Ke Aloha Aina, Volume II, Number 19, 9 May 1896 — Page 7

Page PDF (807.24 KB)

This text was transcribed by:  Donnette Kapono
This work is dedicated to:  Kema Kanakaole Sr

KE ALOHA AINA

 

 

@ ka aoao ekolu mai.)

 

@ i mohala ae ai o ka lau o @ i ka ekolu lau a i ole, eha @ a kii aku la ka mahiai ako @ lau a nui ho a ke ahi, ope @ ea, pulehu aku a mo ʻ a, hoi @  @ k@ @ ka hale a waiho ke @ maloko o ke pa pohuehue, a @u, alaila, kii ka umeke poi a @ poi, a noho iho la hooma@ a me keia wahi pule kanae@ ahiai.

@e i ka wai e ola, eia ka luau @ o ka ai a kaua. E Kane e @ ai i ka kaua ai, e ola ia ʻ u i @, I mahiai, i lawaia, i ku@  nui a kanikoo, a palalau@ i ke a mau loa, a mama @le wale i oi ka ʻ u pule."

@ie a@ a maona, kau mai @a@ a manao ae la ke ola o @ a a@ noho aku la kakali @ o ma a o ka ai.

@ o a @ ka ai a ka mahiai, @ o k@  ia @ e uhuki i kana @ @ mahiai a ma ke @ @ alaila, ku iho @ @ ke Ahua hooulu @

@ nalowale kanaka @ @ @ olowalu kaha @ ka kaua ai, a hapu@ ana i ka kaua loi kalo. E  @ @ a i ke oo ana o @ @ hoi e, e uhuki @ @ lawe au i ke @ @ na kamau, koe @ @ ke amau a kaua @ @ huihui ka ai a @ @ a@ ho -a ka imu o @ ia @ a moʻa, a kuʻi a @ kaua la. E Kukeolowalu @ @ ho-a ka imu, a @ ka imu unuunu i  ka puaa kalua  ka imu o @.

@ a moa ka puaa oki@ a @ ia, ma ke pa @ @ ai ke kane, ka wahine, @ i ka puaa i ke kalo a kaua @ wa o  la, a papa iki, a @ eli kapu elieli noa, ia noa @oa @a  pau ke kapu, alaila, @ @a o ke kalo a me ka puaa, @ noi ka ai ana.

 

MOKUNA V.

@ NO NA KAI.

@aku ka poe kahiko i kalo @ ai, a o kahi o ke kai i po @ai ia a o kahi hoi a ka @na makai aku o ka aekai, @ ka inoa o ia wahi, a he @ inoa , a makai aku o ke @ kai hele ku, he kai papau, @ a oia na inoa ekolu o ia @i aku o laila ke kai kuaau, @ he kai okilo hee, a he @ a kohola no hoi ka inoa @ ia mau wahi o ke kai, a @ aku ke kai malolo a he @.

@ ke kai kohola, a ma ia @, a makai aku a mo@ a he lewa no hoi a he lipo @ haalele loa, aole i kae mai, @i pilipili  aku i Kahiki@.

@ o no keia mau kapa inoa @ kahiko.

e kai e hooluli ia ana e ka @e ia, a o kahi hoi e aui @ no ia, aka o kahi e wili ana, he au ia, a he wiliau paha kahi inoa, a o na kai e komo ana maloko o ka aina, he kai kuono ia, a o ka nalu e poi ana me ke poepoe ma ke ahua papau, he puao-a he koakoa no ia, a o kahi a ke kai e lele ana iluna mai ka puka mai o ka pohaku, he puhiia, a o kahi e hoi ana o ke kai me ka ikaika ma ka puka pohaku mai, he mimilo ia , a he mimiki hoi, a he akaka kekahi inoa.

      I ka pii ana mai o ke kai, he kai pii ia, a i ole, he kai nui, he kai piha a he kai apo, a ina i ku malie ke kai, aole pii mai a emi aku, he kai ku ia, a i ka hoi ana aku o ke kai, he kai moku ia a he kai emi, he kai maloo, a he ka make paha.

      Ina e popoi pinepine mai ka nalu, he kai koo ia, a o ke kai e popoi ana ma kahi oioi o ka aina, oia ka lae, he kai, he kai makalae ia, a o kahi o ke kai e moe ana me he alanui la, he kanai ia, a o ke kai e lana malie ana, he aina, he malino, he kai paeaea, a he kai pohu.

      Ma ka la Sabati nei i hoolewa ia aku ai ke kino kupapau o J.G. Hoapili, a kanu ia aku la ma ka Ilina o Kawaiahao, ua nui no ka poe i komo pu aku ma kana huaka i hope loa.  Aloha wale oia.

 

MOKUNA VI.

NO KA LAWAIA ANA.

      He akamai no kekahi poe kanaka o Hawaii nei i ka lawaia, a no ia mea, ua kapaia aku lakou he poe lawaia.  O ka makau kekahi mea e lawaia ai, a o ka upena hoi kekahi mea e lawaii ai, a o ka hinai hoi kekahi lako lawaia a ko Hawaii nei poe kahiko.

      He olana ke ano i hilo kaakolu ia, oia hoi, he ekolu maawe o ia aho ekolu a hiki i ka eha o na kaau, a emi a oi aku paha e like me ka mea e lawe pono ai o ka makemake o ke kanaka lawaia.

      I ka loaa ana o ke aho, alaila, hana ka makau, a i ka lawa pono ana o keia mau mea o ke aho a me ka makau, alaila, hoopuka ae la ke kanaka lawaia i keia mau huaolelo hoomakeaka:

      Ea i kai no ka iʻa, hana e ka ai.  I ka lani no hoi ka ua, hana e ka hala, a i ole wehe e ke pulu.  Pela hoi keia, i kahi e no ka malia, kaa e ka makau a me ka hokeo aho a ka lawaia.  Pela oia i kaena wale ae ai.

      I ka manawa o ka malie i hoi mai ai a hala aku la na la o ka ino, alaila, hele e huli ka maunu a loaa hoi mai, moe aku a hoea mai kekahi la ae, alaila, hapai ka waa a lana ma ke kai, kau ka hoe me ka hokeo aho a me kahi-o no hoi, alaila, huli ae ke alo imua o kana wahine, a olelo aku la i keia mau huaolelo i kana wahine penei:

      Mai hoolilo oe i kou manawa e noho iho ai ma ko kaua hale nei i na hana lealea, oia hoi ka paani ana aku o kana wahine me kekahi mea e aku, a me na lealea e ae he nui.

      E noho oe me ka noho malie a hoi mai au, noʻu hou keia la i la lawaia noʻu ai iʻa kaua a me ka kaua mau keiki.  Alaila, ae mai la kana wahine i na olelo maikai a ke kane.

      Kau aku la oia iluna o kona waa a holo aku la a hiki ma ke koʻa lawaia, maunu iho la ka makau a paa i ka maunu, mama ka palu, wahi ka aa niu o waho a au, alaila, hookuu aku a ke aho la ilalo.

      I ka haule ana o ke aho ilalo me ka paka, alaila, lulu ae la ka lawaia i kana aho a hemo ae la ka paka a ka kaa aku la a kaawale ae la ka makau, peuhu aku la ka palu a hauna aku la ke kai, a holo mai la ka iʻa a apo ae la i ka maunu e paa ana i ka makau a ke kanaka lawaia.

      Mamua ae nae o ka manawa a ke kanaka lawaia i hookuu aku ai i kana makau, oia no kona wa e pule ae ai i kona akua lawaia, a penei hoi kana pule ana.

      Hala e ka iʻa nui e ka Ulua, ke Kahala, Kaulaula, a pela wale aku, a pela aku, eia mai ka ai, he ai palupalu, he ai ono, ai ai oe e ka iʻa nui, e ai no a moni a paa, moni no a ka puu.

      E Ku, e kuu akua i ka moana nei la e, ai ai ka iʻa i ka makau a kaua, alaila, paa ae oe a paa i ka hoau ana o ke aho a kaua.  Ea, e Ku, kuu akua i ka moana nei la e, e mama oe e Ku, akahalinu ko nuku i ka iʻa halapa i ka ikuwai la.

 

HE MOOLELO KAAO NO ANADAREA, A ME TIDORA A I OLEIA, NO HILARIA KA UI NOHEA NAIPO ELUA I KE ALOHA HOOKAHI

MOKUNA XV

KA HOOILI KAUA HOPE LOA

      I ka ike ana o Amerona, ua pau na wahi a pau loa o loko o ua pa la i ke kiai paa ia e kona mau koa, aole hoi he wahi no kona mau enemi e holo mahuka hou ai, a ia manawa, ua komo iki iho la he wahi manao aloha no laua, a lohe hou ia aku la kona leo kauoha i ka pae ana mai.

      E momi i ka inaina e oʻu mau koa, a mai hoao e lawe i ko laua mau ola, aka e hopu ola aku ia laua, a e lawe aku hoi ia laua imua o ko kakou mau moi i makana hoi na kakou ia laua, e hoike aku ai ua hooko pono ia ka laua mea i iini ai me ka paewaewa ole.

      A puia ae la ka lewa i na leo huro o ua poe koa la, a ano akakuu iki hou mai la hoi ua poe koa nei i ka hoopuka ana i na huaolelo hailiili.

      No Anadarea hoi nana hou ae la oia ma o a maanei aka, aole nae oia i ike iki he wahi no laua e pakele ai, a ia wa kani iho la kana uhu me ka maopopo ole o kana mea e hana hou aku ai, aka, he hookahi wale no ana mea i manao ai e hoao no ka manawa hope loa, oia no ke komo ana aku iloko o ka hale e ku koke mai ana.

      A lohe ia aku la no hoi kona puana ana ae i keia mau huaolelo: E haawi po anei au i kuu ola i mea hoomewaewa na lakou, aole hoi owau wale no, aka, o kuu aloha anei kekahi?  Aole, aole loa au e ae aku ana e haawi pio iaʻu iho na lakou oiai kahi ikaika e kamau iki ana no iloko oʻu.

      Ia wa hopu aku la oia, a hapa ae la i kana aloha, a kaikai aku la no loko o ka hale.

      Komo loa aku la oia iloko o ua hale nei me kana puolo makamae e hii ana mamua o kona alo.  Nana ae la oia ma o a maanei o na paia o ua hale la, a ike iho la oia, he kanaka waiwai ka mea nona keia hale.

      Aole oia i hoolilo aku i kona manawa i ke kilohi ana i na mea nani o loko, aka, ua imi aku la oia i ke alanui pii e hoea aku ai i na rumi o luna, a ike aku la no hoi oia o na rumi a pau he mau alanui pii wale no ko lakou, nolaila, me ka mama i loaa iaia pii aku aku la oia ma kekahi o na alanui pii, a hoea aku la i ka hale o luna.

      Aka, mamua ae nae o ko laua nalowale ana aku mai ke alanui pii aku, ua komo mai la na koa o Amerona, a ike aku la lakou ia Anadarea ma i ka hiki ana iluna o ke poo o ke alanui pii.

      Hoomoana iho la kekahi mau koa ma ke alanui pii no ke kiai ana ia Anadarea, a o kekahi hoi o lakou ahai aku la oia i ka lohe i kahi a Amerona e hoomoana ana.

      I ko laua hiki aku iluna o ua alanui pii nei, hookuu iho la oia i kana aloha, a pane aku la hoi me ka leo ano pauaho:

      E kuu Hilaria aloha, ano ua hoea mai la kaua i ke kahua hope loa, maanei au e paio ai me na enemi a hiki i ka wa e haalele mai ai ka hanu ola i kuu kino, no ka mea, aole au e loaa ola ana ia lakou. 

      Ae, ke ike nei au i na haawaina kupilikii i loaa ia oe, mai oi loa no paha ka pono i na i mahuka mua oe me ka haalele ana iho iaʻu, ina aole oe e ike i keia mau haawina kaumaha, a hiolo ihohoi kona mau waimaka.

      Aole loa, au e ae e haalele ia oe a hiki i kuu make ana, ma kou mau aoao au e paio ai me ka weliweli ole i na poino e halawai mai ana me aʻu , no ka mea o kuu aloha nou, aole he mea no ka honua nei nana e mawehe ae.

 

HE MOOLELO HOONI PUUWAI NO MASELANA Ka Ui Opio Noho Waoakua o Inia Komohana A ME LEDE MEDI KE Kaikamahine Puuwai Eleele o ka Lokoino nui wale.

KA HOI ANA NO KA AINA HANAU, KA AELIKE HOOPALAU A ME KE KUKALA AHAAINA.

      I ka puka ana mai o ka makuahine o ka kakou opio iwaho a nana mai la ia lakou nei e kuku aku nei mawaho o ka lanai, aia hoi, ike koke aku la no ka kakou opio i kona luai makuahine, a kulu iho la kona mau waimaka i ke aloha i kona mau makua.

      Me na waimaka e kiheʻaheʻa ana ma kona mau papalina, a me ke aloha makua hoi e lalawe ana i kona nui kino, hele pololei aku la oia a ma ka aoao o kona makuahine e ku ana, a puliki ae la oia ma ka a-i e haawi ae la ina honi hoomau ana ma na papalina o kona wahi luai makuahine, me na kipona ehaeha o ke aloha makua.

      I keia wa a ka kaua opio me kona makuahine aloha i apo ai na lima a me na muki papalina ana o ke aloha makua a me ke keiki, aia hoi na maka o kona makuakane ke nana pono mai la iaia me heleheleea i piha i ka inaina me ka manao paha he kanaka okoa keia me kana wahine, me ka maopopo mua ole iaia o kana keiki ponoi no keia me ka makua.

      I ka mao ana ae o na kipona o ke aloha makua e lulumi ana iwaena o laua ea ae la ke poo o kona makuahine iluna a pane mai la.

      E kuu keiki punahele, ka hua hookahi hoi o kuu puhaka o na la opiopio e nana aku oe i kela kanaka e ku pu mai la me kou papa, oia ka mea nana e hoopihapiha nei kou makuakane me na huaolelo hoinoino ia oe i na wa a pau; a ua olelo pu mai no hoi oia, ua make oe, mamuli o kou powa ana i kekahi kaikamahine i manaoia i keia wa, nau i hoowalewale, a kuu iho la ka leo palupalu o kona makuahine.

      Ia wa, huli koke ae la ka kakou opio me ka piha inaina, a nana pono aku la oia ma kahi a kona makuakane e ku ana, a ike aku la oia i kekahi kanaka e ku pu ana me ia, a e kamailio laua i kekahi mea, a ma kana hoomaopopo aku, he hana ano nui ka laua e hana ana mahope aku.

      O keia kanaka e ku pu nei me ka makuakane o ka kakou opio e ka mea heluhelu, he keiki ano kaukau alii oia no Arabia, a he mea oia i kupouli loa kona naau a me kona puuwai a pau i ke aloha no ke kaikamahine Medi, a nana no hoi i hoolimalima aku i na poe powa me na puu dala nui e hoomahuka i ke kaikamahine no kekahi aina okoa, a mamuli o kona ike make ana, oiai oia kekahi i ka wa a na kanaka e hoao ana e hapai a hookau aku i ke kaikamahine iluna o kahi moku kiakahi i na poka hale ole o ka pu a ka kakou opio, oia ke kumu o kona hoi ana mai a hoopunipuni, ua powa ia ke kaikamahine e Maselana a make loa, a ua make pu no hoi me ia, a o ka inoa o keia keiki oia o Demera.

 

NU HOU KULOKO

      Ma ke Kinau o ka Poalima nei i hoea mai ai na olelo o ka mokupea Centaur, mai Hilo mai.

      I keia Poaono e malamaia ai ka heihei waapa malalo ae nei o Ewa, ke loaa ole nae he mau kuia.

      Ua ku mai i ka Poakolu nei ka moku ahi Mariposa mai Kapalakiko mai ma kona alahele moana no na Panalaau Hema.

      Ma ke kahawai o Alia, Hilo, ua lilo i ka wai o Napalapalai a ua pakele mai nae kona ola, a o ka lio nae kai lilo loa aku.

      Ua make ma ka hawai hookahe ko o Pepeekeo he hookahi Kepani i haule mai ka hawai iho, ma ka Poalua, Aperila 28.

      Ma ke awakea o ka la Sabati nei i ku mai ai ka Waialeale, a maluna mai ona i lohe ia mai ai, ke emi loa iho la ka a ana o ka pele maluna o Mauna Loa.

      Ua ku mai i ka Poaha nei ka Mikahala mai Kauai mai, a maluna ona i hoea mai o Hulia a me Abbie Kauluwehiwehi@@na wahine, ua lawe loa ia aku laua no Kalapohaku no ka pupule.

      Ua hookaulua iho ka Malulani ma ke awa o Hookena i ka po o ka Poaono nei, mamuli o ka nui o ka ino o ka moana, pela na lono i lohe ia mai ai maluna o ka Waialelae.

      Ma ka po o ka Poaono nei i haawi ae ai na keikikane o ke Kula Kamehameha i ka lakou aha mele i hoopanee ia ai, ua nui ka poe i hiki ae malaila, a ua nui ka mahaloia o na himeni i mele ia mai e na keiki oia kula.

      Ma ke ku ana mai o ka Mikahala i e kakahiaka Sabati nei, i lohe ia mai ai ka lawe ana ae o kekahi wahine i ke ola o kana keiki ma kona oki ana a lele ke poo o ke keiki, a ua oleloia no ka pupule ke kumu.  Ua hoopaaia ua wahine la i ka hale paahao o Lihue Kauai.

      Ua ulu ae he haunaele maloko o ka pa o kekahi Pukiki, ma Puowaina, ma ke ahiahi Sabati nei; ua komo aku kekahi makai kaulio iloko o ka pa me ka manao e hoopau ae i ua haunaele la, aka ua pepehi ia iho la oia e na Pukiki a hiki i kona eha ana, ua holo mai oia no ka halawai, a malaila i loaa ai he mau kokua nona a pii hou aku la e hopu i na Pukiki hoohaunaele, ua lawe ia mai lakou a pau no ka halewai.

      I ke kakahiaka o ka la Sabati nei, ua kolo aku la o Eleu i kekahi lana i piha me ka opiuma no ka hoolei ana iloko o ke kai, nona ka nui o na tini opiuma he 5065, i ka hiki ana o Eleu ma kahi o 3 mile ma ka mamao mai ka aina aku, ua hooei ia aku lakou iloko o ka hohonu o ke kai mahope o ko lakou houhou ia ana a pukapuka.  He $40,000 ka waiwai io o keia poe tini opiuma i pau aku a i ke kiola ia.