Ke Aloha Aina, Volume II, Number 14, 4 April 1896 — Page 7

Page PDF (907.88 KB)

This text was transcribed by:  Beatrice Lawelawe Santiago
This work is dedicated to:  PuakeaN

KE ALOHA AINA

 

POAONO,  APERILA  4,  1896.

___________________________

 

 

He Moolelo

-- No Ka --

@UMUIA ANA O HAWAII.

____________

 

          @ [First column, left side illegible; right side legible; started on 2nd column as follows;]

 

mai ka poe kahiko mai, ua pa'i Buke ia ma ke KUlanui o Lahainaluna.

 

MOKUNA  I.

______

 

Ka Loaa Ana Mai O Keia Mau Paeaina o Hawaii Nei.

 

          O na mokupuni o ko Hawaii nei paeaina, he umikumamalua keia mau moku, eia no ia ma ka moana Pakipika nei, m a ka latitu akau, he 18o 54', a hiku aku i ka 22" 17', ma ka @ komohana 154o 54'.

          He mea kahaha loa nae no ka manao i na kumu o ka loaa ana mai o keia aina o Hawaii nei.

          Ma ka mookuauhau o Puanue, ua olelo ia malaila, i hanau maoli ia mai na kukulu o ka honua a me na kukulu o ka lani, na Kumukanikekaa i hanau /// mai, a o kana kane o Paiaalani no ia, a ua olelo ae hoi kekahi poe na Kama@ i hanau mu, a o kani kane o KUmohonua, na laua i hanau mai ka mole o ka honua. 

          Ma ko Wakea a me Papa kana wahine mookuauhau na @aua i hanau mai keia paeaina, ua olelo nae hoi kekahi i hana lima ia no keia paeaina e Wahea ma laua me Papa.

          Ma ko Kumulipo mookuauhau hoi, ua olelo ia malaila, aole i hanau ia, a aole no hoi i hana lima maoli ia keia paeaina, aka, i ulu wale mai no ia.

          Ke ike mai la kakou i ka lapuwale a me ka oiaio ole, o na hoike o ko ka kou mau mookuauhau o ka wa kahiko a ko kakou mau kupuna i malama ai, a he mea pono paha ia kakou, a i ka kakou mau pulapula aku o keia mau la e nee aku nei, ke hoohuli ae i ko kakou mau noonoo maoli maluna o ke alahele a ka poe naauao imi noonoo no hoi.

          Ma ko lakou papa hoike i olelo ia mai a hoike maopopo ia mai, aole he aina ma Hawaii nei i ka wa kahiko, he moana wale no, ua manao no lakou na hoea mai ka aina mai ka moana mai na ke ahi pele i loaa mai ai ka aina ma Hawaii nei.

          Eia ko lakou mea i manao ai pela, ua ike maopopo ia ka hoea ana mai o kekahi mau moku, a ua like ke ano oia mau aina me Hawaii nei.

          Eia no hoi na hoike maopopo lea a na ka pele mai na kumu o keia paeaina o ka nui loa o na pohaku pele maluna o keia aina, a pela no hoi na aina a pau i ike ia ma keia mo@na.

          E hoomanao no kakou i keia manao poe noonoo maoli i hoike ai na ka pele mai ke kumu o keia paeaina.  Oia no ka pele i hoike ai ma Kauai, Oahu, Maui, Molokai, a me Hawaii no hoi e noho nei, o na pohaku a pau i ike ia maluna o keia mau mokupuni, he pohaku hehee wale no maanei, aole e like me ko na aina puni ole, ua pio nae ka nui o ko kakou nei mau ahi pele, a koe wale no o Hawaii nei pele.

          No ka nui loa o na pohaku pele ma ko kakou nei mau kaiaulu e ikeia nei, nolaila, mai ka manao ia no ka pe'e mai keia paeaina, aole na ka wahine mai i hanau e like me na hoike o na kuukuauhau o kakou.

          Nolaila, ua manaoia ua hoea mai keia paeaina mai lalo mai, aole nae i ke pono ia.

          O ke kumu mua o ko Hawaii nei kanaka, ua oleloia ma ke Hawaii nei mau mookuauhau kupuna, na kanaka mua loa o Hawaii nei, no loko mai o lakou na lahui kanaka a pau o Hawaii nei.

          Ma ka mookuauhau o Kumulipo i hai ia mai ai, he wahine ke kanaka mua loa ma Hawaii nei o Lailai kona inoa, ua oleloia ma ia mooolelo, he po wale no kona mau kupuna a me kona mau makua, a mai loko mai ona ai ia hanau kanaka ana, o Keliiwahilani ke kane a ua Lailai la, aole nae i hoike ia mai kona mau makua, @ olelo ia nae, mai ka lani mai o Keliiwahilani i nana mai, oia a ike i ka wahine maikai o Lailai e noho ana ma Lalowaia, a hu ae la kona ia Lailai, a iho mai la oia a moe me Lailai, a hanau mai la ka laua keiki, oia no kekahi kupuna o keia lahui kanaka.

          Mahope mai o Lailai ma, ua hai ia maloko o ko olelo mookuauhau, he kane ke kanaka mua loa o Kahiko ka moa, aole nae i hoike maopopo lea ia mai kona mau kupuna a me na makua.

          O Kupulanakehau ka inoa o ka Kahiko wahine, na laua mai o Lihauula a me Wakea, he wahine nae ka Wakea o Haumea ka inoa, oia no o Papa, ua olelo ia mai no ua Haumea la, he pali kona mau makua a me kona mau kupuna, a mai iaia mai i maopopo ai ko Hawaii nei kanaka ana.

          (E hoomanawanui no kahi wa aku.)

____________

 

OLELO  HOALOHALOHA.

________

 

          Mamuli o ke kipi ana mai o ka anela o ka make a lawe aku la i ka hanu hope loa o Joseph Kawahaheenui ma kona home aloha, ma Kaelepulu, Koolaupoko.

          Nolaila, o makou o na makamaka a me na hoaloha, e noho ana ma Waimanalo a i ka lae o Makapuu, a me kini Kailua mano Kaneohe, ma o ko makou komite la.

          Oiai:  O Joseph Kawahaheenui he keiki papa oia no keia mau makalae, ua hanau ia oia ma ka Apana o Kaelepulu, nona hoi ka huina nui o na makahiki he 76 me 9 malama, me 25 la, a hele aku la i kahi mau o na mea a pau.

          Oiai:  Ua waiho iho oia i kana mau wahine i hooneleia i ke kane kupono ole a me na keiki, a i na moopuna i ke kupuna ole iloko o keia mau la o ka ehaeha a me ke kupilikii.

          E HOOHOLOIA:  Ke home pu aku nei makou e auamo pu i na  ehaeha a me na kaumaha i kau iho maluna o ka ohana, a hiki i ka la a ko kakou Haku e hoomaha mai ai i ko lakou mau manao pilia@ku.

          E HOOHOLOIA:   E @lo no hoi kana mau hana maikai i kia hoomanao iloko o keia mau lehulehu i na wa a pau o ko lakou ola ana ma keia ao kupaianaha.

          E HOOHOLOIA:  Ke pule nei makou i ke Akua Mana Loa, Nana no e kuhikuhi mai ia lakou i ke ala e hele aku ai, a hoopau ae hoi i na uluku mai a lakou ae.  Oia Kana i olelo mai ai:  Aole o kakou kulanakauhale e mau ana maanei.

          O makou no me ka haahaa,

 

                                      (Rev. Moses,

                                      (W. L. Kailiwai,

                                      (Namakawalu,

                                      (Joseph Keoki,

                   Komite        (Naki,

                                      (Kalaehoni

                                      (David Pahau,

                                      (Kamaunu,

                   Kaneohe, Maraki  31, 1896.

____________

 

HE  HOOMAIKAI.

_______

 

          Mr. Lunahooponopono

          Aloha oe:

          E oluolu mai oe e hookomo iho i ko maua hoomaikai i na oe hookani bila no ka lakou manawalea, maloko o ke kino lahilahi o kau pepa, a oia iho keia malalo.

          Ke haawi aku nei @ i ko @ mau hoomaikai a awi loa i ka Aha@ Himeni a me hooka@ ulu no ko lakou manawalea ana mai i ka hone o ko lakou mau loa a me ka @ hone a na bila, i ko maua ia hauoli no ka loaa ana i ka maua @ 3 makahiki o kona hanu ana i na ea oluolu o keia ao, i Maraki a@ A.D. 189@ a ke haawi pu ae nei no hoi maua i komaua hoomaikai i na poe lehulehu a pau i hoi pu mai ma ia la.  A na ke Akua auanei e hoopomaikai mai ia kakou, a me ka oukou mau makana,  i ka mea nona ka la, a e hoohui hou ia kakou iloko e ka lokahi. Me ke aloha nui ia oukou a pau.  O maua no.

 

Mr. me Mrs. Kalama,

Kahuiui, N. Kohala, Hawaii, Mar. 28.

______________

 

HE MOOLELO HOONI PUUWAI

-- NO --

M A S E L A N A.

 

Ka Ui Opio Noho Waeakua o Inia Komohana

-- a me --

LEDE  MEDI

-- ke --

Kaikamahine Puuwai Eleele o ka

Lokoino nui wale

____________

 

          No kekahi mau minute loihi keia kualehelehe wale ana iho no a laua malaila, ku ae la ka kakou opio iluna, a hoomaka aku la laua e hoomau i ka hele ana imua.

          Huli ae la laua a nana aku la iluna o ka piko e na lalani mauna e waiho kahela mai ana, he mea e ka ehaeha a me ka mokumokuahua o ka naau o ka kakou opio, me he la @ aloha ou no kekahi me lakou.

          Hoomau aku la ao@ hele ana imua a hiki i ko laua @ iwaena o ka hihipea o na laau, a pu aku la maluna o na pau, a e iho ana hoi ma na awawa ku@ a ka weliweli launa ole, pii ae la mal@ o na apaapaa pohaku e @ ana me he popoki la e popoi ana i ka lole, a hala aku la maluaa o ka palahalaha o na kualono kanaka ole.

          Ia laua e hele nei ma na kualono o ua aina la, ala laua ke lohe koliuliu la i ka hanehane o kekahi leo ma kahi mamao loa mai ia laua aku, a ui koke aku la kana aikane iaia ke ka i ana aku penei:

          E wiki, e wiki mai hoi paha kaua au e hoapaapa mai nei, eia ke ha@ loa mai nei, ina e hala ole ka'u mau kuko ana, e loaa ana no ia kaua ka pomaikai ma o ka kaua mea e huli nei.

          Awiwi aku la ka laua hele ana imua me he la he diabolo aia mahope a laua kahi i alualu mai ai, a no kekahi mau minute loihi keia hele awiwi ana aku a laua, hoea hou aku la laua ma ke kae o kekahi awawa e kukoke ana i kahakai a iho koke aku la no no lalo.

          Me ka emoole loa keia iho ana aku a laua, hiki aku la laua no lalo, a eia ke kokoke loa mai nei ka mea nona keia leo a laua e lohe nei.

          Me ke kali ole iho no hoi i manawa no laua e hoomaha ai, auau loa aku la ka laua hele ana no mua, a me ka emoole loa nohoi, lohe hou aku la i ka leo, ua kokoke loa mai a laua aku, a iloko o na sekona pokole loa, lohe maopopo aku la laua i na huaolelo e hoopuka ia ana.

          No ko laua ake loa e ike pono i ka mea nona keia leo e pa -- e mau nei, ko kolo malie aku la laua a kiei like aku la ko laua mau poo malalo o ka malu o kekahi kumu laau, aia hoi, me he kui pine la@ hou ia mai na ko laua mamua, ike aka la laua i kekahi kaikamahine ui lua ole e hilinai ana oia malalo o kekahi kumulaau, a e puana ana hoi oia i na huaolelo kaukau i kana aloha poina ole.

          E kuu aloha, e kuu lei poina ole e kuu Maselana auhea oe, elua kaua,  @[continuation from  bottom 4th column at top 5th column down to new heading -- illegible.]

 

NU  HOU  KULOKO.

__________

 

          O Aperila @lu keia.

          Ua hopeia ma ka Lapule @ Koa no ke kuai waip@a @ laikini ole.

          Mahope iho o ka hora 5 o ke @ Poakola i holo aku ai ka Malulani @ na Kona.

          I ke awakea o ka Poaoao nei, i @ mai ai ka mokuahi Belgic, mau Kapalakiko mai.

          Ua ku aku ma ke awa o Nu Ioka m@ ka la 12 o Maraki ka mokupea S. P. Hitchcock.

          I ka @ o ka po Poakola @ ku mai ai ka Mariposa mai na Pauole au mai e Ka Hema,

          Ua kokoke e paa loa ke kaa @niu i ke kukulu ia, a i keia po P@ e hooholo ia ai eia.

          He poliki haole kai loaa ae i ko @ a ko makou makamaka John Mahuka ma ka auina la Poakolo nei

          Ua hoopaa@ ou ia @ la ka ahamele a na kaikamahine o Ka@ a kekuhi o keia mau pule hou aka.

          Ke haehaeia nei ka bila aie mau miliona Dala e na manao kue o kekahi poe kalepa waiwai o Honolulu nei.

          O ke Kanikela Kane@ala Mills, aia ke pani he mea noho kuikawa ma ko Kuhina Willis wahi, e hoi ana ma keiai mua koke iho.

          He wehe ahamele nui ko Laie, Koolauloa i keia @ Poaono, Aperila la 4.  Ua hala aku kekahi poe o Honolulu nei no ia wahi.

          Ua hoaola aku kekahi poe o na Kona e koi e lawe i ka hoo@ i lilo a @ jure no ke Kau e weheia aua @, aole nae he makemake ia mai.

          Ma keia huli hoi ana mai nei a ka mokuahi Calaudina, ua hoike ae koaa kapena, aole oia i ike i kekahi @ o ka moana mamua e like me keia @ ana aku nei a ke Calaudina.

          Ina @ ua holo mai kela @ kaua Amerika Concord no Honolulu nei, alaila, o ka 32 keia o kona @ i ka moana e au mai nei no Hawaii nei, a i ole, ua holo loa ae la no ao Kapalakiko.          

          Ma ka Poaono nei, he mau lauua kamailio ana mawaena o E. D. Tenny me Vivas no na mea e pili ana i na Pukiki, no ka hoouna ana i na poe Pukiki he 50 ka nui no ka mahiko o Ewa ma ka $18 o ka mahine, a ua ae mai kela Hui Mahiko o Ewa.

          No ka ona kapouli i hookoaokoao ia Kauhane, (e kalewa hele nei ma @ uapo) e kau maluna o ke Kuna Rep Roy i kakahiaka Poaha, a i ke kaalo apa i ka hale ipukukui, ua lele i ke kai a au uka nei, e ole o Waltey Davis pakele ke ola.  I ka lalau o ka auwana aua.

____________

 

OLELO  HOOLAHA@

 

          KE HOIKEIA AKU NEI, KA LOHE I na kanaka a pau, i keia la 30 o Maraki M. H. 1896, ua ho@ a hookohu aku au ia L. Keola o Opihah, Kona Hema, Mokupuni e Hawaii, i Agena a Hope @ ma ke Kaaawai, e malama, a e lawelwe i ko'u mao waiwai paa a me na waiwai lewa, oia hoi, na Mala @ e waiho la iloko o na Apana o Kona A@ a me Kona Hema, ma ka Mokupuni e Hawaii.

          Ma keia, ua hoopa@, a kapa@  aku au ia R. W. Ka@alauwale, mai kona poho @ . Aole ona kuleana e lawelawe hoe ai @.  Nolaila, e hoolohe ua kanaka a pau @ L. Keola, ka'u Luna e @ nei.

 

J. I. Dowsett, (Kimo Pelekane).

Haaaia, ma Honolulu, Maraki @ M. @.1896.

 

 

 

____________