Ke Aloha Aina, Volume II, Number 20, 16 May 1896 — Page 3

Page PDF (906.85 KB)

This text was transcribed by:  Wes Soohoo
This work is dedicated to:  SooHoo Ohana - Wesley, Jeannie, Stephanie, Colin, Christopher, Kimberlie

KE ALOHA AINA, POAONO, MEI 16, 1896.

 

Na Palapala

 

            Au@@@ @@ maluna o makou ke koikoi o na ah@@@ @@@@@ keia mau m@@@@ i hoopukaia @@@@ @ @@@@@@@, aka, e Hi ao ia maluna o @ @@@@@ @@@@@ @ kakou mai.

 

IMUA @ KA LAHUI HAWAII E MALIU MAI.

 

(@@@@@ @ @@ KE ALOHA AINA.)

            O na olelo haakei a piha hookano i hoopuka mau ia mai na lehelehe eueu mai o ka poe lokoino a piha kolohe, oia iho keia.

            "Ua nalo, ua hala, ua pau a ua makekanu, a makeloa hoi ke Aupuni Moi, no ko Hawaii Paeaina nei no ka wa pau ole" A @@ na kanaka Hawaii maoli i ae ole aku mahope o kela mau olel@ a me na manao oia ano i hoopuka mau ia ma na nupepa a ma na pepa liilii hoi a lakou, ua kapaia mai la, "he kuhihewa, he naaupo, a hupo, a he paakiki kuhihewa, he ike ole, a he lalau, a pela aku."

            E ka Lahui Hawaii Aloha, ka poe @ei no lakou ke kuleana olalo, a kuleana paa maluana @ keia mau Mokupuni, ma ke @@@ he mau makaainana @@@@@ @ @@ hookahuaia hoe ke @@@@ ko kakou noho lahui ana a me ko kakou Kulana Hookumu Aupuni ana malalo o ka noho Moi ana o ko kakou mau A@@ i loaa ma na kahua maikai a maemae hoi, i hoonokeia a hookumuia mamuli o na oina a @ me na rula o ke au @aaua@ a Karistiano hoi.

            Oia hoi keia. Ua noonooia @ua imua, a ua hooholoia, a @a h@oanaia hoi na Elele i @a ai@@ e. no ke kuka ana a me ka nonoi ana ku i na Mana @upuni  Nui o ke ao nei, e @e@@ @@@ ko kakou mau Moku@puni a me ka Lahui, e Noho @uokoa a Hoomalu nona iho, @ala@@ @ na Kuikahi noho makamaka a hoa loha me ua mau Aupuni Nui nei. Mamuli oia Mahele maemae a naauao hoi, a hookumuia ana o ko kakou pahi Moku Aupuni, i kapaia @ Ke Aupuni o ko Hawaii Paeaina malalo o ka hoomalu ma a ko kakou mau Moi, ma@ Kamehameha III. mai.

            O na keonimana no lakou a inoa, oia hoi a Rev. W. Lieke, Hon. T. Haalilio a me Sir. George Simpson, na Elele hookohuia no ia hana pooke@, i ka A.D. 1842, a loaa mai @ ia Hawaii Paeaina uuku, ka Noho Aupuni Koukoa ana o kakoa.

            O keia alahele o ke kukulu na la ana o ke Aupuni Moi o @o Hawaii Paeaina nei, ua @ae@@@@@@ mahalo nui ia kona hoolele e ko ke ao naauao, a iha @@@@@malama Karistiano. ika @@@@a ka moolelo no ka pokumu ana i ke Aupuni e @ nei aka Hawaii nei, i ikeia e @a mea a pau me ka hoohewahewa ole? A owai ka poe @ona ka hookumu ana i nei aupuni origate, i palainaia me kela inoa o ka hookamani "Repubalika o Hawaii."

            E kuu Lahui Aloha! E like me ke ino o ka hookumuia ana o keia Aupuni. he inoino na noonoo ana hoolalaia, he pupuka no hoi na hoonohonoho ana e hoohana aku ai, a he ekaeka a haukae maoli no hoi, na kai wawae ana, a me ka hele ana a ka poe kipi, no ka hookahuli ana i ke Aupuni Moi o Hawaii nei, a i oi loa aku no hoi ke ino oia mea, ma ke komo ana mai o ka Mana Aupuni o Amerika e kakoo a kokua mai i keia hewa karaima a S. B. Dole ma, i hana ponoi ai.

            A o ko lakou lanakila ana ma ia ano hana pupuka ino loa, a oia hoi ka lakou e olelo haakei a hookano nei hoi, "ua makeloa, a makekanu loa ke Aupuni Moi, a pela aku."

            E kuu Lahui! Aole! Aole loa i make ke Aupuni Moi!! Aole loa i nalo!!! Aole hoi i make no ka wa pau ole!!!! A i 'mea no oukou e hoomaopopo ai i ka oiaio o keia manao hooia, a eia iho na hoakaka ana, a e helehelu iho me ka noonoo akaihai a me ka malie.

            AKAHI:--Aole ka Moiwahine LILIUOKALANI o ke Aupuni Moi o ko Hawaii Paeaina a me Kona Lahui kanaka hoi, i hakaka aku me ke Aupuni o Amerika kokua hewa, i kela la poina ole o ke ino, Ianuari 17 1893. Aka, ua loaa i ka Moiwahine ka naauao kiekie, i ku maoli i ke ano Karistiano oiaio, ma ka ae ole ana aku e hakaka me na koa a ua Aupuni nui hilahila ole la, a hule ae la  Oia a lawe i ka hoopii i Amerika, no kona kokua i ka hewa nui a panopano a W. O. Kamika ma i hana kino ai a me ke Ku hina Kiwini. A o keia lanakila a lakou e kaena nei, aole ia he lanakila i loaa mamuli o ka hakaka pu ana i kela wa. Ina ua ae ka Moiwahine LILIUOKALANI i ka hakaka ana me na koa Amerika, a loaa ka lanakila i na koa Amerika maluna o ka Moiwahine me Kona pualikoa, alaila, e hai aku au he lanakila ana ia o na poe kipi S. B. Dole ma, ma o ke Aupuni Amerika la. A oia lanakila ana, ua hiki ia u ke ae aku me ka hoohewahewa ole, "ua make io ke Aupuni Moi o ko Hawaii Paeaina. Aku, aole loa pela ke ano oia lanakila ana, Nolaila, aole he oiaio aole no hoi he pololei o na olelo hookano a haakei a hoopuka mau ia nei. "ua makeloa ke Aupuni Moi."

            ALUA.  Ua hoopiiia kela hana hewa nui, a S. B. Dole ma a me ke Kuhina Kiwina o Amerika, aia imua o ka maka a me ka ihu o kela Aupuni Repubalika nei launa ole o ke ao nei, o Amerika Huipuia, ke Aupuni hoi i kei mau ia i ka hoopono, i ke kaulike, i ka makemake ole i na waiwai pono ole, a pela aku.

            O ke kumu hoopii, ua maemae, ua nani, ua oiaio, ua pololei, ua koikoi a ua kaumaha loa e hiki ole ai ia Amerika ke alo ae, mai kela hewa nui a kona Kuhina i kokua hewa ai. A ua ae ia mai ka oiaio oia hoopii a ka Moiwahine LILIUOKALANI me Kona Lahui pu, i ka Peresidena hoopono Kalivilana me kana mau moopuna o ka manao hoopono i puana iho ai penei:

            I ko'u manao, o ke alanu hanohano wale no i kupono i ko kakou Aupuni e hana aku ai, oia ka wehewehe hou ana i ka hewa i hanaia e ka poe e ku ana no kakou. A e hoihoi hou i ka Moiwahine, e like me ka mea e hiki ana i ke kulana Aupuni mua, i ka wa o ko kakou komo limaikaika kuleana ole ana."

            Ina aoele ka Moiwahine me ka Lahui pu, i hoopii aku no keia hewa nui eleele a ka poai kipi, a ua noho wale iho no a hiki i keia la, alaila, e hooia aku no au me ka oialo, "ua makeloa io no ke Aupuni Moi no ka wa pau ole." Aole nae pela. Ua hoopiiia, a ua komo ka hoopii, ua nana a heluhelu ia na kumu a me na olelo hoakaka piha o ka hoopii, a ua imiia ka oiaio oia hoopii ana a ka Moiwahine, a me na hoakaka ana, na kuhikuhi ana a me na Kope Palapala i hoopili pu    ia; a ua maopopo ka oiaio o ke kumu hoopii me na olelo hoakaka piha i hoopili pu ia. A ke waiho nei hoi ia hoopii he hana nui na Amerika, e hiki ole ai ke alo ae, koe wale no, kona hana ana mai i ka pono, e like me ka hoopii i waiho ia aku imua ona.

            AKOLU:--Ua kokua ka Lahui kanaka maoli i ka hoopii a ka Moiwahine, e like me na palapala i kakauinoaia mai Hawaii a Kauai, i waiho ia aku ma ka lima o kela Komisina hoopono i hoounaia mai ai i Hawaii nei, oia o Mr. Blount i ka A. D. 1893. Ma ia hana ana pela, ua hooiia ae ka ikaika o ka Palapala Hoopii a ka Moiwahine, e kue ana i ka hewa nui a Kakina ma i hana mai ai maluna o ka Moiwahine, me Kona Aupuni a me Kona mau makaainana Hawaii ponoi.

            AHA:--Ma ka malama o Iune A. D. 1894, ua hookumu hou ka Moiwahine LILIUOKALINI i ka hoopii i na Aupuni pakahi o na aina e, ma o ko lakou mau Kuhina la e noho ana ma Hawaii nei, oia hoi ke Aupuni Beritania Nui, Farani a me Geremania, a ua kakooia ua hoopii la a ka Moiwahine e na Luna Nui o ka Hui Aloha Aina o ka Paeaina mamua i Amerika wale no kahi i hoopii ai, aole i na Aupuni e ae aka, ma kela hoopii ana, ua komo aku la i kela mau Aupuni Mana Nui a hoa'loha hoi no Hawaii Aupuni Moi.

            Nolaila, e ka Lahui Hawaii, he mea keia no kakou e ike iho ai; aole i make ke Aupuni Moi, aka, aia oia ke oni la iluna, i kahi o na hoa'loha ikaika, na lakou e kaana mai i ka pono o Hawaii Lahui a me Hawaii Aupuni Moi i hoopilikia wale ia e na keiki a ke diabolo. A oia mau Aupuni Mana Nuio ke ao nei, a hoa'loha hoi no Hawaii uuku, aole lakou e kiola wale mai ana i keia oni ana aku nei a ko kakou Mowahine me kakou pu. a hoolilo i mea ole wale, aole loa! Aka, e hanaia mai ana ka pono no kakou a me ko kakou Moiwahine. Nolaila, mai puni iki i na olelo haakei a na kanaka naau pakaha, i lilo i mau keiki na ke diabolo, kokua o na hana ino a pau.

(Aole i pau).

 

UA HALA O MRS. JULIA MIA.

            Me ka luuluu au e kakau awiwi nei ia oe i keia leta hamama hoehaeha puuwai, me ka lana o ka manao e oluolu mai ana no oe, e hookomo iho ma kahi kaawale o ka lei aloha a ka lahui, a nana hoi ia e uwila hele aku ma na kuahiwi a me na kualono a ka Peredaiso o ka Pikapika, i ike mai ai na kini makamaka a me na hoaloha a pau o Mrs. Julia Mia, e noho ana mai ka la hiki ma Haehae, a ka welo ana i ka mole olu o Lehua.

            No ka mea, ma ka ahiahi o ka Poaono, ia 25 o Aperila i hala, a i ka wa hoi a ka manamana o ka uwati, e kuhikuhi pololei ana i ka hora oia ahiahi.

            Ua oluolu i ka Mea Mana Loa ma ke kii ana mai a lawe aku i ka hanu mauleule o Mrs. Julia Mia i aloha nui ia mahope o ka hoomailo mao ole ana a ka ma'i maluna o kona kino nawaliwali, no na malama loihi 5 a oi iloko o na auwe ana he nui me ka ehaeha.

            O kona ma'i i make ai he Akepau (consumption) no ia, a ua haawiia na lapaau naauao ana he nui, e like me ka hiki i ko ke kauka akamai ke hana, aka ua lilo i mea ole ko keia ao akamai, i ko ke Akua naaupo, a lanakila iho la ka make maluoa o ka lepo o na lepo, a ko iho la no hoi Kana olelo o ka weli: "Na ka lepo mai ke kanaka, a pela no e hoi hou aku ai i ka lepo.

            Ua hanauia o Mrs. Julia Mia na K@upo, Maui, mai ka puhaka mai o Mr. Kahakulani a me Mrs. Mahuka Kahakulani, a i kona mau la kamalii, ua holo oia a me kona mau makua, i o Laie, Oahu a hiki wale i kona nui ana.

            Ua hoonaauaoia oia ma na kula apana o na Koolau, o Oahu, a ua loaa iaia na loina he nui o ka noho ana o na lede puuwai hamama, ke akahai hoi a me ka oluolu, a iloko oia haawina oia oia i noho ai, a hiki i kona mareia ana me J. Mia o ka Ua-poai hale, a ma na malama mua o ka 1890, ua paa oia me Kalihi no ka ma'i lepera, a mahope e ka lolelole pauaka ana a na kauka Papa Ola, ua lawe loa ia mai la oia no Molokai nei.

            Ua hiki mai, oia i ke kahua ma'i lepera nei ma ka la 6 o Mei, a ua pau mua aku i ka hoi iloko o ke one, ka hapa nui o kona mau hoa i lawe pu ia aoa mai, a ua aneane loa e piha na ma kahiki he 6 o kona noho makua ole ana ma keia aina malihini i weliweli nui ia.

            Ua waiho iho oia mahope nei me ka walohia nui, he mau kaikuaana, kaikunane a me na pokii a me ke kane hoi, ka mea aloha. Ua make mua no kona luai makuakane i anei no keia haawina hookahi no. Ua hapai oia i kona lawei@ ana mai, a hanau no i anei nei, a make koke no iloko ona la pokole.

            Ma ka hora 3 o ka auina la Sabati mai, i malamala ai ke anaina pule maluna o kona kino lepo, a maneleia aku la me ka hiehie nui, iloko o ke anoano, malalo o ke alakai ana a ka puali puhi ohe o ke kahua ma'i lepera, ka Hui Naita o ka Aahu Ulaula o Kalaupapa nei, ka peresidena, na lunakahiko a me na hoahanau o ka Hoomana o na La Hope, ka Hui Manawalea me ka aahu like, ka ohana a me na hoaloha he nui, a ua nui a lehulehu ka poe inoa o Kalaupapa nei i komo iloko o kana huakai ihope loa, a na mea a pau e hele like aku ai, a hui hou me ia ma ka Lani

            Hui kakou ma ka Lani,

Ma o ae, ma o ae,

Hui oli a hoonani,

Ma o ae, ma o ae,

Pau ka luhi, maha e,

Lanakila, pomaikai,

A aloha, a lailai,

Ma o ae, ma o ae,

            He hoohana@ oia ae ka P@@@@@@ na La Hope e Kalaupapa nei, @@ @@@@ mana Kulu Sabati ao hoi na @@ @@@@ Sabati o Kanaane Hou, a ha @@@ @@@@ lawe pu no hoi no na hana Ka@@@@@@@@ a pau, aloha wale oia.

            Ua hala, ua nalo, ua pau @@ lo@@ @@@@ ia ana o kona leo, me na @ekai @@@@@@ ou e Kalaupapa, a ua hoehaeha @@@@ hoi ia, i ka puuwai o ka poe i @@@@@ @@@@ aka, aole kuleana e ae ma keia a@ @@@@ na e ana iaia.

            No ka mea, o kona makemake @@@@ hauaia, aole o ko ke kanaka, @ola@@ @@@ e hoomaikai ia ka inoa o Iehova, @@@@@ a Nana no hoi e hoomama mai @@@@ luuluu no ia lei aloha.

            Me ka walehia nui,

J.A. KAMANU.

Kalaupapa, Molokai, Mei 8, 1896.

 

            E loaa no na kamaa auln kupono @@@@ a emi o ke kumukuai ma ka HEIAU O NA PAIKINI.

           

            Ma ke ku ana mai a ke Kinau i @@ Poakolu nei i lohe ia mai ai, ua pie @@@@ ka pele maluna o Mauna Loa.

 

            Ua loaa mai kekahi leta maluna ma@@ nei o ka Mariposa e hoike ana, ua loaa ia o Kuhina Willis i ka ma'i p@ue@@@ nia, nia oia ma ka Occidental Hotel kahi waiho ai.

 

            Ma ke kakakiaka Poalua nei, Mei @@ ma Kikihale, i malama ae ai e Mrs. a me Mr. Kia Lui he paina la hoo@@@@@@@ no ka piha ana o na makahiki 30 @@@ laua kaikamahine Laakapu.

 

            Ma ke ku ana mai a ka mokuahi Kinau i ka Poakolu nei, ua lawe pu mai @@ oia i ka wahine a Joh@@es no Kal@@p@ haku, no ka pupule. He makuahi@@ no ma keiki he ewalu ka nui.

 

            Mauka o Kapalama ae nei, ua lawe aku la ka make i ka hanu ola o kela@@ kamalei opio, i mohala ae no i makahiki a oi, a mae koke iho la no, ma ka wanaao o ka po Poaono, na Kane a me kana wahine keia kamalei i hala aka la.

 

            Ma ka hora 4 a oi o ka Poanon nei i holo aku ai ka mokuahi Ausetem @@ no Kapalakiko, me ka lawe ana aku i kekahi mau ohua kamaaina o keia awa a me na ukane Hawii no ke awa o Kapalakiko.

 

            Ua hiki mai ka Samuela Kaill@@@@ mau palapala hoike e pili ana no @@ oihana o ka Ekalesia o na La Hope Aka, e like me ka makou mau olelo ho akaka mamua aku nei, ua lawa na olelo hoike i hoolaha mua ia e Lyons B. Nainoa.

 

            O ka la 24 o keia mahina oia ka @@ hanau o ka Moiwahine Victoria o Beritania Nui, a e malama ana hoi na poe Pelekane maanei a ma ke ao holookoa no hoi a puni ia la i la kulaia no lakou, no ka hoomanao ana i ka la hanau o ko lalou Moiwahine.

 

            Ua kipa mai nei kekahi moku holo lealea i o kakou nei, ma kona aiahele e holo ana no Iapana. A maluna o@a kekahi poe kilo i na mea pili kino lani, a e holo ana lakou malaila, no ke kilo ana i ke ano o ka pouli ana o ka La. O Coronet ka inoa o keia wahi moku.

 

            Ua hanauia ma keia la 14 o Mei, mai ia Mr. G. W. Kualaku a me Mrs. Mary Kualaku, he kaikamahine nui mohaha. Ke noi ae nei makou i no Mana Lani e hooloihiia na la o ka malihini hou, a ke puana hou ae nei makou, e haawi hou mai no ke Akua i mau keiki hou no ka Lahui Hawaii.

 

            Ma kekahi po o ka pule i hala aku nei, ma Hilo, ua hoao ae la kekahi paa hao nona ka inoa o Kauai e lawe i ke ola o Frank de Souza, he luna kini no ka hale paahao, mahope o ka hoea ana mai o na kokua no Souza, ua pakele ae la oia, aka, o kona hoa paio ua make loa iho la oia.

 

            He 3 wale no ka nui o na heihei waapa i malamaia ai, ma ke kahua heihei o Ewa. O ka mua mawaena no ia o na keiki opio o ka hui heihei waapa Healani a me Matala, ua lilo ka eo o keia heihei ana i ka Matala 'O ka heihei elua, mawaena no ia o'na makai o Kawa a me na makai ku huina, a ua lilo ka eo oia heihei ana i na makai ku huina. A o ka hope loa a na heihei mawaena no ia o kanaka makua o na hui heihei waapa Matala a me Healani, a ua lilo hou no hoi ka eo o keia heihei ana i ka Matala. Mahope o ka hora 4 p. m. o ka Poaono nei i malamaia ai ka heihei waapa.