Ke Aloha Aina, Volume II, Number 23, 6 June 1896 — Page 2

KE ALOHA AINA

 

KE ALOHA AINA POAONO, IUNE 6, 1896.

-----

 

KE - ALOHA - AINA

Hoopukaia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

 

-----

I. NAWAHI, Lunahooponopono a Puuku.

E. L. Like, Hope-puuku.

 

-----

HONOLULU, IUNE 6, 1896.

-----

 

Ka Manao Hoakaka o ke Kuhina Waiwai.

 

            Ke lawe mai nei makou i na mea i hoolahaia ma na nupepa Star o Iune 2 a ka nupepa Advertiser o Iune 3, e pili ana i na olelo hoakaka hope loa a ke Kuhina Waiwai S. M. Damon i hoike ae ai imua o ke Senate ma ka la 2 o Iune 1896.

 

            He mau olelo loihi maoli keia, a he mea hoi i ku maluna o ko kakou kulana aie dala, a me na pono kuleana pili i ko ka Lahui Hawaii nei kulana kalai aupuni kuloko.

 

            He mea maoli keia e pono ai i ka Lahui Hawaii ponoi ke ike maoli me kona mau maka, me ka hilinai ole aku na na poe malihini e hana kolohe mai.

 

            E hoao ana makou e kamailio i kekahi mau mea a ke Kuhina Waiwai i olelo mai nei i keia wa, a me na mea no hoi ana i olelo ai mamua aku nei, mahope iho o ko makou waiho akea ana aku imua o ka lahui i kana mau olelo hoakaka hope loa iho nei, ma na ano nui hoi.

 

Na Olelo a S. M. Damon ma ka la 2 o Iune 1896.

 

            Mahope iho o ke kapae ia ana o na rula o ka Hale, ua waiho mai la o Mr. Damon he hoakaka e pili ana i ka bila aie dala a me hoopau aie, penei:

 

            I kekahi manawa mamua aku nei, i ko'u wa iloko o na manao like ole ma kekahi hana, ua hele aku au i ko'u makamaka hauoli nui Paul Newmann, no kapa olelo a'o mai, ua hoike mai oia ia'u i keia kuhikuhi: "E Damon mai hopo i ka hooko aku."

 

            O na mea a pau loa e pili ana i na hana a pau, koe wale no he mau wahi huaolelo uuku ua pau loa aku ia i ka hala mai ia'u aku.

 

            Mai ka wa mai i hapai ae ai ke Senate i ka bila mai ka papa ae, ka mea hoi i waihoia aku ai e ka Mana Hooko i kinohi o ka hoomaka ana o ka Ahaolelo, ua hooholo iho au iloko o ko'u manao iho, ina paha au e kamailio hou aku a na no ka bile kanawai hoopau aie, ka bila aie dala, a i ole ia, kekahi mea e ae paha e pili ana i ke ana waiwai o ka aina i keia kau.

 

            Aka, o ka'u mea noonoo nui loa, o kela olelo naauao loa a Mr. Newmann i olelo mai ai: "Mai hopo i ka hooko ana." A oiai au e kamailio ana e lilo paha ia i mea komo io, a aole paha. Aka, ke hauoli nei no nae au, oiai ua hooko au i ka'u hana ma ke ano he Kuhina Waiwai, ma ka lawe ana mai a hoike aku i ko'u manao imua o ke Senate.

 

            Mai ka wa mai i hapai hou ia ae ai ka bila kanawai hoopau aie mai ka papa ae, ua hoikeike aku au i na kumu a pau loa i ninau ia mai, a hiki no i ka mea a'u i manao ai he kumu hoopaapaa ikaika loa ia, a hoomau aku la no nae pela, ua hoikeike aku au i ka pono o ka hoopau aie ana.

 

            O ka'u olelo a'o i kau leo ia mai, e hoikeike aku i keia kumu; a ke ku nei au he hoa no ka Aha Kuhina e koi ana no ka hooholo loa ia o ka bila e like me ia e ku nei i keia wa. A no ka mea e pili ana no ka bila hoopau aie, ua hiki no lakou e hooholo mawaho ae o keia mau mea a'u e kamailio nei.

 

            Ano, ua hiki mai nei kakou i na bila helu 20 a me 21. O ke a mau bila, ua hookomoia mai laua, he mea e hoopauia ai ka hoomauia ana aku o ke kulana o ka aie dala ana, nolaila, he mea kupono ia laua, he kulana like o na uku panee, a ina he mea hiki ke laweia aku ma na makete dala o waho aku, alaila, e hoomau aku no i ka aie ana e like me ka mea hiki maloko nae o kekahi mau hoohaiki ana ma kekahi kanawai.

 

            Ua hooholo iho la nae ke Senate i ka bila helu 46, ma kahi o kela mau bila, e apono ana i kekahi Aie Lahui, a me ka hoopuka ana o na bona i mau mea e hoopaa ia mai ai.

 

            Mai ka ike maa mai, ua loaa ia kakou iloko o na makahiki elua i hala aku, ka mea a'u e pono ai ke hoike moakaka aku i ke Senate i na wahi o na itamu a pau loa i kuhikuhiia ai iloko o ke kanawai aie, aole loa he palena no na pilikia a me na hoopaapaa i ka Aha Mana Hooko e malama pono ia mau aitamu a pau loa.

 

            O ka bila haawina e pokole ana oia ma kekahi mau aitamu a e oi loa aku ana ma na hoolilo ana ma kekahi mau mea, a no ia mea e hoopoino ia ka manao o keia bila. Oia hookahi ke kumu i haule ai ka bila o ka makahiki 1892.

 

            A eia hou keia kumu kue e pili ana i keia bila helu 46, aole oia na kekahi hoa o ka Aha Kuhina i lawe mai.

 

            Penei ka heluhelu ana o ka mahele 7 o ke kumukanawai, pauku 3: Aole he bila haawina, a bila paha e pili ana no kekahi aie lahui, e hiki ke hookomoia mai e kekahi mea, koe wale no ana he hoa ia no ka Aha Kuhina.

 

            He mea hiki no i na hoa a pau, ke lawe mai he bila e hoololi ana i ka bila haawina kumau no na uku luna oihana, a no na uku paahana i hoakaka ia maloko olaila. Aka, ke waiho aku nei no au no ko oukou hooholo maikai ana, i na paha o ka bila kanawai helu 46, he kumuhana ku i ke kanawai.

 

            O kekahi kumu hou aku oia ka mea pilikia loa. Ua ku anei ia malalo o ke Kumukanawai? Pauku 63: E hoakakaia na kanawai pakahi a pau loa malalo o kekahi kumu hookahi, a e hoikeia ia mea ma kona Poo.

 

            O ke Poo o ke Kanawai e hoololi a e hoopau ana paha i kekahi Kanawai, e hoakakaia oia e ka mokuna a puaku paha o ke Kanawai e hoololiia ana, a e hoopauia ana paha, a ua pili no ia i na kumu manao a pau.

 

            Ua kamailioia ae maloko o keia Hale, o ka Bila Kanawai Helu 46, ua hiki ke hooko aku i ka Bila Haawina ma ia mea. Ua makemake loa au ina he hiki i kekahi hoa o ka Hale ke hoike mai, pehea la e loaa mai ai ia oe ke dala aie ma kekahi kanawai, alaila, hoolilo hou aku no ma ia kanawai no. Aole loa e hiki ke loaa ia'u kekahi wehewehe ana mai no ia mea.

 

            Iloko o ka 1892, he mea oiaio, ua hooholo lakou he Kanawai e hoolawa ai i na Haawina o $750,000, a he Bila Kanawai Aie Dala maloko o ia Kanawai. Oia ke ano hana o ia manawa, e hooholo i bila no na Haawina Uku mau, a he Bila Aie maloko na oia bila. Aka, ua malama a hookaawale loa ia ia mau mea, a ua hooko pololeiia. O ka Pauku 4 o ke Kanawai o ka 1892, penei ka heluhelu ana:

 

            O ka huina aie e loaa mai ana malalo o keia Kanawai, e waihoia oia iloko o ka Waihona Dala no ka hookaa ana aku i ka aie hoopau o 1891, a e ukuia ae mailoko ae o laila no na hana o na mea i hoakakaia malalo ae nei, aole loa no kekahi mea e ae.

 

            Na uapo, na palekai, a pela aku.

 

            Iloko o ka 1893, ua hooholo lakou he kanawai, oia ke kanawai 16 o ke Aupuni Kuikawa, i mea e hooko ia ai na manao o ke kanawai mua o ke Kau o 1892, a ma ia mea i hiki ai ke hooliloia ke dala i aie ia i hoakakaia ai.

 

            Pela pu mai ke kanawai 7 o ke Aupuni Repubalika, e pakui ana he bila haawina manuahi no ka pono o ke Aupuni Repubalika, no na makahiki elua e pau ana i Dec. 31, 1896, ilaila i hoakaka pono ia ai kahi o ke dala i hoolilo ia ai.

 

            Penei ka heluhelu ana o ka Pauku 1. O na huina malalo iho nei i hiki aku ka huina i ka $8,300, ma keia, ua hooliloia ae oia mailoko ae o kekahi dala e loaa mai ana i ka Waihona iloko o ka manawa e pau ana iloko o Maraki 31, 1896, mai ka apono ana mai a ke kanawai aie ma ke kanawai i aponoia i Ianuari 11, 1893, a ma ke Kanawai 16 o ke Aupuni Kuikawa, i aponoia i Feberuari 18, 1893, mai na loaa pakui mai o na dala iloko o ka Banako Hale Leta, a mai na loaa mau mai hoi o ke Aupuni. Aka hoi, o na huina dala i hoolilo mua ia no na lilo Aupuni, a i ole ia, mai na loaa mai o ka Banako Hale Leta no na kumu i hoakaka mua ia, a e hoihoi ia mai no ia mai na dala i loaa mai no ia aie. Alaila, ua uhai mai la na aitamu i hoakakai kahi i hooliloia ai ke dala, oia na uapo hou, na palekai, a pela wale aku.

 

            Ua hoike aku au ia oukou mamua, aole no he mea kupono ka hooholo ana i ka Bila Aie Dala, a e hoolilo i ke dala i aie ia maloko o ia kanawai hookahi no. He kanawai kaokoa loa no ia. O ka pilikia ma kela Kanawai Aie mua a kakou, o na hoolilo malalo o na haawina like ole, aole loa ia i makaukau like e like me ka huina e waiho ana ma ka lima, ua ulolohi loa na hana ma kekahi mau aitamu, a ma kekahi hoi, o ka huina e waiho ana ma ka lima, ua oi loa aku ia mamua o ka mea i koiia mai.

 

            O kekahi kumu kue ma ke Kanawai Helu 46, oia no na loaa pakui mau mai na loaa mai o ka Banako Hale Leta, a mai na loaa mau mai i hoolilo ole ia, e like me na hana ana a ke Aupuni Kuikawa, a malalo hoi o na hooponopono Aupuni mua ana. O ko'u ike maa mai aole e hiki ia kakou ke hilinai wale maluna o ka aie dala wale no, i mea e hookoia ai na hana nui o ka lehulehu. Malia e emi loa iho ana na dala loaa mai, i ka wa e hooko ia ana ka hana ana, a he mea pilikia maoli ka huli ana i ke dala kuikawa, mai na loaa maa mau mai a me na Loaa Banako Hale Leta mai i mea e hooholoia ai na hana.

 

            He mea oiaio no, e uku hou ia aku ana no ia i ka wa e loaa mai ai na dala aie malalo o keia aie.

 

            Eia ma ke Keena Waiwai he mau dala pakui i aie ia aku malalo o ke kanawai aie mua aku nei, no na aitema, a mai na wahi e ae mai, kekahi huina o $115,000, ka mea nae e hiki ole ke hoopa ia aku malalo o ke Kanawai Helu 46, a i nakiikii paa loa ia no na makahiki elua, a hiki i keia Kau Ahaolelo hou aku.

 

            He mea kupono loa maoli @

manaoia, o na loaa pakui, @

mai na wahi loaa mai a pau @

na loaa maa mau, a me @

Banaka Hale Leta ke waiho @

aku mamuli o ka manao o @

Keena Waiwai.

 

            He mea hiki ole maoli @

hookaawale ia lakou, no ka @

he hapa lakou o ka mea h@

okoa. Ke kokua nei Jakou @

kahi i kekahi. I kekahi manawa, ua kii aku ke Keena Waiwai i ka Banako Hale Leta a pela no hoi, ua kii mai o ka Banako Hale Leta i ke Keena Waiwai.

 

            Aia no he alanui e p@ aku ai mawaho o na popili@.  Ua ulu mai ko'u manao @ no ka onou ana aku i keia manao, no ka mea, o keia @ bila, he mau mea pono ole i@ i ka manao o na Senate.

 

            Ke olelo nei au no na Bila @

Helu 20 a me Helu 21.  K@

koi aku nei au ia oukou e ho@

holo ia mau bila, e like me @

i keia wa ano, aka nae, e unuhi @

Mai mai ia laua mai i na @

kupono e hiki ai ke hoolawa @

keia kumuhana.

 

            O na kumu i hookaawale okoa ia ai na bila ma ke ano nui, oia hoi o ka Bila Helu 20, oia ke Kanawai Kahua kahi e kukuluia ai ke kanawai aie dala i apono ia, a i paiia maluna o na bona, a i hoololi ole ia hoi, e hoakaka ana i ka loihi e ka manawa a me ka uku panee pu.

 

            O ka Bila Helu 21, ua pili ia no ka haawina hoolilo e hooike ana i ka manawa i hana ia ai ka aie, a e kaupalena ana i ka mana o ka Mana Hoiko, e pili ana i ka uku o ke Komisina, a uku hoemi, a me kekahi uku kupono e hoolawa ai ina hoolilo kuikawa, ka mea he hiki mau i ka Ahaolelo ke kau kanawai i kela a me keia Kau e like me ke kulana o ka paulele ia o ko ka lahui pono.

 

            He mea maopopo e kiekie loa ana na uku makana (premium) e koiia mai ana a i ole ia, ua loli ae no. Aole no he mea pono e paiia ke kanawai hoaie maluna o na bona a i mea hoi na ka mea kuai mai e nana iho ai, alaila, hoololi ii kela a me keia Kau Ahaolelo.

 

            No keia kumu wale no hookaawale ia ai na kanawai i mea e hiki ai i ka Ahaolelo ke hoopii aem a hoemi iho paha i ka uku o ka hoemi ana me ka hoopilikia ole aku i ke kanawai no ka aie, kahi i hoopukaia o na bona, no ka huina piha o elua miliona dala.

 

            Oiai no, ina no e hooholoia ana keia kanawa, alaila, ua nele no kakou i kekahi kanawai e haawi ana i na dala i aie ia, no na kumu i hoakaka a i aeia ai. Ma ka noonoo ana i ke Kanawai Helu 46, ua loaa ia'u ke-

 

-----

(E nana ma ka aoao 3.)