Ke Aloha Aina, Volume II, Number 28, 11 July 1896 — Page 6

Page PDF (837.46 KB)

This text was transcribed by:  Audrey Matsuoka
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

 

6          KE ALOHA AINA, POAONO IULAI 11, 1896.

 

He Moolelo

-NO KA-

HOOKUMUIA ANA O HAWAII

 

I kakauia a hooponoponoia e Rev. J F. Pokuea, mamuli o ka Moolel@ Hawaii i paiia ma Lahainaluna i ka M. H. 1838, a @a paiia a hoopnopono ia ma ka Halepai Palapala Aupuni m@ Honolulu 1858.

 

KE KUAUHAU O NA ALII.

            O Kahiko ke kane o Kupulanakehau ka wahine hanau ka laua keiki o Wakea he kane.  A o Kukalaniehu ke kane o Kahakauakoko ka wahine, hanau ka lau@ keiki @ Haumea, (oia no o Papa) he wahine ia.

            O Wakea hoi laua o Papa na kupu na o keia La@ui kanaka a me na Alii, a eia iho ka papainoa o ua Alii o keia Paeaina mai ka hookumu ana mai a hiki ia Kamehameha I.

            Haloa noho ia Hinamamoulu@e, hanau mai o Waia.

            Waia noho ia Ahume, hanau mai o Hinanalo.

            Hinanalo noho ia Haun@u, na laua mai o Nanakehili.

            Nanakehili nohoia Haulani, na laua mai o Wailoa.

            Wailoa noho ia Hikawaopuaimea, na laua mai o Kio.

            Kio noho ia Kamaole, na laua mai o Ole.

            Ole noho ia Hai, na laua Pupue.

            Pupue noho ia Kamahele, na laua mai o Manaku.

            Manaku noho ia Hikohaale, na laua mai o Kahiko,

            Kahiko noho ia Kaea, na laua mai o Luanuu.

            Luanuu noho ia Kawaamaokele, na laua mai o Kii.

            Kii noho ia Hinakoula, na laua mai o Ulu a me Nanaulu.

            Nanaulu noho ia Ulukou, na laua mai o Nanamea.

            Ulu noho ia Kapunuu, na laua mai mai o Nana, Kapulani a me Nanaie.

            Nanaie noho ia Kahaumokuleia, na laua mai o Nanailani.

            Nanailani noho ia Hinakinau, na laua mai o Waikulani.

            Waikulani noho, ia Kekauilani, na laua mai o Kuheleimoana.

            Kuheleimoana noho ia Mapunaiaala na laua Kai o Konohiki.

            Konohiki noho ia Hikaululena, na laua mai o Wawena.

            Wawena noho ia Hinamahuia, na laua mai o Akalana.

            Akalana noho ia Hinakawea, na laua mai o Mauimua, Mauihope, Mauikiikii a me Mauiakalana.

            Mauiakala noho ia Hinakealohaila, na laua mai o Nanamaoa.

            Nanamaoa noho ia Hin@ik@poekua na laua mai o Nanakulei.

Nanakulei noho ia Kahaukuhonua, na laua mai o Nanakaoko.

            Nanakaoko noho ia Kohihiokalani, na laua mai o Heleipawa.

            Heleipawa noho ia Kookookumaikalani, hanau o Hulumanailani.

            Hulumanailani noho ia Hinamaikalani, hanau o Aikane.

            Aikane noho ia Hinakanaiakamalama, hanau o Puna a me Hema.

            Hema noho ia Ulumahaloa, hanau o Kahai.

            Kahai noho la Hi@ia, hanau o Wakieloaa.

            Wakieloa noho ia Koolaukakili, hanau o Laka.

            Laka noho ia Hikawaelena, hanau o Luanuu.

            Luanuu noho ia Kapokulwiula, hanau o Kamea.

            Kamea noho ia Popomaili, hanau o Pohukaina.

            Pohukaina noho ia Huahaakapalei, hanau o Hua.

            Hua noho ia Hikimo@u@ea, hanau o Pau.

            Pau noho ia Kapoha@kia, hanau o Huanuikalalailai.

            Huanuikalalailai noho ia Kapoea a me Melepai, na lakou mai o Paumakua a me Kuhelani.

            Paumakua noho ia Manokalililani, hanau o Ha@o.

            Ha@o noho ia Kauwilaeanapa, hanau o Palena.

            Palena noho ia Hikawainui, hanau o Hanalaanui a me Hanalaaiki.

            Hanalaanui noho ia Makuia, hanau o Lanakawai.

            Lanakawai noho ia Kalohialiiokawai, hanau o Laau.

            Laau noho ia Kukamolimolialoha hanauo Pili.

            Koa noho ia Hinaaumai, hanau o Ole.

            Ole noho ia Hinamailelii, hanau o Kukohu.

            Kukohu noho ia Hinak@uki, hanau o Kaniuhi.

            Kaniuhi noho ia Hiliamakani, hanau o Kanipahu.

            Kanipahu noho ia Hualani a me Alaikauakoko, hanau o Kalakumoku a me Kalapana

            Kalapana noho ia Makeamalamaihanae, hanau o Kahaimoeleaikaaikupou.

            Kahaimoeleaikaaikupou noho ia Kapoakauleihailaa, hanau o Kalaunuiohua.

            Kalaunuiohua noho ia Kaheka, hanau o Kuaiwa.

            Kuaiwa noho ia Kamule@ani, na laua mai o Kahoukapu, Hukulani a me Manauea.

            Kahoukapu, Laakapu, na laua mai o Kauholanuimahu.

            Kauholanuimahu noho ia Neula, na laua mai o Kiha.

            Kiha noho ia Maoilea, na laua mai o Liloa.

            Liloa noho ia Pinea, hanau o Hakau.

            Liloa noho hou ia Akahiakuleana hanau o Umi.

            Liloa noho hou ia Kulamea, hanau o Kapunanahuanuiaumi.

            Liloa noho hou ia Makaalua, hanau o Nohowaumi.

            Umi noho ia Kaonukiui, hanau o Kealiiokaloa, Kapulani a me Keawenuiaumi.

            Umi noho hou ia Piikea, hanau o Aihakoko a me Kumalae.

            Kealiiokaloa noho hou ia Makuahi@eopalaka, hanau o Kukailani.

            Kukailani noho ia Kaohukiolani, hanau o K@kilani a me Makakaualii.

            Makakaualii noho ia @pukamola, hanau o @.

            K@ noho ia Koihalawai hanau o Kamaloakuana.

            Kamaloakuana noho ia Kaikilani, hanau o Kealiiokalani, Keakealanikane a me Kalanioumi.

            Keakealanikane noho ia Keliiokalani, hanau Keakamehana w.

            Iwikauikaua noho ia Keakamahana, hanau o Keakealani w.

            Kanaloakapulehu noho ia Ke@k@alani hanau o Keawe.

            Kaneikauaiwil@ni noho ia Keakealani, hanau o Kalanikauleleiaiwi.

            Keawe noko Kalanikaui-lelaiwi, hanau Keeaumoku a me Kekela.

            Keeaumoku noho ia Kamakaimoku, hanau o Kalanikupuapaikalaninui.

            Kekela noho ia Haae, hanau o Kekuiapoiwa.

            Kalanikupuapaikalaninui noho Kekuiapoiwa, hanau o Kamehameha I.

KA IKE MUA IA ANA O KA MOKU MA KEIA PAEAINA.

            I ke au ia Kahoukapu ko Hawaii nei Alii, a i ole ia, i ke kau paha i Lenokawai mahope mai o Kapawa, i ka umikumamaono oia ha@auna alii, oia no paha ka makahiki mawaena o 1530 a 1600.

            Ua oleloia ma ko Paao ma holo ana mai mai Tahiti mai a noho ma Kohala i Hawaii, oia @o paha ka makahiki 1620, i ke au ia Kaaliiokaloa ka Umi keiki e Nohoalii ana, oia ka wa o ka ike mua loa ia ana o ka moku ma keia Paeaina.

            O Konoliloha ka noa o ua moku la, a o Kukanaloa ka inoa o ka haole @ona ka moku, a me kona kaikuahine pu no kekahi maluna o ko laua moku.  A ma Pale i Keei, Kona Hema ka ili ana o keia moku a nohaha liilii, a pau loa ko luna i ka make i ka nalu a pakele mai o Kukanaloa a me kona kaikuahine, a pae ole @ laua ma kal@e kahakai o Ke@i, kulou ilalo na maka.

            A ma ko laua kulou ana no ka nui o ka makau i na kanaka o keia aina, ua kapa ia ka inoa o ia wahi a hiki i keia wa o Kolou.  Malaila no laua kahi i noho ai me ka hoomanawanui a hiki i ke ahiahi a@a, alaila, ua loaa mai la ka manao oluolu o na kamaaina o uka o ka aina, a hookipa ia aku laua ma kauhale, a hanai @a aku la laua i ka ai, me ko na kamaaina ninau ana aku ia laua penei;

            Aia no anei keia ai i o olua la ?  Ae, aia io'u la, ua kupu ua lau.

            Mahope iho o ko laua noho pu ana me na kamaaina, ua moe aku la oia i ka wahine, a pela no hoi kona kaikuahine, a hanau mai la na keiki, a oia no kekahi poe kupuna o keia lahui kanaka a me na 'lii.

            Eia hoi kekahi mea i ike ia ma ia hope ma, oia paha ka makahiki 1741, a he kanakolukumamahiku makahiki ia mamua ae o ke ku ana mai o Lono i Hawaii nei, oia ka wa o kekahi moku i hoea mai ai, mai Manila ae e holo ana i ko Rusia, Amerika, o Galekona kona inoa, a i ka huli hoi ana ae o ua moku ala mai Rusia Amerika mai, ua pio iho la ia Anesona, kekahi alii o kekahi moku kaua Beritania, oia e kaua ana o ko Beritania poe me ko Sepania.

            Loaa iho la ia Anesona maluna o kekahi moku no Manila kekahi palapalaaina, a ma ia palapalaaina, ua kakau ia kekahi poe mokupuni i ike ia ma ia holo ana.  O ka latitu i kau ia ai ia poe mokupuni, o ka latitu ia o Hawaii nei, ua kapa ia ka inoa o ua paemoku la, o L@ Mo@jes, aka, no ke kulike o ka latitu me ke alahele mai Manila mai a i ko Rusia Amerika, ua manao ia o Hawaii he @ ia @emoku.

 

KO LONO HIKI M@ I HAWAII NEI.

            I ka wa @ Lono, o@ o Kapena K@ ku mai ai ma Waimea i Kauai i ka makahiki 1778, ma ka malama o Ianuari kona hoea mua ana @ i Hawaii nei, oia ka wa e noho alii @ o Kalaniopuu n@ Hawaii, @ Kahekili ko Maui a me Oahu alii, a o Keawe hoi a me Kaneoneo ko Kauai mau alii.

            Ma ka po ko Lono ku ana mai ma Waimea i Kauai, a i ka hiki ana n@ o ka la i ke kakahiakanui, ua ike aku la na kanaka i k@ ku @ai o keia mea nu makai o Waimea, oia k@ wa a na kanaka i uwauwa a kanikanipihe ae la no keia mea kupanaha a pahaohao no hoi i ko lakou mau maka, ninau aku, ninau mai lakou ia lakou iho, heaha @a ke@a mea nui manamana e ku mai la iloko o ke kai.  Pane mai la hoi kekahi poe o lakou, he ulu laau ua nee aku la iloko o ke kai, a nui ae la ko lakou pioloke ana, alaila kena ae la ne alii o kekahi mau kanaka e holo aku maluna o ka waa e nana pono aku i keia mea kamahao a lakou e ike nei.

            I ka holo ana o na kanaka a pili ko lakou waa ma ka aoao o ka moku, ike ae lakou i ka nui o ka hao e pili ana mawaho o ka moku, olioli loa ia lakou no ka nui o ka hao, no ka mea, ua ike mua lakou i ka hao no na laau i pae mua mai ma Hawaii nei.

            Pinana aku la lakou iluna o ka moku a ike aku la i na kanaka oluna o ka moku he keokeo ka lae, ua alohilohi ka maka, a alualu hoi ka ili, a he kihikihi hoi ke poo, a he n@mu ka olelo, alaila, manao iho la lakou he wahine wale no kanaka o luna o ka moku no ke kihikihi o ke poo a he ane like me ko Hawaii nei poe wahine ke kihikihi o na poo.

            Haalele iho la lakou i ka moku, a huli hoi aku  la no uka o ka aina.

            Ninau na 'lii i ka lakou mau mea i ike ai maluna o ka moku.  Mai manao iho oukou e ka poe heluhelu i keia moolelo kuauhau, ua maopopo mua ia lakou ka inoa o ka moku ma ia wa o Hawaii poe kahiko, aka, he aina nui e panee ae ana me ka ululaau iloko o ke kai ka lakou inoa i kapa aku ai, aole he moku, aka nae, ua lawe mai ka mea kakau i kumu e hoopokole ai i na ho@kaka ana no ka inoa he moku.

            Hoike na kanaka i na alii i ka lakou mau mea i ike ai, a oia keia;  Ua ike makou i ka nui o ka hao, a o ke kanaka maluna, he poe wahine wale no lakou, he alohilohi na maka, he alualu ko lakou ili, he kihikihi hoi ke poo, a he puka waiwai ma ko lakou aoao; a a@a @ ia puke e puka ai ka hana oi, a he ahi ma ko lakou waha, a he nui loa ka hao.

            A i ka lohe ana o na alii a me na kanaka, alaila, olelo ae la kekahi koa o ke alii, pane ae la oia me na huaolelo hoa@o imua o na alii a me na kanaka o Waimea, ua hele wale a paa k@oae i ka-ua mea he nui o na kanaka-

            Ee, e kii ae au e hao mai i na waiwai a me ka hao, no ka mea, e ko'u aina no o Kahao.

            Ae mai la na alii, alaila, holo aku la ua koa nei a pii iluna o ka moku, lalau aku la oia i ka hao e waiho wal@ a@, ike mai la na haole, ki mai la i ka pu a make iho la ua koa nei, o Kupuupuu kona inoa.

            Ike mai la ka nui o na ka@ na ae ana maluna o na waa, @ ko lakou koa hooho ae la lak@ leo kupinai, a make o Kupu@ Waiki.

            Puhee aku la ka auwaa @ aina, alaila, kuka iho la na @ laua mau makaainana e kii @ po ana iho e luku i na ka@ moku me ka hookoe ole i @ pakele mai ka make ae.

            Aka nae, ma ka napoo ana @ la, ua ki hou mai la na haole i @ ele ae la ke ahi iluna, a ma@ na alii a me na kanaka he ak@ Lonomakua, e kii aku kakou @ make iho.

            Ia manawa, i mai la kekahi a @ ne, o Kamakahelei kona inoa, @ Kaumualii makuahine, aole @ kaua aku i ko kakou akua, @ pono wale no ia kakou e hana @ ke akua, o ka haawi aku i na @ maikai a me ka hooluolu aku @

            A haawi aku la ua al@ wahi@ kana kaikamahine ia Lele@ wahine na Lono, oia ko K@ mua.  A noho iho la o Lo@ wahine alii la no kekahi @ Waimea i Kauai.

            A hala kekahi mau la o ke k@ kona moku ma Kauai, alaila, @ iho la oia a holo aku la no ka @ mohana akau o Amerika, oia k@ ku mua ana mai i k@a paeaina.

 

            He mau wahi la pamalo ke@ kulanakauhale nei o kakou e @ nei i keia mau la.

 

            I ka p@ ka Poaha nei, i @ ai na kaikamahine o ke kula @

Anaru he ahamele maloko o @ o na rumi kula.

 

            I na hora a pau o keia la, e @ lulu mai ai ka Ma@lani i ke aw@ Kou nei, mai kona mau awa m@ mai o na Kona a me Maui.

 

            No ka lohi loa o ke ka ana @ ka mokuahi i ka Poaha nei, @ nele kakou me @a nuhou o na @ keia pule, a no keia pule ae e @ ia aku ai oukou e na makamaka @ mea hou o na aina mamao.

 

            He kuai hoopau nui @ wale no la, ma ka Halekuai o @ ke kihi o na alanui Papu a me H@ He haahaa loa ke kumukuai o @ a pau, e hele mai e nana i ka @ kumukuai mamua o kou kuai @

 

            Ua makemake ia na p@ pepa o KE ALOHA AINA Puka @ mau a@e ko lakou i ka nupepa e @ koke mai ma ka lima o ka lakou @ una, a o ka poe e hoolohe ole @ keia e nele ana lakou @ka pepa @

 

HOOKOHU HOPE.

            Owau o ka mea nona ka inoa mala@ ke hoike aku nei.  Penei:  Ua hook@ aka @ ia D. W. Keikiole @ Hope @ Ka@awai @o'u ma kekahi "Palapala H@ Hope" i hanaia e a'u ma ka la @0 @ H. 1896, no ka hooponopono ana i ko@ Waiwai Lewa a me na Waiwai P@ waiho ana ma Hamakua Hawaii; oia @ Waiwai o Nakuala k a me Waioa@ mai ia Kahea w a ia Kauhaiulei @ mare a Kahea w i oleloia maluna o @ Hawaii.

            Ua loaa p@ ka mana ia D. W. Kei@ oleloia maluna, no ka ohi a@a i @a @ o @a Aina a pau o'@ ma H@ Hawaii.  Hooponopono a@a me ka poe @ @ i kuu mau Aina ma ke ano hoo@ a paa kuleana ole paha.  H@ ana i @ hi, a kakau inoa ana me he la owau p@ Nolaila, ma keia e hoolohe na mea a @ @ me ke kue ole i na hooponopono @ ko'u Hope.

D. W. KAUNAIU@

Honolulu, Iulai 6, 1896.          4 @