Ke Aloha Aina, Volume I, Number 31, 21 December 1895 — Page 8

Page PDF (840.58 KB)

This text was transcribed by:  Paul Hanohano
This work is dedicated to:  to my wife Patricia Kawehionalani Hanohano

KE ALOHA AINA

POAONO, DEKEMABA 21, 1895

 

HE MOOLELO KAAO

-- NO NA --

HOAHANAU ELUA,

A I OLE KE

Alahele Pohihihi.

A O NA

Opuu Pua Elua.

HELU 11

            I ka wa a Hanora i ike aku ai i ke akaku o kona wahi mulii pokii, a he mau nanaina haikea hoi kona ke nana aku i kona mau ano a aole hoi e hiki iaia ke hoomanawanui iho i ka lana haakoi ae o ke aloha o kona wahi muli pokii e halanalana ana iloko o kona puuwai.

            Nolaila, ua kulou iho la oia ilalo me ke kulu ana iho o kona mau waimaka no ke aloha i kona wahi pokii Harinosa a ke heleawai la hoi na wainaoa a ke e@u ma kona mau papalina lahilahi ne he kulu pakaua la ka eloelo e hele makawalu iho ana.

            Oiai keia mau haawina luuluu e lulumi iho ana maluna ena, ua poina ae la kona mau hoomanao ana ae no na mea a pau, a o na helehelena wale no o kona wahi pokii imua ona i na wa a pau loa.

            I ka mao ana ae o keia mau kipona luuluu aloha i hekau iho maluna o kona hokua no ke aloha i kona wahi pokii, ua huli ae la oia a nana aku la i kona wahi hoa'loha Pueo Warita e noho mai ana ma kekahi aoao o ka moe, a ninau aku la:

            E kuu wahi hoa'loha Warita, pehea la e loaa ai kuu kaikaina Halinosa?  Ua ike anei oe i kona wahi e noho nei, a aia la i ke aupuni hea e noho nei i keia wa@ a hooki ae la oia i kana ninau ana aku.

            Hoko o kela wa i pane aku ai kahi Pueo Warita ina ninau a Hanora.  Aia oia i ke aupuni muliwai o Kelelana i keia wa, a ke aneane la hoi oia e haalele mai i keia ao, a he mau wahi la helu wale no koe, ina aole e loaa ana he mau kokua no ka hoopakele ana ae iaia mai loko ae o ia mau poino, alaila, aole oe e ike ana i kou pokii e noho mai la i ka inea o kela aupuni o na kaikamahine moo.

            Hoko o kela wa i ninau hou aku ai o Hanoi@a Warita me ka awiwi loa.  Ua ike anei oe ia aupuni? Ae; wahiWarita.

            Alaila, e hele kaua ano, aha kaua e hele, ke hopohopo nei au no ko kaua hele ana, no ka mea, he nui na poino a he pohihihi hoi ke alahele e hiki aku ai ke komo laelae me ka poino ole iloko o kela aupuni.

            Nolaila, e kuu haku Hanora, e hele mua oe e hai i kou makuahanai mamua o ko kaua hele ana aku, oiai, ma ona la e loaa mai ai kekahi mau kokua no ko kaua alahe@ a pela auanei e maalahi loa ai ka loaa ana o koa pokii Harinosa. Oiai, o Liona Ulaula ua ike oia i na wahi a pau o ke ae nei, a ua ike hoi oia i keia aupuni Kelelana @o ka mea, aole he wahi i koe i ka ikeia e kona mau maka, o na mea pohihihi i ko kaua mau noonoo a kaua i ike ole ai, ua hiki loaa iaia ke ike a hoike mai me ke kuhikahi pu ana mai hoi.

            Aole o'u nana no ia mau mea, na lawa au i ka ikaika no'u iho e hiki ai ke kue aku i ke ao holookoa, ina lakou e manao ana e kue mai ia'u hookahi a heaha la kau mea e makau wale nei.

            Mai hana oe peia e, kuu huku Hanora, e hoalohe oe i ka'u mau kauoha oia auanei k@ kaua mea e pakele ai mai na poino mai e ka@ mai la ia kaua mamua.  Kulikuli au ia oe e kena wahi Pueo lapuwale e walaau mai nei i ka mea hoonaukiuki, o make aku ee ia'u ina aole oe e hooko ana i ko'u manao.

            O ka mea hoonaukiuki anei ia o ke a'o aku ia oe i ka mea pono e hana aku ai, i wahi e pokole ai na hana a i kumu hoi e loaa koke ai ko'u pokii iloko o ka imo ana a ka maka.  Kulikuli @ aole anei oe i lohe aku la i ka'u mea i olelo aku la ia oe.

            No ka paakiki loa o Hanora a me kona mau manao hookiekie, ua okipu wale ino la, no ko kahi Pueo Warita manao, a kaui iho la kana u.

            Heaha la hoi e hele aku kaua mahope o kau e paakiki nei, a na ke au auanei o ka manawa e hoike mai, a ehia ka hoi mea aloha o ko kaua wahi hoa'loha e noho mai la i ka inea o ka muliwai Kakolata, aole o'u nana no ia wahi ilio lapuwale, he holo malu ia''u a he nui hoi kana mau hana hoonaukiuki ia'u a ua hiki no hoi oia ke loaa ia mau haawina.

            I ka hooki ana iho o Hanora i kana kama ilio ana, ua puka aku la o Hanora e me kahi Pueo Warita a hele aku la no kahi e hiki aku ai i ka puka o ua aupuni nei.  Ia laua i hookokoke loa aku ai, ike aku la o Hanora i ke kahi mea ano e loa ana i ike mua ole ai mamua, oia hoi, ike aku la oia i ka malamalama kupanaha i ka uiuiki mai me he kukui la ke ano, aole i mamao loa mai a laua aku. 

            Oiai laua e hoomau ana i ka hele ua nalowale honua iho la ua mea nei ma kahi a Hanora ma i ike aku ai.

            I ko laua hoea ana aku ma kahi a laua i pae mua mai ai, ua noho iho la laua malaila e hoomaha ai, i ke kuu ana iho o ka nae, pane aku la'o Warita a pehea iho la kaua e hiki ai k@ hele aku ma keia wahi aku nei, oiai, ke ike like ae la no kaua he wai keia e lana mai nei, a he hookahi wale no hana pono, e luu e aku oe mamua a mahope aku nei au e ukali aku ai ia oe a kahi e pae aku ai.

            No keia mau olelo ku i ka hoohoka a kahi Pueo i pahu aku ai ia Hanora, ua maopopo ole iho la iaia kana mea e  hana ai me ka awili pu ia no nae e ka inaina no keia mau hana hoohoka a kahi Pueo iaia, a aole hoi e hiki iaia ke hana ae, a mihi iho la oia iaia iho no kona hookuli i na olelo a kahi Pueo i olelo mai ai.

            O ke kumu o kahi Pueo Warita i hana ai i keia mau hana i kona haku, mamuli no ia o kona piha hoonaukiuki no na hana a Honara, no kona hookuli i kana mau olelo iaia, a pela oia i hoohoka ai ia Hanora i kumu nona e noonoo iki mai ai.

            He hora a oi keia noho ana a laua a ua nui loa hoi ko Hanora nauki no keia loihi loa o laua malaila, a pane aku la oia me k leo oluolu i kahi Pueo:  E Warita, pehea kaua, e noho ana no anei kaua maanei, e like me keia nei pane aku la o Warita:  Oia hoi ka'u i olelo inoa aku ai ia oe mamua o ko kaua hele ana mai nei, aka nae, aole ou wahi mea a hoolohe iki mai i ka'u mau olelo aku ia e e kuu haku, a o keia na puino mua ma ko kaua alahele e akeakea mai ana ia kaua, a hooki ae la o Warita i k@ olelo ana.

            Nolai'a, e hoolohe mai, e huki ae i hoikahi hulu o kuu ekekeu hema a pela no hoi me ka akau, a loa aku no loko o ka wai.  I ko'u wa e pae aku ai ma kela aoao o kau wahi e pae aku ia mai wikiwiki oe a hiki aku au, a i hoolohe ole oe, aole au e haawi hou ana i na kokua nou, a o keia no hoi ka'u mau a'o hope loa ana ia oe.

            Hele aku la o Hanora no kahi o ka wa i pa aku ai i ka wai: me he mea la i huki ia aku a nalo aku la me ka hikiwawe, a ukali aku la kahi Pueo mahope o Hanora.

            I ka wa i pae aku ai o Hanora ma kekahi wahi ano papali, ua noho iho la oia malaila, me kona ike ole aku i ka aina kahi ana i manao ai.  Iaia no e noho ana malaila, ua oili ae la kahi Pueo Warita ma kahi ana e noho ana. Ia laua i hui hou ae ai, ua olelo aku la kahi Warita, e ukali mai mahope o'u e kuu haku, a hele aku la no hoi keia e like me ka olelo a kona wahi hoa'loha Pueo. 

            Ia laua i hiki aku ai ma kekahi wahi no oiae'ae, ike aku la o Hanora i ke kuakea mai o na ale o ka moana, a @anao iho la keia eia ka laua i ka aina kanaka kahi i pae olulo mai ai, a pehea la laua i hiki mai ai.

            Ninau aku la o Hanora i kona wahi hoa'loha Warita.  E Warita, he kupanaha maoli keia mau mea a kaua e ike nei, he aina anei keia a i ole, o ke aupuni Ke'elana anei keia? Aole ! O ke aupuni keia o kou mau hoa'loha ekolu au i pae mua mai, au no hoi i pepehi ai i ke kolu me kou mau lima ponoi aku.

            I ka wa i lohe pono ai o Hanora i keia mau olelo a kahi Warita ua puni koke ae la kona kino i ka haalulu n@ ka ike ia ana o kana mea huna, a komo iho la ka hoohuoi iloko ona.  Kahaha! o ka uhane no ka paha keia o k@u aikane e hahai nei ia'u, a ua ola hou anei oia, no keia mau mea e nune ana iloko ona me ka pono ole o kona waa manao no ke ahuwale ana o kana mau noa huna, ua ninau hou aku la oia ia Warita.

            E Warita, o oe @ anei ka uhane o kua aikane Lopaina, a i o'e aole pahu o oe. Aole e kuu haku Hanora maikai lo a hooki iho la ua wahi Pueo Warita i kana mau olelo ana aku ia Hanora.

            Nolaila, e na makaa@ka heluhelu o keia wahi kaao hoonanea o ka manawa maanei e wehewehe iki aku ai ka mea kakau i ke kumu o ka kaua Hanora a me kahi Warita i pae mai ai i keia aupuni. 

            O ke kumu nui o Hanora ma i pae mai ai i kela aina, mamuli o ka ike e ana o ke kaikamahine moo o ke aupuni Kelelana e hiki aku ana he pilikia imua ona no ke kali ana mai i kana aloha Halinosa mai kona poli mai, nolaila, ua huna ae la ola i kona aupuni mai ka ikeia ana aku e na mea a pau, koe wale no o Liona Ulaula, @a ua hiki iaia ke ike i na mea a pau. O keia no hoi ka mea a kahi Warita i hopohopo ai ma ko laua alahele, a o keia hoi ke keia nui a halawai hou mai me laua o na ulia pakalek@ak@ na ke au o ka manawa e hoike mai i kahi e loaa ai o Halinosa.

            Nolaila, e na @ @ @helu, e @u@ ae kaua a nana aku ma ke kuamoo pololei o keia wahi kaao hooheno i ka poii o ke hoe.

            Ia laua no e noho ana malaila, ua ike aku la o Hanora i kekahi mau wahi ao opua e leie ae ana, me he kanaka la a nalo aku la ma kekahi aoao, hoomau loa aku la no oia i ka nana ana ma kahi a ua mau wahi ao opua nei i nalo aku ai a ike hou aku la no oia i ka maaloalo ae, me ka nee mahe ana no ka Hikina a nalo hou aku la a pau ka ike hou ia ana aku o ua mau wahi ao opua nei.

            Iloko o keia manawa loihi a laua e noho nei ua hele aku laua mamua aku o ia wahi, a he kuanea wale no a he maikai hoi ka aina.

            Aole i liuliu ka laua hele ana aku, ua halawai aku la laua me kekahi wahi  elemakule e hele mai ana mamua o laua.

            I ko lakou halawai ana ae @kahi hookahi, ua haawi aku la o Hanora i kona aloha i ka elemakule a pela no hoi ka elemakule i haawi aku ai i kona aloha i ka opio, a pane aku la. 

            Malihini ea, ae, mahea mai nei oe o ka hiki ana mai nei, pane aku la hoi o Hanora, aia mahope aku nei o kela puu e ku mai la aia ilaila ko makou wahi pupupuhale kahi i ku ai, a mai laila mai nei au i hele mai la, mamuli o ka nui o ko'u molowa, pela au i hele mai nei e holoholo ma keia wahi, no ka mea, akahi no au a ike i keia wahi mai ko'u hanau ia ana mai a hiki i keia wa a kaua e halawai nei.

            E hoi hoi ha kaua i ko'u wahi pupupuhale, aia ihea ko'u wahi, aia ma ke'a puu e ku mai la olalo loa iho oia wahi, kahihi @o ko'u wahi no hoi ia, a ia no hoi maanei mai ko'u wahi, wahi hou a ka elemakule. 

            Namunamu liilii iho la o Hauora he keu ka hoi keia o kahi elemakule, a ike aku keia i ko iala minoaka ana iho.  Heaha hui kau e aka nei, e aka wale ae ana no au i ka onioni o kela wahi, a kuhikuhi aku ia ua wahi elemakule la i na ale e popoi mai ana i kahaone, aole nae ola ka pololei, aka, mamuli no ia o na kuko ana a Hanora e pepehi i kahi elemakule, a oia kona kumu aka honua ai ia Hanora.

            No ke koi a kahi elemakule, ua noo noo iho la oia a hoole hou aku la, e kuu makua maikai, o oe no o kakou ke hoi i kou wahi a hele no maua ma ka maua huakai i ike aku ia mua o keia wahi aku nei a o kekahi no hoi malaila aku no au e  hoi aku ai, a he mea makehewa hoi ia'u ke hoi hou aku ihope me ko'u ike ole aku i keia wahi aku nei, a hooki ae la oia i kana kamailio ana.

            (Aole i pau)

HOOLAHA PAPA@

            O wau o ka @ ei, @ papa aku nei @ lakou e @ ni (w) ka'u @ haalele kumu@ nau e hoolohe @ lakou ke lakou @ Niokipa, N@

HOOLAHA A KA LU@ NOIO@

            Mamuli @ nawa@  Luna ho p@ Kukona @ wai W. Austin Whi@ la Kaapuni A@ ma ka Hooko Ka@ ma@ maha, M. H. 189@

            Nolaila, ke hoolaha ia aku @ a ka mea make i aie aku ai, e @ lakou mau Bila K@ eono mahina mai kuia mah@ la e hoole mau ia aku nei @ aie mai i ka niea i make e@ a'u a i ole pela, e hoopii ia @ a'u, a i ole, e waiho ma @ hookano, ko'u    @ole, ma k@ Alanui Kaahumanu, H@  Hanaia, ma Honolulu, @  LAHA@ Lu@ hoopono @ ka W@ kona i make

 

HOOLAHA A KA@

KAUOHA@

            Mamuli o ka @ ke kaa@ ai e Lunaknawai W @ Ana Hookolok@ Ka@ ma ka Aha Hooko Kauoha@ Novemaba M.H. 1895

            Nolaila, ke hoo@ha@a a@ aie i ka waiwai o P@m@ i ka mea nona ka @ na poe hoi a pau a Hoom@ oiai, kona manawa e ola ana @ lakou mau Bila Al@ i hoo@ hina mai keia manawa aku @ ole ia no.

            KA@ i na Hooko Kauah@ P@ Honolulu, Nov. 18, 1895

 

Huluhipa Mai@

Kapa A@

            UA MAKAUKAU @ malalo iho nei @ maikai k@ ka@

a@ no na ho@ @ Hawaii nei.

            He oluolu ke kumuk@ paona h@lu hookahi E @ @oa mau kauoha ia'u @ i ole i e waiho a@ @a @na o @ E ALOHA AINA @ hookela no ka hiki@

            Owau @

            Waimea Hawaii, A@

W.K. KALEIHUIA@

 

            UA HIKI IA MAUA @ Palapala K@, Hoo@ a me na Paalapala @ Mea Ohi a K@ Aie, @ Kakau Kepe, a Agena @ ke Ki i a Morak@ He @ ke Ki @a ole o ana e ike @ o kipa hewa ke aloh ia @ Keena Hanai A@ iluna o ka Hale o Lau @ Waikiki iho o ke @ .

 

OLELO HO@

E ike auanei na mea @ noho ana ma ka @ kupuni o Oahu, ke k@ hookaa koke ae i ko @ Mr. Kaiaikauaha o @ he 60 mai keia la ak @ manawa he kukaoa @ maluna ae e hoopoi ma ke @ ko'u hi mana ana ma @

            Owau ihe @

            @

            Waialua, Oahu. P@

            dec 5 -- @

 

 Hoolaha @

Ke hoike ia aku nei @ ke@ Hee ma ke kai o @ He @ mea e makemake e@ palapala @ kona hale @ Oahu.

            @

            Honolulu, Dec. 1@

            dec @