.

            Aole he mea pohihihi ika ia kakou ke ninau; aka, e hoole ana no nae ka poe i ike ole maoli i na mea e hanaia nei e lakou mawaho aku o Hawaii nei.

            Aia no keia manaolana iloko o na poe Hawaii i aloha i ko lakou aina, aole loa ia e pio ana, aole hoi e hoi nele mai ana; aka, e hookoia no ia i kona wa kupono e hoea mai ai.

            He manaolana ko na poe Hawaii no ka pono o Hawaii; aka, aole nae ia mea e loaa i ka poe i haalele, a i hoolilo aku i ko lakou mau pono no ka malihini.

            O ka makou pule mau, e hookoia ko Hawaii manaolana.

 

            He Aha Uwao Anei ka Ahaolelo Nui o na Mokuaina Huiia o Amerika e Noho Mai Ana i Keia Kau ae?

 

            O keia ka ninau a ka nupepa Kuokoa o Novemaba 16, 1895.  Ma ko makou hoomaopopo ana i na olelo hoakaka a ke Kuokoa e pili ana no Aha Uwao, na Luna i wae ia no ia mea he Aha Uwao, a me ka Olelo Hooholo a ia aha e hoopuka ai ua manao makou, ua pololei ia mau oleol ana i na aha o ia ano; a ma ka hookuku ana ae me na mea i hana ia e pili ana no Hawaii nei, ua manae makou, ua pili no ma kekahi ano, a ua pili ole hoi ma kekahi.

            Ma ka hoakaka ana no kela ahi uwao i pili Amerika a me Beritania, i noho ai ma Helevitia, ua hoomaopopo e ia keia mau mea.

            (1)        O na Mokuaina ponoi iho no iloko o Amerika, na mea e aumeume ana i ka mahele kaokoa aku o na Mokuaina Hema, mai na Mokuaina Huiia o Amerika holookoa.

            (2)        O na moku i kukulu ia Alabama, Florida, Georgia, Shendoah, i mea kokua i na Mokuaina Hema, ma ko Beritania mau awa no lakou i hoopukaia mai ai me na lako kaua kokua i na mokuaina Hema.

            (3)        O ka poino i loaa i ka aoao (Akau) lanakila, mamuli o ia mau hana kokua a Beritania, na Beritani no ia e hookaa aku.

            I ka wa i aelike ai na Aupuni o Amerika a me Beritania, e wae ia i aha uwao.  Ua hooholo ia he elua mau hoa ponoi e noho kino maoli ana iloko o ia aha, no Amerika a me Beritania; a o na hoa e ae ekolu no Helevatia, no Italia a no Berazila lakou pakahi.

            O keia aha uwao, ua komo kino ka aoao hoopii, a me ka aoao pale i mau hoa lunakanawai no ka hihia i koi ia ma ka aha uwao e hooholo ai.

            E nana mai kakou i ko Hawaii nei hihia.

            1.         O ka poe hookahuli Aupuni Moi, kai hapai e kaili i ke Aupuni o ka Moiwahine Liliuokalani ma Ianuari 17, 1893.

            2.         O ke Kuhina John L. Stevens o Amerika, me ka puali koa o ka mokukaua Bosetona, ka mea kokua i ka poe hooka huli aupuni.

            3.         O ka Moiwahine Liliuokalani kai hoopauia, mamuli o ka hana a ke kauwa o ke Aupuni Amerika.

            Oia ka poe i maopopo na helehelena iloko o keia hihia, alaila, eia na mea i hana ia:

            1.         Mamua ae o ko ka Moiwahine Liliuokalani haalele ana i ka Nohoalii o Hawaii, a mamua ae o ka hora 6 p.m. o ka la 17 o Ianuari, 1893.  Ua hiki aku la o Samuel M. Damon ma ka Halealii, ma kona ano Elele mai ka aoao hookahuli aupuni mai, a imua o na keonimana Messers. Newman, Wideman, Macfarlane, Carter a me na Kuhina.

            Ua ao aku la o Mr. Damon i ka Moiwahine e haawipio mai oia i ke Aupuni, a e waiho aku i Kana hoopii (protest) i ke Aupuni o Amerika, ect.

            Alaila, ia wa no, ua ae ka Moiwahine e waiho aku i ke Aupuni iloko o na lima o ka poe hiikahuli aupuni, a hiki i ka wa e hooholoia ai Kana hoopii.

            2.         Ua hana ka Moiwahine i kana Protest, a ua hoouna ia i ka Peresidena o Amerika Huipuia.

            3.         Ua kakau inoa o Sandford B. Dole, ka Lunahoomalu o ka Aha Hooko a me Kuka o ke Aupuni Kuikawa, ma kela ahiahi o Ianuri 17, 1893, i kona apono ana i Protest la a ka Moiwahine, a ua paa ko Dole inoa maluna o na kope elua, (a) ke kope i ka Moiwahine (b) a me ke kope i hoouna ia Peresidena Harisona.

            Maanei nei pau ko kakou hoomaopopo ana i na mea i hanaia ma Hawaii nei.

 

NA HOOLE ANA AKU.

 

            Ma ka wa i loaa aku ai keia protest i ko Peresidena Cleveland wa i hoomaka ae ai e noho Peresidena.  Ua unuhiia mai la ke Kuikahi Hoohuiaina mai ke Senate mai alaila, ua hoike mai la o Cleveland i kona manao no keia protest e noho ana oia he Abitratoa (Arbitrator) no ka hihia.  Ua hoole ke Aupuni Kuikawa, me ke pale ana aku, aole lakou i ae e waiho aku i ka hihia imua ona.  O ka pane a Cleveland; "ua apono iho o Sanford B. Dole, ka Lunahoomalu o ka Aha Kuhina a Ahakuka o ke Aupuni Kuikawa i ka Protest a ka Moiwahine Liliuokalani, ua polopeiia.  Nolaila, ua haawi mai la ua a elua i keia hihia na'u e noho uwao aku.

            Aole oia wale no; aka, ua hoomaopopoia mai e Mr. Damon kekahi lala o na Kuhina o ke Aupuni Kuikawa.  "O ke kumu i ae ai ka Moiwahine e haawi pio i Kona Nohoalii mamuli o ka mea i hoomaopopo maoliia, e waiho aku imua o ka Peresidena ma Wasinetona."

            Maanei, pau iho la ke ano nui o keia hihia.

 

            Eia na mea i hoomaopopoia,

            1.         O ka Peresidena Cleveland ka Aha Uwao, oiai oia e noho Poo ana no Amerika Huipuia.

            2.         O ka Moiwahine Liliuokalani oia ka mea hoopii i ke Poo o ke Aupuni, nona kela Kuhina ohumu kipi J. L. Steven.

            3.         O Kana koi, e hoopau o Amerika i ka hana hewa a kela kanaka ona, i kokua ai i na poe kipi.

 

            Heaha ka hopena?  Eia, ua hoouna mai o Peresidena Kalivilana ia Hon. J. H. Blount i Komisina i Hawaii nei, e ninau i na mea a pau loa, e pili ana ia Hawaii nei.  Ua hoi aku oia a hoike piha, alaila, ua loaa mai na hoahewa a Kalivilana i na hana a Kivini, ko Amerika Luna Aupuni e noho ana ma Hawaii nei.

            Ma ka manawa i hiki mai ai o Kuhina Willis ma Honolulu nei, ua kauohaia mai oia e hooko aku no ka hoihoi ana mai i ke Aupuni Kumu o Hawaii, aka, o na hooko ana, aole ia i hana ia.

            O ka ninau a ke Kuokoa, no ka noho mai o keia Ahaolelo o na Mokuaina Huiia o Amerika i aha uwao.

            O ka makou pane.  Aohe mea i hoike ia mai pela, aka, malia paha, aia no he mea iloko o ia Ahaolelo, aole nae, he noho aha uwao ana ilaila.

 

NA PALAPALA HOOPII.

 

            O na palapala hoopii a pau mai ka ka Moiwahine a i ka na Hui Aloha Aina o na kane a me ka na wahine, ua kaukoo aku lakou ma ke alanui hookahi imua o ke Poo kiekie o ke Aupuni Amerika, ma ke ano a me ke kulana i maa mai mua mau, e like me ia i hoopilia aku ai ia Enelani ma ka A. D. 1843, no ka hana hewa a Haku George Pualett, ko ka Moi Beritania kanaka pono.

            Ua koi ka Moi Kamehameha III., e hooleia ka mana o ka hana a George Paulett i kaili-ku ae ai i ka Paemoku o Hawaii nei; a e hoihoi hou mai i ke Kuokoa o kona Aupuni.

            Ua hookoia mai kela noi a Kamehameha III., a ua hoihoi hou ia mai ke kuokoa o Hawaii, pela ka mau ana no na makahiki he aneane loa e lawa piha na makahiki he kanalima; alaila, loaa hou iho la i keia popilikia a ka poe hookahuli aupuni Moi i hana ai i Ianuari 17, 1893, me ke kokua ia e ke Kuhina Kivini o ke Aupuni Amerika.

            Ua hahai aku na palapala hoopii a keakea, ma ke ala maa mau, aka, o na mea i hana ia mai, ua kukulu ia mai la maluna o ke kahua kapekepoke.

            He maopopo ke noi e hoopau o Amerika i ka hana hewa a kona kanaka Kivini i hana ai, a e hoihoi hou mai i ke kulana o ke aupuni kumu o Hawaii nei ia wa, mamua ae o ka hookahuli ia ana.

            Ua kokua mai ka Peresidena Cleveland i ka pololei o ke koi a ka Moiwahine Liliuokalani, ma kona hoike akea ana ae i ka hewa o na hana a ke Kuhina Kivine i hana ai.  A ua hoikeia ia manao ahewa o ka Peresidena Cleveland ma kana Hoike imua o ka Ahaolelo Lahui o Amerika ma ke kau o ka 1894 mai.

            Mamuli o na manao i ikeia, ua maopopo, he manao hoopono ko Peresidena Cleveland, a pela hoi me ko ke Komisina Blount, a pela me ka hapanui o ka Hale Ahaolelo Makaainana o Amerika; aka, aole i hooponona kanaka a pau.  O keia ke kumu o na poino a me na popilikia ma na wahi a pau, a ma na aina a pau loa.  O keia ka pilikia ma Hawaii nei, i loaa ai ka hoouluia ana ae o keia mau poino a ka Lahui Hawaii e ike maka nei.

            Ua lilo na hana imipono pili hoomana, i mea manaoio ole ia aku, no ka mea, ke ikeia nei no ke kokua ana o kela poe e a'o ana i ka hana pono, mamuli o kela mau hana pono ole.

            Malia paha, e pane mai ana na poe kue Royalist, "ua makehewa ke kali ana o oukou, no ka mea, eia ia makou ke Aupuni, a me ka mana, a me ke kanawai, a me na hooko ana aku, a pela aku."

            Pela no, ua loaa no ia oukou ia mau mea a pau loa, aka, mahea i loaa aku ai?

            Ina e noonoo Karistiano ana oukou, alaila, aole  hilahila ke Karistiano, k@@@ ae: "I aihue ia mai o keia p@@@.  Aole anei e hilahila a@@@ hoopono a pau loa ke @@@ kekahi mea i manaoia.  Karistiano a olelo kipi a@@@ mai ai ia makou ke Au@@@ ka Moiwahine Liliuokalani.

            No makou iho ke hilahi@@ makou ia mea, aka, aole pela ka poe e hana, ana @@@kakia ana, a e kokua apono i na hana hewa.

            Ua like pu ka poe nan@@ na hewa, me ka poe kok@@ i na hana hewa, no ka@@ mahele like ana lakou i @@ waiwai pio i loaa mai no @@ na kewa.

            Iloko o ko ka aoao R@@@ i hooneleia ma na pono @@ na mea a pau loa e pili @@ ko lakou aina hanau iho, la ka poe i oi ae ka @@@ loaa ia lakou, e like me poe e kapaia mai nei.

Royalist.

            No na poe e komo ki@@ lilo i poe Repubalika, m@@@ waii nei, a ke komo a@@@ no hoi kekahi poe e lila@@@ Repukalika.

            Aka, auhea ko lakou @@@ o na pomaikai, mamua o @@ Royalist e kupaa mau au@@ aloha i ka aina hanau?

            Ua lohe pono makou leo uwe maoli e keka@@ opiopio e olelo ana ka@@@ o ka noho ana a i ka lo@@ mai o kahi hana o ai h@@@ lawe i ka hoohiki o kea @@@ ni Repubalika!

            O ka makou, i pane a @@@ eia no makou ke kupaa @@@ ke aloha i ka aina.

            No makou iho, aole @@@ ia ko makou manaolina @@@ pono e hoea mai ana, ma@@@ a ke Akua e hoopoka @@@ ma keia mua aku.

            Ua lilo no i au hoi@@@ hooko ole ia ana o no @@@ keia aupuni i makemake @@@ ua lilo no hoi i m@@@@@ keia ulolohi ana o na @@@@ i ka hoohui ana i k@@@@ Pae-moku me Amerika @@@ puia, he kokua i na @@@ no ka pono o ko makou hanau.

            Ua @@@@maia he @@@@@ ka mokupea Hawaii M@@@@ ka me kupea Gaf@@@@@ maka ana mai Tacoma a @@@@@ puhu eo.

            Ua hio ka makaha ek@@@ kuku hana i mafamaia @@@@@ keike ai pohaku o Hawaii @@@ ko lakou wa mua loa i pohi @@@ hihewa loa na poe maki@@@ he poe anela e puhi ana i ke @@@@ ole i ka ua mea o ka nah@@@@@ ka olu, a i ka wa h@@@@@ ua nee aku ia na makaik@@@@ o hoolei ana i na papale i ka @@@@ ka Peresidena hoi o na kuma@@@@ kou ka makana ua hooholo @@@ na lilo ka makana i na keie o @@@ nei.