Ke Aloha Aina, Volume II, Number 10, 7 March 1896 — Page 4
This text was transcribed by: | Erica Deguzman |
This work is dedicated to: | My hula brothers and sisters of Na Lei Hulu I Ka Wekiu |
KE ALOHA AINA, POAONO, MARAKI 7, 1896.
-------
KE - ALOHA - AINA
Hoopukaia no ka
Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.
-------
I. NAWAHI, Lunahoopono
pono a Puuku.
E. L. Like, Hope-puuku.
--------
HONOLULU, MARAKI 7, 1896
-------
KA AUHAU ANA?
-------
Pehea no la hoi? A no ke aha mai la no hoi? He haohao loa ia makou i ka ike ana aku i ko ke Kuhina Waiwai manao e onou ana i kana poe Lunabelu Auhau e lele aku e ohi mai i na auhau maluna o na hui mahiai ko, e like me kana mau olelo hoakaaka, no ko lakou uku ole mai i ko lakou mau mahele iloko o ka auhau makahiki aupuni.
He mea pahaohao maoli no hoi, i ka hoomaopopo ana aku, i ka nupepa wahaolelo kakahiaka o ka papa hemolele o na berona kopaa, e hoopuka akea ae ana i na olelo Akena: "He ana kaulike ka auhau ana."
Ua manaoio no makou i ka manao maikai o ke Kuhina Waiwai. Aole paha ka Mea Mahaloia i kuleana kuonoono loa aku iloko o ka pono o ke kopaa, a aole loa no paha i lihi wahi pono pili mai i kona pakeke, ina e hoapono ia ana keia mau hooholo ana, no ke koi ana aku i na poe mahiai ko e uku mai lakou, he mahele kupono oia ano no ko lakou loaa makahiki iloko o ka Waihona loaa o ke Aupuni.
Ua hiki ole ia makou ke hooia aku he wahi manaolana maluna o ka Advertiser i na wa e pau. Ke hooia nei oia i ka manao koho o ke Kuhina Waiwai, ua hookumuia ia maluna o ko lakou manao makau no ka Laikiniia ma ka Bila Opiuma, a ke hoohana nei i ka Ninau Auhau, i mea e hoopio ai i ke Kumuhana Opiuma. E ma naolana ana ia wa hookahi no, o ka manao kuhikuhi a ke Kuhina e pili ana i na auhau no na h@i mahiai-ko, he mea ia e hua ole ai, a he mea hoi e ikeia ai he huapalapala make, mamuli o ka mana hoohana aku maluna o na Lunahelu no na Auhau e hoohanaia ana e ua poe Hui la.
-------
O no Ahahui ma Hawaii nei, ke uku nei lakou he $72,004.61 i ka makahiki, a ia wa hookahi no nae, ua waiho aku la lakou he koike i hoohikiia, he $27,000,000 ko lakou helu waiwai io, maluna o na ano waiwai a pau loa!
Alaila, heaha la ka hana paani nui launa ole mai a na Kuhina a me na Lunahelu ilo ko o na makahiki i hala aku nei?
Ua powaia ka Waihona Waiwai o ka lahui, e na hoike apuka a na poe ahahui, a me ka manao hohe wale o na Kuhina o ke Aupuni, a me ko lakou mau limahana malalo o lakou:
He mea oiaio paha ia, o ke Kuhina Waiwai o keia wa, aole oia ma ka oihana no kekahi mau makahiki (aka nae, ilaila no oia mai ka 1889 a 1890, a mai 1893 a 1896) a i keia wa, akahi no oia a hoomaopopo, o keia ano auahu, ua pokole mai, mamuli o na hana pono ole maluna o ka lahui a me ka waikona Waiwai.
I ka wa e auhau ia ai kekahi mea no kona hale paha no ka $3,000 no ka makahiki, e uku ana oia i ka auhau o $30 no ia hale i ka makahiki, aole oia wale, aka, ina makahiki no a pau loa e ku ana kela hale a hiki no i kona hiolo ana, e olelo mai ana no ua poe Lunahelu nei, eia no kou inoa ke pa nei ma ka buke ma ke helu auhau he $30. E uku no oe!
Aka nae, i ka wa e auhauia ai na hui, ua ano okoa loa aku la ko lakou auhau ia ana.
I kekahi la, ua hele ka Luna Nui a poe Luna Hooko paha o ka Hui imua o ke Kuhina Kalaiaina, e hoohiki ai o ka waiwai io o ka Hui, he $500,000. Ua hoopukaia no mahele e like me ia huina i hoohikiia.
A ma ia mea, ua hoohoihoiia na kanaka e waiho aku i na dala maloko o ia Hui, malalo o na hoike ana, oia ka huina nui o ka waiwai a pau loa, e like me ia papa hoike, i hoohikiia ma ke Keena Kalaiaina.
I ka wa nae o ka Lunahelu e hele hou mai ai, ua lilo loa ae Luna Nui o ka Hui, ua hoohiki aku la oia, o ka waiwai io o ua Hui la he $125,000! A maluna iho la o ia huina i auhau ai ka Luna Helu Auhua, a ohi aka la i ka Auhau he 1,250 wale no dala, me ke poho maole o ke Aupuni he $1,250.
Ina he $27,000,000 ka helu waiwai io o na poe Hui i hoohikiia ma ke Keena Kalaiaina o ke Aupuni, no keaha i hiki ole ai i ke Kuhina Wawai a me kana mau Lunahelu Auhau ke ohi he $270,00 auhau maluna o ia huina waiwai i hoikeia? Aka, i ka ohiia ana o na auhau mai ua poe Hui nei, he $72,004.61 wale no mau wahi dala i ohiia! Aia mahea ke koena aku, he $197,995.39?
E pono ke aupuni e hoike mai i kahi i hookuu laelae loa ia ai no poe Hui mai ka uku hou ana mai ia mau dala.
E nana mai ka lahui i keia mau hoike huahelu. Ka nui o na waiwai i hoohiki ia o na hui imi waiwai ma Hawaii nei.
Na Hui Kalepa. $ 3,455,00.00
" " Mahiko. 28,147,000.00
" " Moku-
ahu… 1,185,000.00
Na Hui Tele-
pona… 198 355.00
Na Hui Nupepa 50,000.000
" " o na ano
a pau… 4,662,000.000
Na Hui Alanui-
hao… 1 850,000.000
----------------
Huina Waiwai …$39,547,355.00
O ka Auhau Aupuni e pono ke ohiia mai he $395,473.55. Aka, heaha ka mea i ohiia? He $323,468.94 i koe aole i ohiia.
-------
KA MOKUKUNA POINO.
-------
Pakele na Kanaka a pau loa he 23. Eia lakou i Honolulu nei.
-------
Ma ke ku ana mai o ka mokuahi ke Au Hou i ke kakahiaka Sabati nei, Mar 1, mai kauai mai. Ua hoihoi mai oia ia Kapena Mockler a me 22 poe kolu e ae me ia no luna mai o ka mokukuna Mattie E. Dyer, i ili a nahaha loa ma na kohola o na mokupuni French Frigate, ma ka hora 3:30 a. m. o ka la 22 o Feberuari, 1896. Kokoke i Necker Ailana.
Ma ka hoike a ke Kapena, ua ili lakou mamuli o ke au e huki ana i ke komohana hema. I ka wa o keia pilikia ana e kia ia ana ka moku i ke komohana hema ponoi, a e puhi ikaika ana ka makani i ke komohana. Ua manao oia, he 80 mile ko lakou mamao i ke komohana loa ae.
Ua ikaika ka pa ana a ka makani Komohana Hema a me Komohema hoi, no ma la he umi.
Ia wa no, ua lohe ka lukau, (look-out) (ka mea kiai hoi) i ka haki ana o ka nalu, ia wa, ua kahea ia mai oia e kekahi kanaka maluna o ka oneki, i ka wa o ka maku i hookui aku ai. Iloko o ane he umi minute, ua piha loa iho la ka moku i ke kai, a maihi ia mai la ke kila, a lana, a maihi ia mai la ke kila, a lana ai la me kona aoao.
Ia wa, hoopukaia ke kauona e hoopiha ina waapa we ka wai, a me na lako ai, a ia wa ua huli pu aku la oia iloko o ke kai, a na ka nalu i wawahi mai. He elua mau waapa e ae i hookunia.
O ka mea ai wale no i loaa mai he hookahi pahp, iloko olaila, he elua kakini pai huaai. O keia ka mea i waihoia iloko o kekahi o na waapa liilii elua, a mahope laweia ma ka Mokupuni one nui ae o na mokupuni liilii he 14, maloko o ke kohola.
Ua holo pololei mai lakou i keia makupuni, no ka manao e eli i wai e inu ai, he eono hora o lakou malaila e eii ai i loaa ona wai kupono, aka, aole nae i loaa iki. Ua maikai ka makani, aka, aohe waiwai o ka no ho wale ana aku ma ia mokupuni kahi aohe ai, aohe hoi he wai, Nolalla, ua mahelehele ae la ke Kapena i na tini huaai, he 6 tini a ka waapa hookahi. O ke kauoha, e hooikaika nui e hiki i Niihau. He ekolu o na waapa he mau lako holomoana ko lakou, oiai nae, o ka eha o na waapa, aole ona mea holo moana; a nolaila, ua kauo ia mai oia mahope mai o kekahi waapa.
He aneane 6 a 8 paha mau hora i pau ma ka hoopuka ana mai mawaho o na nalu, a mahope oia puka ana mai, ua pulu loa na kanaka i ke ehukai o ka nalu. O na poe he mau kapa aila ko lakou, ua pakele mai lakou, aole no nae i poino loa. Mamuli o ka ma-u mai ka wa a lakou i haalele ai i ka moku a pae wale i Niihau, pela lakou i pono ai.
O na waapa i hookeleia e ke kapena a me ka malama moku, a he 6 kanaka pakahi maluna, ua hiki mai i Niihau iloko o 4 la a me 4 hora mai kahi i ili ai ka moku. O ka waapa ekolu i hookele ia e ka mea alualu sila, ua hoea mai ia he ekolu la mahope mai, ma kahi he 12 mile ke kaawale mai kahi i pae mua mai ai na waapa mua elua.
Ia wa ua malama ponoia ke kapena a me na poe kolu e Mr. Moore, he haole a me na kamaaina kanaka o Niihau.
Ua pea pono lakou i ka aina a he ekolu o na sela i auamo ia e na kamaaina a hiki i kauhale. Na na kamaaina i haawi i ai na lakou a me ka lole aahu. Aohe kamaa o Kapena Mockler, a nana poe Hawaii i haawi i paa kamaa nona. Ua hoolawaia na poe hemahema e ae e na kamaaina lokomaikai.
Ua hai ia aku keia ia Mr. Moore, a ua pepehiil 1 hipa na lakou, a ua hooawaia me ka uala, na ka poe kanaka Hawaii i kalua a mo'a ka lakou ai.
Mahope koke iho o ka pae ana mai o ka ekolu o na waapa ua lawe koke ia ka lohe i Kauai. Na ka ohana Wilikoki, gay a me Robinson i kuka, a hooholo e hoouna ia Ke Au Hou, e holo e huli i ka waapa eha i koe.
Ua hoolako koke ia ka moku me ka lanahu, a ua haalele no ka holo ana aku e huli i ka waapa i nalowale, ma ia la a pa a ao ae me ka auina la, ua ikeia ka waapa malowale, ua ike mai la ka waapa i ka moku, a hoohuli koke mai la oia i kona ihu no ka mokuahi. I ka wa i kokoke loa mai ai ka waapa ma ka aoao o ka moku, ua hele a nawaliwali loa no kanaka.
He ewalu la o lakou i noho wale ai me ka ai ole a me ka wai ole. Ua hele a puainawele na helehelena, ua mahuna mai ka ili, me he mea la ua ai i ka laau make. Na ke Kapena Thomson a me na poe kolu o Ke Au Hou i hookipa mai me ka malama pono ana ia lakou, a hana hoi i na mea a pau e hiki ai ke hooluolu ia lakou.
Eia lakou a pau loa i Honolulu nei, malalo o na malama pono ana a ke kanikela Amerika, a aia lakou ma ka hale Sailor's Home e noho nei.
Nani ke ola palekana ana mai o keia poe, iloko o na hakoko ana me na poino a me na inea, a mai make maoli aku no hoi; aka, ua palekana hoi, ua hiki i ka aina.
-------
KA MOKULELE KAUA @@@
------
MAI NA AO MAI O @@@
NA BOMA
-------
Ko Kinse@ Baluna Mo@@@
Mokukaua i Kupon@
wa Hooili Nam@@@
-------
(Mai ka Ad @@@@@ @@ @ @@
I ka wa @ Haku S@@@ hooholo ai i ke kue ka Huiputa ma ke he
ka noho Aha @ wao lena aina o Venezuela oia i lohe n@ Kinsel o a me kona mokukau Aka, no keia ano, o k@@ ia Kakauolelo Ol@@ paha, ua @i ae paha ka ana ua ka Kinsel ina ia he oiaio e ana, oia auanei kak@@ mea luku weliweli lo@ mokukaua ikaika loa ka wa kaua.
O ka mea hana a @
Kinsel mai keia wa ak@ malu ana oia iaia iho ano o ka han@ ana i @@@
keia wa, ua l@@ na m@
naaukake a ke paa @@@ 25 mau palapala ke@@@ keia mau koi ana, ma a me Geremania.
Iloko o ka 1889, aku la Kinsel he pal@ kuleana, no ka mek@ ka lewa, ak@ @ole lo@ i hookui mai e hoe@@@ mea.
I ka wa keia hoopo@@@ i pahola a @@ maluna ia wa, ua kilohi ai la ina hoihoi@@ @@ mea, iho la, ina paha kan@@ lele i ka lew@ @@ holo@ alaila, aole @na ke America Hap@ia e no na huahela dala. @ he aumoku nui kona me ko Beritania.
O ka m@kini ele e nei, he hiki ke lele e nei, he hiki ke lele p@@@ aumoku ka@ @ ae lu@@@ na pono @ lakou i @@@ dainamaita.
Eia oia ke hooikaik@@ ole nei no kana hana mea he mahele moku ke@@
Ua koho o Kinsel, ia baluna ke lele iloko ma ka 125 mile ka @@@ hora hookahi ia ma @@@ hoi, e loaa ana iaia mama iloko @ ke kai, a na poe kolu i make e iho iho iluna o na a@@@
O ka lol@ wahi o @@@ he silika a@ @@ a u@@@ hoopihaia he @@, @@@ kuikpa o ke ea (@@@) loko aku @ kekahi @ waiho ana iluna o ka
O ka opu lole sili@@ kapuai kona ana wae@ loko no o laial, he ma@@