Ke Aloha Aina, Volume II, Number 11, 14 March 1896 — Page 2

Page PDF (862.06 KB)

This text was transcribed by:  Meredith Chee
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

 

KE ALOHA AINA

Hoopukaia no ka

Pone@ o ka Lehulehu, a he Nupepa @ ka Lahui Hawaii.

 

@ NAWAHI, Lunahooponopono a Puuka

E.L. Like, Hop@-puuku.

 

Honolulu, Maraki 14, 1896

KA MANAO O KE KUHINA WAIWAI.

 

Aole he Mea Pono ke Hoike a Hoolaha Akea ae no na Auhau o na Hui i Hookaaia

 

HE MAKEMAKE KE KUHINA WAIWAI E HUNAKELE LOA MAI KA IKE ANA AKU A KA LEHULEHU.

 

Ua hoomaopopo ihe makou i nu manao o ke Kuhina Waiwai S. M. Damon, ma kana hoike o keia Kau Ahaolelo, a ma kana hana no hoi iloko o ke Senate iloko o keia mau la aku nei; a ua ike iho makou, ua makemake ke Kuhina i ka hooko pololei ana i kana. Oihana, ma kahi ana i olelo ai.  O na poe hui, ka poe i hookaa piha ole i ko lakou mahele auhau, e pili ana i ka Waihona Dala e ka Lehulehu.

Ua hoohoihoi ma na olelo a me ka hoike a ke Kuhina i ka Lahui, me he mea la, e hookoia ana ia hana, kahi hoi e loaa piha mai ai na Loaa Auhau o ke Aupuni.

Aka, e nana aku kakou i ka oiaio, a i ole ia, i ka hooko ole ia paha o ia manao hoohoihoi a ke Kuhina.

Penei: Ma ka la 9 o Maraki, ua waiho mai o McCandless he mau ninau i ke Kuhina Waiwai S. M. Damon, e koi ana.  (1) E hoike mai oia i ka huina auhau pakahi i hookaaia e na hui.  (2) E hoike pu mai no hoi oia i na auhau i hookaa ia e na Hui Mahiko maluna o na oo ko a lakou.

Heaha ka pane a ke Kuhina?  Eia; “Ua loaa no ka pane no na ninau?  Aka, aole oia i manao, he mea kupono ia no ka hoolaha akea ana aku!!”

Haohao makou ma ia pane ana a ke Kuhina Waiwai, a koho iho la, he mea huna malu paha kekahi i makemake ole ia ai e ike akea ka lehulehu.

Ma ia wa, ua nonoi aku la o McCandless i na pono o ka ike malu aua iho, a ua oleloia mai la oia, ua manao ia, o ka pono loa, aole e hoike a hoolaha akea i na huahelu, aka, e loaa no i na Komite ina he mea hiki.

Kokua mai la hoi o Senetoa Balauina i keia manao, alaila, oki pu iho la ia mea.

 

Heaha la ke kumu o keia ake ana o ke Kuhina Waiwai, e huna i na huahelu e pili ana i ka ninau, no ka nui o ke dala auhau i hookaaia e na poe hui?

He kauwa ke Kuhina Waiwai na ka lehulehu, a he Luna Oihana no ke Aupuni e paa ana i ke ake dala o ka Lahui.

He kuleana ko ka Lahui e koi aku ai i ke Kuhina Waiwai e hoike mai ai i na dala loaa auhau, no kela a me keia poe, a ohana, a hui paha e noho ana maloko o keia aupuni i auhau ia, no ka mea, na ka Lahui kona dala uku Oihana Kuhina Waiwai e ohi mau nei.

Ke olelo aku nei makou me ka hopo ole, ina o keia hana hoowahawaha hookoha mai a ke Kuhina Waiwai, a o ka wa e noho ana ka Ahaolelo, o ke Aupuni Moi, ina ua lawe koke ia mai ka olelo hooholo hilinai ole i ka Aha Kuhina holookoa, a ia wa, ua haule aku ia Aha Kuhina, ina no o S: M. Damon kekahi o lakou.

 

He haohao loa makou me ka loaa ole o kekahi wai kumu lihi uuku loa e pale ai, a e uhi pu ai, a e huna malu ai ke Kuhina ina huahelu dala pili oihana aupuni, ana i lawe ai i kana hoohiki oihana, e hooko pono oia me ka paewaewa ole ma kana hana pili pono i kona kulana, he Kuhina Waiwai no ke Aupuni Repubalika o Hawaii nei.

Ua ike makou i ke kumu apoioi ai o Senatoa Balauina i keia mau mea no ka mea, o kona kaikoeke ponoi no o S. M. Damon, ina aole makou i kuhihewa.

Aka, ina he hana mamuli o ke kulana o ka hoopono a me ke kanawai ka ke Kuhina hana ai, alaila, heaha la kona kumu i ake loa ai e hunakele ina auhau a na poe hui i hookaa ai?  Heaha la?

A ina aole e hiki iaia ke hoike akea ae imua o ka lehulehu ia mau huahelu auhau, alaila, aia he mea huna malu ana i makemake ole ai e hoike ae ma ke akea.

Heaha ka waiwai o ka noho ana o kekahi i Kuhina no ka Lahui, aka nae o kana pane a me kana hana e hoole loa mai, aole e ike na maka o ka Lahui i kekahi helu dala o ka Waihona Waiwai ana e paa ana?

 

Ke hoomanao nei makou i ka wa o ke Aupuni Moi, a ma kela Kau o ka A. D. 1878, ua lawe ia mai he olelo hooholo e koi ana i na Komisina Aina Lei Alii e hoike mai i na loaa makahiki o na Aina Lei Alii.

Mahope iho o ka pau ana i ka heluhelu ia o kela olelo hooholo; ua ku mai la kekahi o na Kuhina a olelo mai la, e waiho ma ka Papa i ka olelo hooholo, no ka mea, aohe he kuleana o ka Ahaolelo i na waiwai ponoi o ka Moi, a pela aku.

Ia wa, ua uluku ae la ka Hale Ahaolelo, no keia olelo pakike a hoohoka a ke Kuhina.  Ua iku mai la o Hon. G. W. Pilipo, he hoa Ahaolelo Lunamakaainana inai ka apana mai o Kona Akau, a olelo mai la.

Eia, ua makaukau ka olelo hooholo hilinai ole i hela poe Kuhina pakike, a hookano lua ole o ka pane ana mai nei.

E hoolohe mai e na Kuhina he kuleana ko ka lahui Hawaii e lawe mai i ka ninau no na loaa o na Aina Lei Alii, i wahi e hiki ai i ko lakou mau Lunamakaainana ka ike pono, ina paha ua lawa pono a lawa pono ole paha ke ola o ka Moi e koi ia mai nei ma ka Bila Haawina i $40,000 a $50,000 paha.  Ina ua lawa ia me na loaa o na Aina Lei Alu alaila; ua pau ka ninau ana, a ina ole i lawa, alaila, e hiki no i keia Hale Ahaolelo ke hoomahuahua aku i na dala he $5000.

A heaha ke kumu e pakike mai nei o na Kuhina?  A ina aole e hiki ia lakou ke hoihoi hou i kela noi, alaila, e heluhelu ana au i ka olelo hooholo e kipaku koke ai ia lakou mai kela mau noho a oukou e noho la – Kokua!  Kokua!!

Ia wa, ua hoihoi hou na Kuhina i kela manao, a ua oluolu hoi ke Komisina Kale Kauka e noi mai, e haawiia kela olelo hooholo i kekahi Komite – a ma ia mea, ua oluolu ka Hale a pau iho la na ooloku ana.

 

O keia mau hoao ana, a hana ana a ke Kuhina Waiwai pela me ke ake e hoonalo i na huahelu auhau, mai ka ikemaka ana aku o ka lehulehu, he hoailonaia o ke kulana maikai ole maoli, e hiki ole ai ke hilinaiia, maloko nei, a mawaho aku hoi o keia Paeaina.

 

Ma ke kuleana o ka Lahui Hookaa Auhau, he mea pono ia makou ke hoike aku, ua maikai ole neia mau hana a ke Kuhina Waiwai i hana iho nei.  A oiai, oia e hoole ana, aole e hoike akea ae i na helu auhau o na poe hui, he mea ia e hoomauia ai na manao hopohopo loa no ka Waihona o ke Aupuni.

 

UA LIKEPU NO KA MANAO

 

Ua ike iho makou i na manao o kekahi mau nupepa olelo Enelani, o ke kulanakauhale nei, e ahewa ana i ke Kuhina Waiwai, no kona manao iho, aole ka e pono ke hoolaha akea ia na huahelu hookaa auhau a na hui i hookaa ai i ka A. D. 1895; a e olelo ana.  O ia mau Helu Auhau Waiwai, aole ia no ka poe hui pakahi, a mea hookahi ponoi iho.

Ua maopopo ka oiaio o keia manao o makou e hoike nei; no ka mea, ina he pono, a he mea pili na helu auhau i kela a me keia mea wale no.  No keaha i ae ai ke kanawai i na mea a pau loa, i ku i ka auhau, e hele a e nana maoli i na buke.  Helu Auhau ma na wahi a pau loa maloko o keia Aupuni, no ka nana ana i ko lakou mau Helu Auhau?

Ua ikemaka na mea a pau loa mai ka 1893 mai, ua paiia a hoolaha akeaia ma ka nupepa Kuokoa a me kekahi nupepa olelo haole o Honolulu nei, na inoa a me na Helu Auhau o ka poe i hookaa ole i ko lakou mau Auhau.  He mea aha ia o ka hana ana, ina aole ia no ka pono o ke Aupuni a me kona Lahui?

Aina hoi, ua hana no na Lunahelu Anhau o na Mahele Auhau a pau loa o keia Pae Aina pela, mamuli no o ke apono ana o ke Kuhina Waiwai Samuel M. Damon; alaila, mahea iho la hoi keia kumu a ke Kuhina Waiwai e hoole nei?

O ka makou pane.  Aole ona kumu e hoole mai ai, oiai, oia he kauwa na ka Lahui, i ukuia i ke dala a ka Lahui.

He mea pono i ke Kuhina e ae i keia manao koi o ka Lahui e hoike piha ia ae, ia mau mea imua o ke akea.  A ina oia e hooko ia manao, alaila, e hoihoi hou ia aku no ka manao paulele nona ma ia hana ana e hooko iho ai.

 

I Mea Hoike Aku

 

I mea hoike aku imua o ka lehulehu, ke lawe mai nei makou i ka mea ponoi a ke Kuhina Waiwai Samuel M. Damon i hoike ai, ma kana hoike imua o keia Kau Ahaolelo o 1896, a ma ka aoao 2 a me 3, penei:

“O na auhau ponoi, na mea mua e nana pono ia, a mai na mea i loaa mai ma ke a’o naauao ana, ke konoia aku nei ka noonoo, no kekahi kumu pono e hoomahuahuaia ai na Loaa Auma keia ano, ma kekahi hoike hoakaka kuikawa e pili ana i na waiwai-paa.

“I mea e hoomaopopoia ai ke ano oiaio maoli o na hana, a mamuli hoi o ka manao oluolu maoli o na Lunahelu Auhau, ua hoikeia mai la ma keia hoike malalo iho nei, na poe i hookaa i na Auhau maluna o na waiwai-paa.”

 

Na Hoonohonoho Helu Kanaka, e uku ana i na Auhau Maluna o na Waiwai-paa.

 

“He 5,831 poe i Auhauia ma ka $10, a emi mai, i uku i ka Auhau he $19,738 maluna o ka helu waiwai he $1,937,866.

“He 1,655 poe i Auhauia mai ka $10 a i ke $50, i uku i ka Auhau he $35,584.96 maluna o ka helu waiwai he $3,558,496.

“He 265 poe i Auhau ke $50 a i ka $100, @ @@ Auhau he $18,735.01 @ o ka helu waiwai he $1,87@.

“He 181 poe i Auhau ka $100 a i ka $250, @ $28,651.39 maluna o ka waiwai he $2,865,139.

“He 51 poe i Auhauia @ $250 a i ka $500, i uku Auhau he $18,280.02 ma@ ka helu waiwai he $1,82@.

“He 29 poe auhauia $500 a pii aku i uku he 610.20 maluna o ka he@ wai he $2,761,020.00.

“He 79 na hui i uku @ 538.14 maluna o ka hel@ wai he $3,153,814.00.

“O ka h@@@ haulu@ auhau i ukuia he $180@ maluna o ka h@la wai $18,013,828.00.

 

“Mai keia hoikoakoa ikeia o ka po@ e pa@ waiwai uuku ua @@@@ kou i uku ai, mamua o hele kupono o na auhau o na waiwai paa a @@ ana hoi me na poe @@ i ka $250.  Ua hookaa oi aku mamua o @@ ka huina piha o na hela.

 

Ko Makou Manao @@

 

Ma na hoike a ke maluna ae e hiki ai @ @ hoomaopopo aia @@ auhau pakahi @ $148,600.24 auhau ko lakou mau waiwai he $14,860,024.00.

Aka hoi @@ hookaa aku @@@@ maluna o ka @@ 154,814.00.

Alaila he $117,862 aku o na auhau i hool@ poe helu auhau pakahi aku o ka auhau @ @ Hui he 79 maloko o puni.

O keia poe Hui hoi nei e hoikeia ae ka lala auhau pakahi i hookaa paha ka ke Kuhina e mai nei, aole e hiki ke ia ma ke akua.

Ua puiwa ae kekahi @ wahi kai@@@@ kaa, i ke awa@ @@ nae i ka paa @@.

Ma ka @@ aku ai no @ ...

He nui ka @ @@ namu o na @@ Waiwai @@ hoolaha@a @ hui i hooka@@ @ keia ano.

Aia ke @@ na ukana o @@ uwea nona @@ wa kaikoo aole @@ na ke laweia i ka moku.  He ka ikaika hapai o keia @@.