Ke Aloha Aina, Volume II, Number 14, 4 April 1896 — Page 6
This text was transcribed by: | Maggie Butterfield |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
KE ALOHA AINA
POAONA, APERILA @@@
NUI KE KUE IA O KE KANAWAI AIE $2,000,000
E like me ka makou mea i hoike mua aku ai no ua mea kuia o keia Kanawai ale dala, pela no kona hopena i hoea aku ai, imua o kekahi halawai akea ana o ke Komite Waiwai, ma ke Keena nui o ke Senate, ma ka auina la o ka Poakahi nei, Maraki 30.
O na poe i hiki kino ae imua oia halawai, mawaho ae o na lala ponoi o ke Komite, oia no o Perwsidena Dole, Kuhina Waiwai Damon. Senatoa McCandless, ka Lunamakaainana Richards a me na poe nona na inoa P. C. Jones, W. G. Irwin J. B. Atherton, F. M. Swenzy, E. D. Tenney a me A. B. Wood.
Ua kohoia o Senatoa Waterhouse i Lunahoomalu. Hoakaka mai oia i ke kumu manao o ka halawai, oia no, ka noonoo ana i ka mea e hoemi ia mai ai o ka aie lahui o Hawaii nei.
A oiai o ke Kuhina Damon ka mea nana i hookumu i ka bila kanawai aie dala, oia mua kai kahea ia mai e hoakaka mai.
Ua hoike ae o Mr. Damon o ka ninau no ka hana e ho emi ai i ka aie lahui, ua nui kona hoonaku ana ma keia ano a ma kela ano no ka makahiki hookahi a oi aku.
He mau mahina wale no hoi i hala ae nei, ua hoolala iho la au e hana i kanawai, me keia manao e ikeia nei. Aole he mau keehina i lawelaweia maluna o ia mea e ka Aha Mana Hooko. O keia ka mua loa o ka manawa i hoeueu ia ai o keia ano hana iloko o keia aina, a ua ukali koke ia na poe i loaa ia lakou ia mea ma ko lakou lima ma kekahi kumuhana e haha hele ana iloko o ka poeleele, aohe o lakou kumku@alahaii e kiki a ike hahai aku.
Ua imi aku oia ina hoonaauao ana ma Ladana, ma ke ano, oia wale no ka Makete, kahi o keia mau hana i lawelawe pui ia ai, a oia no hoi ka Makete oi loa aku o ka makepono.
Ua hala aku la Ladana ma kahi o ka hoouna ana aku i Amerika Huipuia, no ka mea, o ke kulana kalai waiwai malaila, ua oi aku ka maikai ma ko lakou ka maaina ana i ke kulana o ka noho ana maanei nei.
Ua manao kekahi poe, he mea pono no ke hele i New York, a i ole ia ma Boston hou, aka, o Ladana, oia maoli no kahi e hiki ole ai ke kanaluaia he makete makepono loa. A ma ke ano iomaoli no hoi, ua huli aku la oia i kahi ana i manao ai e loaa mai na kukai kalepa maikai loa ana.
I ka hookumu aoa i no aio o keia ano, o ka ninau nina, oia no ka hoomaopoopo ana i h@@ kulana Kalai-aupuni. He ulia poino mau. Ua loaa ia Hawaii ka olelo mau ia, he aina hoohauhaele mau a he awiwi loa kona manao mamua o ka hele ana i New Your, a i ole ia i Parisa paha.
O ka poe mua loa i haawiie aku keia pono malalo o keia kanawai i hanaia, oia no ka poe Hawaii. I kela manawa eia ke Aupuni ke ulu aku nei he eluahapakelu o kona mau loaa makahiki no na uku Luaa Aupuni a no na poe limahana, a o ke koeau iho, ua hooliloia aku no na lilo ulia wale mai. A oiai e mau ana keia ano noho ana pela, alaila, e hele aku ana ka aina iloko o na aie dala mau ana, ina e hooholoia ana no na hana o ka lehulehu.
He kumu e ae no hoi kekahi o ka hanaia ana o ke kanawai, oia no ka makemake ana o na kanaka lawelawe oihana e loaa iaia kana hoaie dala ana ma ke ano akoakoa loa, e like me ka hiki ana e hana pela.
E hiki mai ana ka manawa e hoohuiia ai me Kapalakiko, alaila, e lilo keia Aupuni i Mea Koleana pu iloko o ka Palapala Aelike, a e hoopuka i na bona, a e loaa hoi he leo iloko o ka Hui e lawelawe ana i ka Uwea Moana. E hoea koke mai ana paha keia, a i ole, e lohi aku ana no paha mahope aku. Aka nae, he mea pono i keia aina e hoonoho aku iaia, ma ko kulana e halawai ai me ka mea e hoea wale mai ana.
A no ka ae ana aku i Komisina i na hui no ke kalewa ana aku i ka aie, ua hoikeike mai ke Kuhina no na hemahema o ke kukkulu ana i na uapo, a pela aku. Ua makemake na mea a pau i keia mau hana pomaikai e loaa ana he mau hoohoihoi waiwai loa ana, ma ka waiho ana aku i na bona i mea e hoolawa ai i na hoolilo no ia mau hana pomaikai.
Aole loa au i ike i kekahi wahi kue maloko o neia mau kanawai, kahi e hiki ai i ke Kuhina Waiwai e hoohana aku, me ka ae ole o ka Aha Mana Kuka, a i ole ia, o lakou paha, me ka ae ole o ka Hale Aha olelo.
O ke kkumu o ka lawe ana mai i mau kanawai kaawale, oia no keia. O ka mea maa mau e pai i ke kanawai e apono ana i ka Aie ana, iloko o na bona, oiai ka Ahaolelo e hoololiloli mau ana i kela a me keia manawa, i ka rula o ke kalewa aku i ka Aie. Maanei nei hoopau ke Kuhina Domon i kana mau olelo, a hoi ae la, e oluolu no oia e pane i na ninau a pau e waiho ia mai ana.
Kia mai o Senetoa Baldwin a ukiau, heaha la ka huina kupono loa e ohiia aku ai malalo o ke Kanawai Aie Dala, no keia Kau aku?
Pane o Kuhina o Damon, he $22,500, oia ka huina avalika, no na makahiki elua i hala aku, e aku ia i ka makahiki. O ke kumu i kupono ole ai me keia oia no, malalo o ke kanawai o 1893, ua hiki ke hoololi ia na dala, mamuli wale no o na mea i houkaka ia maloko o ia kanawai. O kekahi mau haawina ua pau loa, a o kekahi hoi, he keena no, aka nae, aole e hiki ke hoololi ia ae.
A no ka pane ana aku hoi i ka Senetoa Brown ninau, e pili ana i ke kumuhana pili laula no ka hoemi ana mai i ka aie i keia manawa.
Ua pane mai o Kuhina Damon. O kona manao ponoi iho he mea pono e hoopau ia ka aie, e like me ka manawa kokoke e hiki ai, a e like hoi me ka emi loa mai o na ukupanee. O ka 6 pa keneta he pii loa kela e ulu ia nei.
Kaheaia o Mr. Jones no kona manao; a ua pane mai oia: Ua manao au he kuhihewa loa ka hoao ana e hoemi mai i ka aie malalo o na kumu i hoakaka ia ma ka bila kanawai. He kumuhana oki loa ka ae ana aku e haawi i 2 ½ pakeneta uku hoemi, a he 15 pakeneta uku komisina. He mea kuhihewa loa ka hookomo ana i keia mau kumu iloko o ka bila. Mamuli o na olelo ponoi o ka bila, he $3,400,000 i ae ia aku i mea e hoopiha ai i na hoolilo he $3,500,000. Ma ke ana o ka uku panee o 4 pakeneta, e loaa ana na lilo no ka aie he 4.6 pakeneta, a i ka pakui ana aku me ia mea, alaila, e loaa ana he $450,000 e uku ia aku ai i ke Aupuni i ka manawa e oo ai ka aie.
O na kaupalena ana, ua nui loa aku ia. O na bona o Amerika Huipuia, ke hoolilo ia ne ma ka 17 pakeneta uku makana, a e pau ana iloko o laila na mea a pau i hooholoia ai, ke kamailio nei oia no na bona Hawaii ma ke kkumu waiwai io. Aole loa o Hawaii i hoole aku i na uku panee oupona.
O na bona, e pau ana lakou mawaena o keia manawa a hiki i ka M. H. 1900, a he $13,500 wale no e kou ia mai ai. O ka hapanui aku o kekahi mau aie aole i hiki mai i ka wa e hookaa ia ai, no 17 mau makahiki nae e kali ai.
He oi aku ka pono mamua o ka hookomo maoli ana iloko o ka bila i na hookuu ana, ke nonoi nei oia no keia manawa e noonooia ka ninau aie wale no i keia manawa.
O na poe o Hawaii nei, ua lawe nui la @@@@@@
mamuli hoi o keia@@@@
hiho ana. alaila, o @@@@@@
na uku no ka mokahko@@@@@
kai, nohe kanaloa no @@@@@@
mai o na dala maanei @@@@@@
hoopukapuka aku ma na @@@
O ka ninau nui oia @@
Ina he manao ko kakou o @@@
huiia aku ana kakou nao Amerika Huipuia, e hiki mai no la iloko ae o keia mau makahiki elua, a iloko o ke au hoohuioi na, alaila, e lilo ana na bona i mea maikai, e like me ko Amerika Huipuia mau bona, Aole loa he wahi kukeana e hiki ole ai ka maikai o ko Hawaii mao bona, e like me ko na aina e ae.
Pane hou o Damon: O ka mea mua loa e pono ai ke kukuluia, oia no ka hilioaiia mai, a mahope aku ka aina e kukulu ai i kulana maikai me na hale o na aina e, aole loa he kumu e hoole ia ai ko na bona hahai ana mai mahope, e hiki ole ai ke kalewa ia no ka 2 ½ pakeneta. Ma ka hoohalike ana ina Bona Hawaii me na waiwai hoopaa o ko Amerika Huipuia, ua like loa me ka nalo e kau ana ma ke kua o ka bipi kauo.
W. G. Irwin: Olelo oia, ua ano like no me na wehewehe manao ana a Mr. Jones, He maikai na Bona Hawaii, eia wale iho no he wahi mea no e pili ana i ka hilinai ia mai, a aole oia i ike i kekahi kumu, no ka haawi ana aku i kekahi hoemi uku ana. A eia hou no hoi, aole oia i ike i ke kumu kupono no ka aie ana. Aole keia aina e hoomakaukau ana e kamailio no ka uwea moana, a wahi hoomaloo moku a pela aku. He mea pono loa e waiho malie aku i keia mea na keia Kau Ahaolelo aku e nana. O na bona i keia wa, eia iloko nei o ka aina ka hapanui loa. O ke dala e uku ia aku nei iwaho, ua ohiia ia maloko o keia aina. He nui wale na poe mau mahele liilii e paa nei maanei, a ina e haawiia ana ka aie i na aina e, alaila, e auwana aku ana ke dala ma na alanui o na aina e. Aole oia i apono i ka hookoeia ana o ka $20,000 ma ka hoopau ana i ke ano hana o keia wa o ka poe e paa ana ina bona, he oi aku ka pono e waiho malie aku no pela. He mea kupono ole no ka laweia ana mai o keia bila iloko o ka Ahaolelo i keia wa. He mea hoopoinoloa keia i ke kulana hilinai ia o kaaina. Aole no he mea kupono ke hapai ina hana pomaikai a pau loa i manao wale ia. E kali na hana pomaikai. He mea pono i ka Ahaolelo e hooholo i kanawai e ae aku ai i aie kakupalenaia, aka, o ke kanawai e kamailio ia nei, ma ke ano i keia manawa, aole loa ona maikai iki me ke ano kalai-aupuni, aole
@@@ ke ano kulana @@
@@@@@ hana maoli.
@@@@ mai o Jones: @@
@@ kue i ka hoemi aie @@
@@@ no ma ka manao a@@@
@@@ hoemi a me ka uku @@@
@@@ . Ina e haawi m@@@
@@@ oukou Halehanohano @@
mai na’u i $5,000 he hiki @@
ke lawe i ka aie holooko@@
ke aoao komohana o @@@
kineka.
Olelo o Mr. Irwin: awi no au i $20,000.
Alaila, ku hou mai ke @@@
hina Damon a wehewehe @@
luhelu mai la he leta m@@@
kahi broker mai o L@@@
ana i hoolala ai i ka ka@@@
Kahea ia o Mr. S@@@
Olelo mai oia, no like @@@
manao e like me ko na @@
i hoike mua ia iho nei, @@
Jones a me Mr. Irwin,@@
uku no ka hoemi ana i @@@
he nui loa ia, he hooi wal@@@
no me ke kumu kupono @@@
Ina o ka uku o na poe pa@@@
o ke Aupuni ka mea e @@@
kekahi hapanui o na lo@@@
puni, he mea ponono e @@@
iho ko lakou mau uku.
Ua kokua mai o Athe@@@
ka manao o ka mea i@@@
mua iho. A mahope ua @@
kuuia ka halawai.
Ko Makou Manao Iho @@
Ua hoopuka mua @@@
ko makou manao pahaol@@@
keia bila kanawai i kela @@
la aku nei. Aka, na ho@@@
ke kanawai, akahi nae @@@
ponoia iho la kona ano @@@
poe lawelawe hana dala @@@
pukapuka. A i keia m@@@
ke olelo nei lakou, he @@@
ole ko keia manao ana e@@@
pauleleia o ke Aupuni.
O na moku i ku @@ka ma K@@@
ko mai Hawaii aku @@oia ke@@@
raki 14, ku aku ka mokuio @@@
ma Kapalakiko, he oaia @@@
lulo aku nei, moku @poa O@@@
mai HHo aku. Ma@@@@@
mokukaua Bininetona,he @@@
Honolulu akuk nei Maraki 17,
ka mokupea J. C Pfluger, @@@
mai Honolulu aku nei, Ma@@@
aku ka mokupea S. U. Allen, @@@
mai Honolulu aku nei.
Ma na leta i loaa mai nei @@@
mai ana, aia ka Bana @@@
ke puhi la ma Ma@@@ @@@@
o kekahi aelike i ka @@@@
Maraki. Ma@@@@@@
healele ana ia Ma @@@@
ai ka bana no Nu@@@
e hoohiki loa aku @@@
a malaila lakou @@@@
kahi aelike no @@@@@
Mai Kikako mai @@@@@
lakou e puhi ai no @@@@
hoi ma ko lakou @@@@@
Charles Woodford ko @@@@
mua oia no kaLunanui @@@
lana lakou, e huli hoi mai @@@
mamua o ka Makahiki Ho@@@
nei, ina aole he mau kuu.