Ke Aloha Aina, Volume II, Number 17, 25 April 1896 — Page 7

KE ALOHA AINA, POANO, APERILA 25, 1896.

 

Mooleo

@ NO KA @ ANA O HAWAII.

@ o Rev. J. @ o ka Moolelo @ Lahainaluna i 183@ @ @ @ a hoo@ @ Halepai Pala@ @ ma Honolulu 1858. @ ina o @ Hawaii, i @ na maopopo a o kekahi mau aina @ ana a i ka kakou mau @ paha no kakou @ pili aku no ia i ko pana, no ka mea, mai @ hoea mai ai kakou.

@ HOLO ANA MAI. @ Makuakaumana a me @ @ e ae kai holo @ @ mai, a noho o @ Hawaii, a o Makua@ @ eia i Tahiti @ ana o Lonokowai @ wa mahope mai @ @mamaono hoi @ @. @ hiki mai ai a @ @ @ manawa a ko @ i @ nui ai i na @ no keia ike ana o @hewa a ko Ha@ ae la kona ma@ a nolaila, liuliu @ aku a no Tahiti a loaa @ mai a la ia a hiki i @ o Pili ma ko @ Alii. @ e haohao ana manao no ka hoike ole keia poe e holo nei ma @ @ he mea oiaio pelai aka, e hoopauia no @ o oukou malalo @ kaao o Paao a me @ e paa no ia kakou ka @ a kakou e holo nei i mai Hawaii aku nei a pe la no la aia malolo o apaia ka inoa oia I'a he ako mai o ka inoa o keia ai keia inoa mahope o ana kalaiwaaa o ka wa ka@ i keia wa, he Moamoa@ oukou pohihihi no keia i hoikeia aku la e ka mea @ Kuahaua o na @ keia Paemoku o Kuauli alaila, imi@a aku i e hoi hou ae nei ihope a pua ma ke alahele o ko @. i olelaia ma keia moolelo ana mai me Paao a hiki i @ lawe pu mai o Pili i na ka opelu a me ke aku. I @ ai o ka makani me ka @ mai la i ko lakou nei @, oia ka wa e holili ae haluku ae la hoi ke aku, la ka moana, emi aku la malina lai pu iho la ke @oku o luna oia ko lakou moana. A noho Pili i alaila, hoi hou aku la o kuakaumana a me ka nui @e pu mai ai i Hawaii nei.

MOKUNA II. @ MAI O WAKEA. @ ka opelu a me ke aku he @ ia no Hawaii nei i ka I keia au hoi paha, aohe @e pii palua ia o ke puna i @ahi.

 

4, NO KILA MA.

            Ua holo hou mai no kekahi kanaka mai Tahiti mai, oia o Moikeha kona inoa. I kona hiki ana mai i Hawaii nei, o Kalapana ko Hawaii nei Alii ia wa, a ma Kauai ko Moikeha paie ana mai. Mahope iho o kona pae ana mai i Kauai, ua loaa iho la kana wahine no laila, oia o Hinaaulua ka inoa, a hanau mai ka laua keiki o Kila kona inoa.

            I ko Kila wa i nui ai, ua holo aku la oia i Tahiti ma ka lae komohana o Kahoolawe a pae aku la i Tahiti, a ua kapaia ka inoa o ia lae, o Kealaikahiki. I ko Kila hoi ana mai, mai Tahiti mai. ua lawe pu mai oia ia Laamaikahiki, a mahope mai o ia wa, i laha ae ai ma Hawaii nei ka kaekeeke, ka aha, hoa waa, ka lanalana.

            I ko Laamaikahiki noho ana ma Hawaii nei, alaila, ua lilo no oia i kupuna no kekahi mau alii o Hawaii nei, a me na kanaka, a e ike ana no hoi kakou ma keia mua iho maloko o na hoike ana a ko kakou mooolelo, i ka papa inoa o na kupuna a alii o Hawaii nei,

 

MOKUNA III. NO NA KUKULU EHA.

            Ua kapa aku ko Hawaii nei pooe kahiko i na kukulu eha o ka honua o ko Hawaii nei noho ana o ka wa kahiko, penei no ia.

            Ma kahi o ka la e puka mai ai, o ke kukulu Hikina ia, a ma kahi hoi o ka la e kapoo aku ai o ke kukulu Komohana ia, a i ko ke kanaka hoohuli ana i kona alo a nana aku ma ka aoao o ka la e komo la e hoomaopopo ia no o ka aoao ma kona lima hema, o ke kukulu Hema ia, o ka aoao no hoi ma ka lima akau o ke kukulu Akau ia.

            Ua pili keia mau inoa he kukulu, ma kahi e pili aku ana i ka lani wale no, aole i pili i ka mokupuni.

            Eia iho no keia mau kukulu a ko Hawaii nei poe kahiko i kapa aku ai, penei no ia. I na noho ke kanaka ma ka aoao komohana o ka mokupuni, alaila, kapa aku oia i ka aoao mauka o ke kululu hikuna ia, a o ke komohana o kai ia, ua kapaia keia mau kukulu elua ma na ano elua, ka pii ana iuka a me ka iho ana i kai, ke kiekie o uka, a no ka haahaa o kai.

            Eia hou no keia mau helu kukulu a ko Hawaii nei poe i hoomaopo ai. No ka pa mai o ka makani ma ka aoao akau, o luna ia, a i ole o Nae, a no ka holo ana aku o ka makani ma ka hema, olalo ia, nolaila, mai keia mau inoa.

            Eia hou no keia. O kahi e pili aku ana i ka lani, o ka paa iluna ia, a o ke kukulu hema olaloia, oia hoi, ka pa ilalo. O kahi mawaena o ka lani a me ka honua, he lewa ia. O ka hookui a me ka halawai kekahi mau inoa.

            Eia hou no paha kekahi mau mea e hoike hou aku. I ko ke kanaka noho ana ma na aoao o ka mokupuni, ua lole aku a ua lole mai ka noho ana, a ma ia lole ana ka loli ana o na kukulu a lakou i kapa aku ai o like me ka mea hiki ia lakou.

            Eia hou no keia: Ua kapa ia aku kahi o ka la e puka mai ai, o Kalahiki. a ma kahi a ka la e komo aku ai, o Kalakau. A penei ka olelo. Mai Kalahiki a Kalakau, mai kela paa a keia paa. a ua pili no keia mau inoa no ka mokupuni wale no, aohe pili aku ina kukulu o ka lani, no ka mea, penei ka olelo ana ma ia wahi. Mai ka la hiki ae ma Haehae a i ka mole olu o Lehua. No ka mea, aia o Haehae ma Puna i ka mokupuni o Hawaii.

            Oia no ka aoao ma ka Kalahiki, a o Lehu hoi Kalakau, o ka akau o na mokupuni, o kela paa ia, a o ka hema, o keia paa ia, nolaila, mai kela paa a keia paa.

            Eia hou no paha kekahi kapa ana a lakou: O na kukulu o na aoao ma ka alihi moana e pili aku ana i kamu lani, e moe poai ana ma ka paepae o ka honua a puni, ua kapa ia aku oia o kukulu o ka honua ia.

            O kekahi hoi, ma ka alihi aouli maluna iho, e hui iho ana me ka alihi moana e poai ana i ka moana a puni, o kukulu o ka lani ia.

            O kahi mai ka honua aku, a mai ka moana aku, e moe aku ana ma ka nana ana o ka maka a pili aku paha na alihi ma ke aouli, alaila, o ka moe a.

            A o ka alihi aouli e hui pu ana me ka alihi moana e pii ae ana liuna, o Kahikiku ia, a malun ae o Kahikiku, o Keapapanuu, Keapapalani ae. I ke kau pono ana iho o keia mau alihi aouli maluna pono iho o Keapapalani, o Kapuiholani, oia ka hookuina o na aouli a pau o na poai.

            O kahi malalo iho o ka Lani, o ka lewa lani ia, a malao iho o laila, oia no paha kahi a na manu e lele ana, o ka lewa nui ia, a malalo iho, ina i paa ke kanaka i ka laau a lewa kona mau wawae, o ka lewa nui hoomakuaia. Pela no ko ka poe kahiko kapa ana ina kukulu a pau.

 

HE MOOLELO KAAO-NO-ANADAREA,-A ME- TIDORA-A I OLEIA, NO-HILARIA. KA UI NOHEA. NAIPO ELUA I KE ALOHA HOOKAHI. MOKUNA XIV. KA HAHAI ANA O NA ENEMI MAHOPE O ANADAREA MA.

            No kekahi manawa wale no keia hakaka ana a Anaderea ma. aia hoi, haliu ae la oia ma o a maanei me ka nana aku i ke kulana o kona mau koa, aka, ua hookaumaha loa ia mai oia, i ka wa ana i ike iho o ka hapanui o kona mau koa, ua haule pio aku lakou he luahi na ka maka o na pahikaua oi lua a na enemi.

            A i keia manawa no hoi i lele aluka mai ai na enemi me ka manao e hopu pio iaia, aka, o na kanaka a pau e neenee mai ana imua ona, e halawai ana lakou me na hauna pahi a ka kakou eueu, a hiolo aku la hoi ma kona mau aoao me ka haalele ana iho i keia ao malamalama.

            Ike aku la o Anadarea i ka hawanawana ana o Amerona i kekahi mau koa eia nae, aole oia i hoomaopopo heaha la na mea a lakou e kukakuka ana, emi aku la ua mau koa nei ihope a nalowale aku la iloko o na koa.

            Kauoha ae la o Amerona e hoopuni ae kona mau koa ia Anadarea a e hopu aku hoi iaia me ka hooponopono ole, aka. ua hoohoka aku la oia ia amerona, no ka mea, mamua o ka pau ana ae o ka amerona huaolelo i ka hoopuka, aia hoi, e like me ka mama i loaa ia anadarea, lele aku la oia ihope a hoopili aku la i ka pa pohaku, a paio hou mai la i kona mau enemi, me na hauna pahi nawaliwali, no ka mea, ke emi mau iho la ka ikaika hoohano o kona mau olona i na manawa a pau, aka, iloko no nae o keia kupilikii i loaa inia, aole loa oia i ne aku e haawi pio.

            Alawa hou aku la oia i kona mau koa, a ike aku la, aole he manaolana i koe no ko lakou lanakila.

            Noonoo iho la i kana mea e hana ai i wahi e pakele ai o Hilaria, a oia hoi ke haawi aku i pio na ka moi Kusitino i hoomaalili iki ia ai kona inaina i ka lahui Hilaneta.

            A i keia wa no hoi i lohe aku ai oia ka leo o Hilaria i ka uwe kapalili ana mai, a ana keia leo uwe o Hilaria i kono ma iaia e haalele iho i kana wahi e kuana, a e holo aku no kahi a kana aloha e kali mai ana. o ke kumu o keia uwe kapalili ana o Hilaria, mamuli no ia o kona ike ana aku i kekahi mau koa aupuni i ka nihi malie ana ae ma kahi he mau anana wale no ke kaawale mai iaia aku, a hoomau aku la oia i ka nana ana, heaha la ka makemake o keia mau koa e hele nei maloko o ka pa.

            Ike la oia i ka hoopili ana aku i ko laua mau pepeiao i ka pa, a hoolohe aku a i kahi o ka ikaika o ka leo o na metaia kila e koele mai ana, aole i liuliu keia hoolono ana a laua, ua hoomaka ae la kekahi o laua e pii aku maluna o ka poohiwi o kahi, a hapapa aku la ia luna o ka pa, pinana aku la oia a kau iluna o ka pa, a kulou iho la oia e lalau i kona hoa, a hapai ae la iaia no luna o ka pa pohaku.

            Aka, mamua o ke kau loa ana aku o ke kanaka hope iluna pono o ka pa, ua maopopo loa ae iaia Hilaria ka ma nao o ua mau kanaka la, oia hoi ko laua lelel ana iho maluna o Anadarea, hopo pio aku iaia me ka maalahi, nolaila, i haawi ae ai oia he leo uwe kapalili i kumu no Anadarea e haalelel ai i ke ku ana ma ia wahi ana e hakaka ana a holo mai ne kahi ana e ku ana.

            O keia mau koa  no hoi, na koa a Anadarea i ike aku ai e kamailio ana me Amerona.

            I ka meha ana iho o keia leo ua lele hou mai la, ua mau koa nei me ka inana nui a hopu mai la ia Hilaria.

 

KE AHI PELE ILUNA O MOKUAWEOWEO.

            Ma na lono i loaa mai nei ma ke Kinau i ka Poakolu nei, ua ike ia aku ke ahi a ka Wahine aia iluna o Mauna Loa, ma kahi o ka Luapele kiekie o ko Hawaii nei mau Paemoku.

            O ke kaawale mai ka Lupele o Kilauea a i Ainapo, he aneane 16 mau mile, a mai Ainapo a i ka piko o Mauna Loa, he aneane 9 mile a oi iki. Nolaila, o ke kowa mawaena o neia mau home a Pele e noho mai la, he 25 mile.

            Ua pau ke olai ana, aia ua hoea ae la iwaho, aole hoi e a ana he Pele ma Lilauea, oiai, ua hala o Pele i ka hoomaha iluna o Mauna Loa.

            Ina e hoea a iho i kai o na Kona. e pau ana na mala kope a oukou.

            Ina hoi, e noho malie mai no kela ilaila, he laki loa hoi ia aka, nana aku paha hoi kakou ia Pele.

 

HE MOOLELO HOONI PUUWAI-NO-MASELANA. Ka Ui Opio Noho Waoakua o Inia Komohana.-A ME-@ MEDI-KE-Kikamahine Puuwai Eleele o ka Lokoino nui wale. KA HOI ANA NO KA AINA HANA-KA. AELIKE HOOPALAU A ME KE KULALA AHAAINA.

            No kekahi mau la loihi keia, paialewa hele ia ana o lakou maluna o ka ili o ka moana, me ka ike wahi ao aina ole aku, aia hoi, i kekahi po oiai e hia-a ana lokou me ke ake nui ana e ike lihi aku i na kualono o ka aina hanao, aia hoi, pa mai la na aheaahe makani mai ka hikina mai a i ke komohana me ka ikaika, kupikupiki-o mai la na ale ahiu o ka moana, a iloko no hoi o ia wa i kukuli iho ai na kuli o ka kakou opio iluna o kahi waapa, a leha aku la kona mau maka iluna i ka Lani i ka Mea Mana Loa a haawi ae la i kekahi mau huaolelo hoomaikai e noi ana e hoo pakele mai ia lakou mai na poino ae.

            I ka wa no na maka o ka kakou opio i leha aku ai iluna i ka lani, ike aku la oia i na ao hakumakuma e nee awiwi ae ana ma na paia kaalelewa o ka lani, a aia no na hiona o kekahi ino nui ke hoike mai la iaia, a kulou iho la kona poo ilalo.

            Aole i liuliu ma ia hope iho, haule mai la na kulu pakaua mai ka Lani mai, owaka mai la na lapalapa ahi uwila ma na pae opua, a nunulu hele ae la hoi na leo halulu weliweli o ka hekili ma na paia o ka lewa lani, a aia no hoi ka ua me ka makani ke hana mao ole ala maluna o lakou, me an kikoao makani e pa ana me ka ikaika, a e paialewa hele ia ana hoi lakou me he wahi apana laau la ma o a maanei o ka ili o ka moana.

            He wa keia no ka poino a me ka popilikia, ka luuluu a me ke kaumaha, no ka kakou poe kamahele kuewa, e pupue ana hoi i ke anu a me ke koekoe o ka moana, a iloko no hoi o ia wa, puliki mai la na lima palupalu o ke kaikamahine i ka poli o kana ipo aloha a pupue malie iho la, e hoopumehana ana i kona kino, a nona iho paha keia wahi hooheno ana.

            "E pupue iho au e mehana la, Hone ana ke aloha i ka poli, Me he la e i mai ana, Neenee mai oe a pili pono."

            He mau hora pokole wale no keia hekau ana iho o ka ino maluna o lakou, ano akakuu mai la ka pa ana a ka makani, emi mai la ke kupikipiki-o ana o ke kai, a auhee ae la ka ino nui me kana mau hana ku i ka weliweli, a lai ku iho la ka moana me ka malie.

            I ka wa i pau ae ai ka ino a lana malie na mea a pau o ke kai, aia hoi, puka mai la ka la me kona nani nui, a pau ae la hoi na ao hakumakuma o ka lewa i ka hiolo ma kona mau paia, a kalae malie mai la hoi ka lani me ke kau wahi ao ole, a iloko no hoi oia wa, ike koke aku la lakou, aia he aina nani imua o ko lakou alo me kona mau kua lono uliuli kahi i waiho mai ai, aka, aole ia he aina okoa, o Inia Kemohana no ia, ke one hanau o ka kakou opio me ke kaikamahine Medi.