Ke Aloha Aina, Volume II, Number 14, 4 April 1896 — Page 6

Page PDF (919.75 KB)

This text was transcribed by:  Maggie Butterfield
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

POAONA,  APERILA  @@@

 

NUI  KE  KUE  IA  O  KE  KANAWAI  AIE  $2,000,000

 

   E like me ka makou mea i hoike mua aku ai no ua mea kuia o keia Kanawai ale dala, pela no kona hopena i hoea aku ai, imua o kekahi halawai akea ana o ke Komite Waiwai, ma ke Keena nui o ke Senate, ma ka auina la o ka Poakahi nei, Maraki 30.

   O na poe i hiki kino ae imua oia halawai, mawaho ae o na lala ponoi o ke Komite, oia no o Perwsidena Dole, Kuhina Waiwai Damon.  Senatoa McCandless, ka Lunamakaainana Richards a me na poe nona na inoa P. C. Jones, W. G. Irwin  J. B. Atherton, F. M. Swenzy, E. D. Tenney a me A. B. Wood.

   Ua kohoia o Senatoa Waterhouse i Lunahoomalu.  Hoakaka mai oia i ke kumu manao o ka halawai, oia no, ka noonoo ana i ka mea e hoemi ia mai ai o ka aie lahui o Hawaii nei.

   A oiai o ke Kuhina Damon ka mea nana i hookumu i ka bila kanawai aie dala, oia mua kai kahea ia mai e hoakaka mai.

   Ua hoike ae o Mr. Damon o ka ninau no ka hana e ho emi ai i ka aie lahui, ua nui kona hoonaku ana ma keia ano a ma kela ano no ka makahiki hookahi a oi aku.

   He mau mahina wale no hoi i hala ae nei, ua hoolala iho la au e hana i kanawai, me keia manao e ikeia nei.  Aole he mau keehina i lawelaweia maluna o ia mea e ka Aha Mana Hooko.  O keia ka mua loa o ka manawa i hoeueu ia ai o keia ano hana iloko o keia aina, a ua ukali koke ia na poe i loaa ia lakou ia mea ma ko lakou lima ma kekahi kumuhana e haha hele ana iloko o ka poeleele, aohe o lakou kumku@alahaii e kiki a ike hahai aku.

   Ua imi aku oia ina hoonaauao ana ma Ladana, ma ke ano, oia wale no ka Makete, kahi o keia mau hana i lawelawe pui ia ai, a oia no hoi ka Makete oi loa aku o ka makepono.

   Ua hala aku la Ladana ma kahi o ka hoouna ana aku i Amerika Huipuia, no ka mea, o ke kulana kalai waiwai malaila, ua oi aku ka maikai ma ko lakou ka maaina ana i ke kulana o ka noho ana maanei nei.

   Ua manao kekahi poe, he mea pono no ke hele i New York, a i ole ia ma Boston hou, aka, o Ladana, oia maoli no kahi e hiki ole ai ke kanaluaia he makete makepono loa.   A ma ke ano iomaoli no hoi, ua huli aku la oia i kahi ana i manao ai e loaa mai na kukai kalepa maikai loa ana.

   I ka hookumu aoa i no aio o keia ano, o ka ninau nina, oia no ka hoomaopoopo ana i h@@ kulana Kalai-aupuni.  He ulia poino mau.  Ua loaa ia Hawaii ka olelo mau ia, he aina hoohauhaele mau a he awiwi loa kona manao mamua o ka hele ana i New Your, a i ole ia i Parisa paha.

   O ka poe mua loa i haawiie aku keia pono malalo o keia kanawai i hanaia, oia no ka poe Hawaii.  I kela manawa eia ke Aupuni ke ulu aku nei he eluahapakelu o kona mau loaa makahiki no na uku Luaa Aupuni a no na poe limahana, a o ke koeau iho, ua hooliloia aku no na lilo ulia wale mai.  A oiai e mau ana keia ano noho ana pela, alaila, e hele aku ana ka aina iloko o na aie dala mau ana, ina e hooholoia ana no na hana o ka lehulehu.

   He kumu e ae no hoi kekahi o ka hanaia ana o ke kanawai, oia no ka makemake ana o na kanaka lawelawe oihana e loaa iaia kana hoaie dala ana ma ke ano akoakoa loa, e like me ka hiki ana e hana pela.

   E hiki mai ana ka manawa e hoohuiia ai me Kapalakiko, alaila, e lilo keia Aupuni i Mea Koleana pu iloko o ka Palapala Aelike, a e hoopuka i na bona, a e loaa hoi he leo iloko o ka Hui e lawelawe ana i ka Uwea Moana.  E hoea koke mai ana paha keia, a i ole, e lohi aku ana no paha mahope aku.  Aka nae, he mea pono i keia aina e hoonoho aku iaia, ma ko kulana e halawai ai me ka mea e hoea wale mai ana.

   A no ka ae ana aku i Komisina i na hui no ke kalewa ana aku i ka aie, ua hoikeike mai ke Kuhina no na hemahema o ke kukkulu ana i na uapo, a pela aku.  Ua makemake na mea a pau i keia mau hana pomaikai e loaa ana he mau hoohoihoi waiwai loa ana, ma ka waiho ana aku i na bona i mea e hoolawa ai i na hoolilo no ia mau hana pomaikai.

   Aole loa au i ike i kekahi wahi kue maloko o neia mau kanawai, kahi e hiki ai i ke Kuhina Waiwai e hoohana aku, me ka ae ole o ka Aha Mana Kuka, a i ole ia, o lakou paha, me ka ae ole o ka Hale Aha olelo.

   O ke kkumu o ka lawe ana mai i mau kanawai kaawale, oia no keia.  O ka mea maa mau e pai i ke kanawai e apono ana i ka Aie ana, iloko o na bona, oiai ka Ahaolelo e hoololiloli mau ana i kela a me keia manawa, i ka rula o ke kalewa aku i ka Aie.  Maanei nei hoopau ke Kuhina Domon i kana mau olelo, a hoi ae la, e oluolu no oia e pane i na ninau a pau e waiho ia mai ana.

   Kia mai o Senetoa Baldwin a ukiau, heaha la ka huina kupono loa e ohiia aku ai malalo o ke Kanawai Aie Dala, no keia Kau aku?

   Pane o Kuhina o Damon, he $22,500, oia ka huina avalika, no na makahiki elua i hala aku, e aku ia i ka makahiki.  O ke kumu i kupono ole ai me keia oia no, malalo o ke kanawai o 1893, ua hiki ke hoololi ia na dala, mamuli wale no o na mea i houkaka ia maloko o ia kanawai.  O kekahi mau haawina ua pau loa, a o kekahi hoi, he keena no, aka nae, aole e hiki ke hoololi ia ae.

 

   A no ka pane ana aku hoi i ka Senetoa Brown ninau, e pili ana i ke kumuhana pili laula no ka hoemi ana mai i ka aie i keia manawa.

   Ua pane mai o Kuhina Damon.  O kona manao ponoi iho he mea pono e hoopau ia ka aie, e like me ka manawa kokoke e hiki ai, a e like hoi me ka emi loa mai o na ukupanee.  O ka 6 pa keneta he pii loa kela e ulu ia nei.

   Kaheaia o Mr. Jones no kona manao; a ua pane mai oia:  Ua manao au he kuhihewa loa ka hoao ana e hoemi mai i ka aie malalo o na kumu i hoakaka ia ma ka bila kanawai.   He kumuhana oki loa ka ae ana aku e haawi i 2 ½ pakeneta uku hoemi, a he 15 pakeneta uku komisina.  He mea kuhihewa loa ka hookomo ana i keia mau kumu iloko o ka bila.  Mamuli o na olelo ponoi o ka bila, he $3,400,000 i ae ia aku i mea e hoopiha ai i na hoolilo he $3,500,000.   Ma ke ana o ka uku panee o 4 pakeneta, e loaa ana na lilo no ka aie he 4.6 pakeneta, a i ka pakui ana aku me ia mea, alaila, e loaa ana he $450,000 e uku ia aku ai i ke Aupuni i ka manawa e oo ai ka aie.

   O na kaupalena ana, ua nui loa aku ia.  O na bona o Amerika Huipuia, ke hoolilo ia ne ma ka 17 pakeneta uku makana, a e pau ana iloko o laila na mea a pau i hooholoia ai, ke kamailio nei oia no na bona Hawaii ma ke kkumu waiwai io.  Aole loa o Hawaii i hoole aku i na uku panee oupona.

   O na bona, e pau ana lakou mawaena o keia manawa a hiki i ka M. H. 1900, a he $13,500 wale no e kou ia mai ai.  O ka hapanui aku o kekahi mau aie aole i hiki mai i ka wa e hookaa ia ai, no 17 mau makahiki nae e kali ai.

   He oi aku ka pono mamua o ka hookomo maoli ana iloko o ka bila i na hookuu ana, ke nonoi nei oia no keia manawa e noonooia ka ninau aie wale no i keia manawa.

   O na poe o Hawaii nei, ua lawe nui la @@@@@@

mamuli hoi o keia@@@@

hiho ana. alaila, o @@@@@@

na uku no ka mokahko@@@@@

kai, nohe kanaloa no @@@@@@

mai o na dala maanei @@@@@@

hoopukapuka aku ma na @@@

   O ka ninau nui oia @@

Ina he manao ko kakou o @@@

huiia aku ana kakou nao Amerika Huipuia, e hiki mai no la iloko ae o keia mau makahiki elua, a iloko o ke au hoohuioi na, alaila, e lilo ana na bona i mea maikai, e like me ko Amerika Huipuia mau bona,  Aole loa he wahi kukeana e hiki ole ai ka maikai o ko Hawaii mao bona, e like me ko na aina e ae.

 

   Pane hou o Damon:  O ka mea mua loa e pono ai ke kukuluia, oia no ka hilioaiia mai, a mahope aku ka aina e kukulu ai i kulana maikai me na hale o na aina e, aole loa he kumu e hoole ia ai ko na bona hahai ana mai mahope, e hiki ole ai ke kalewa ia no ka 2 ½ pakeneta.  Ma ka hoohalike ana ina Bona Hawaii me na waiwai hoopaa o ko Amerika Huipuia, ua like loa me ka nalo e kau ana ma ke kua o ka bipi kauo.

 

   W. G. Irwin:  Olelo oia, ua ano like no me na wehewehe manao ana a Mr. Jones,  He maikai na Bona Hawaii, eia wale iho no he wahi mea no e pili ana i ka hilinai ia mai, a aole oia i ike i kekahi kumu, no ka haawi ana aku i kekahi hoemi uku ana.  A eia hou no hoi, aole oia i ike i ke kumu kupono no ka aie ana.  Aole keia aina e hoomakaukau ana e kamailio no ka uwea moana, a wahi hoomaloo moku a pela aku.  He mea pono loa e waiho malie aku i keia mea na keia Kau Ahaolelo aku e nana.   O na bona i keia wa, eia iloko nei o ka aina ka hapanui loa.  O ke dala e uku ia aku nei iwaho, ua ohiia ia maloko o keia aina.  He nui wale na poe mau mahele liilii e paa nei maanei, a ina e haawiia ana ka aie i na aina e, alaila, e auwana aku ana ke dala ma na alanui o na aina e.  Aole oia i apono i ka hookoeia ana o ka $20,000 ma ka hoopau ana i ke ano hana o keia wa o ka poe e paa ana ina bona, he oi aku ka pono e waiho malie aku no pela.  He mea kupono ole no ka laweia ana mai o keia bila iloko o ka Ahaolelo i keia wa.  He mea hoopoinoloa keia i ke kulana hilinai ia o kaaina.  Aole no he mea kupono ke hapai ina hana pomaikai a pau loa i manao wale ia.  E kali na hana pomaikai.  He mea pono i ka Ahaolelo e hooholo i kanawai e ae aku ai i aie kakupalenaia, aka, o ke kanawai e kamailio ia nei, ma ke ano i keia manawa, aole loa ona maikai iki me ke ano kalai-aupuni, aole

 

@@@  ke ano kulana @@

@@@@@ hana maoli.

 

@@@@ mai o Jones: @@

@@ kue i ka hoemi aie @@

@@@ no ma ka manao a@@@

@@@ hoemi a me ka uku @@@

@@@ .    Ina e haawi m@@@

@@@  oukou Halehanohano @@

mai na’u i $5,000 he hiki @@

ke lawe i ka aie holooko@@

ke  aoao komohana o @@@

kineka.

 

Olelo o Mr. Irwin:  awi no au i $20,000.

 

   Alaila, ku hou mai ke @@@

hina Damon a wehewehe @@

luhelu mai la he leta m@@@

kahi broker mai o L@@@

ana i hoolala ai i ka ka@@@

   Kahea ia o Mr. S@@@

Olelo mai oia, no like @@@

manao e like me ko na @@

i hoike mua ia iho nei, @@

Jones a me Mr. Irwin,@@

uku no ka hoemi ana i @@@

he nui loa ia, he hooi wal@@@

no me ke kumu kupono @@@

Ina o ka uku o na poe pa@@@

o ke Aupuni ka mea e @@@

kekahi hapanui o na lo@@@

puni, he mea ponono e @@@

iho ko lakou mau uku.

 

   Ua kokua mai o Athe@@@

ka manao o ka mea i@@@

mua iho.  A mahope ua @@

kuuia ka halawai.

 

Ko Makou Manao Iho @@

 

   Ua hoopuka mua @@@

ko makou manao pahaol@@@

keia bila kanawai i kela @@

la aku nei.   Aka, na ho@@@

ke kanawai, akahi nae @@@

 ponoia iho la kona ano @@@

poe lawelawe hana dala @@@

pukapuka.  A i keia m@@@

ke olelo nei lakou, he @@@

ole ko keia manao ana e@@@

pauleleia o ke Aupuni.

 

   O na moku i ku @@ka ma K@@@

ko mai Hawaii aku @@oia ke@@@

raki 14, ku aku ka mokuio @@@

ma Kapalakiko, he oaia  @@@

lulo aku nei, moku @poa O@@@

mai HHo aku.   Ma@@@@@

mokukaua Bininetona,he @@@

Honolulu akuk nei Maraki 17,

ka mokupea J. C Pfluger, @@@

mai Honolulu aku nei, Ma@@@

aku ka mokupea S. U. Allen, @@@

mai Honolulu aku nei.

   Ma na leta i loaa mai nei @@@

mai ana, aia ka Bana @@@

ke puhi la ma Ma@@@ @@@@

o kekahi aelike i ka @@@@

Maraki.   Ma@@@@@@

healele ana ia Ma @@@@

ai ka bana no Nu@@@

e hoohiki  loa aku @@@

a malaila lakou @@@@

kahi aelike no @@@@@

Mai Kikako mai @@@@@

lakou e puhi ai no @@@@

hoi ma ko lakou @@@@@

Charles Woodford ko @@@@

mua oia no kaLunanui @@@

lana lakou, e huli hoi mai @@@

mamua o ka Makahiki Ho@@@

nei, ina aole he mau kuu.