Ke Aloha Aina, Volume II, Number 29, 18 July 1896 — Page 8

Page PDF (902.33 KB)

This text was transcribed by:  Kanani Yamashita
This work is dedicated to:  To my kumu

KE ALOHA AINA

 

He Moolelo

No Ka

Hookumuia Ana O Hawaii

 

I kakauia a hooponopononia e Rev. J. F. Pokuea mamoli o ka Mooleto Hawaii i pana ma Lahainaluna i ka M.H. 1838 a ua paiia a heopnopono ia ma ka Halepai Pala paia Aupuni ea Honolulu 1858.

 

No Ka Lua O Ka Manawa o Ko Lono Hiki ana Mai Ma Keia Pau Aina,

 

I ko Lono haaleie ana iho ia Waimea i Kauai, a holo aku la ola no ka aoao komohana akau o Amerika, a i ka hala aina o kahahi mau malama iaia ma Amerika, huli hoi hou mai la oia no Hawaii nei, a ku ae la kona moku ma ka nomo akau o Maui Hikina, ma ka malama o Novemaba  i ka ia 30, 1778 @ do kona makahiki, hoea mua mai ai ma keia paeaina.

 

I ke ku ana mai o Lono, ua holo mai o Kalan@ i Maui e lawe ia ia Kahekili mai Hawaii mai a ma Hamakualoa laua kahi i kaue ai, a lilo no ka aoao Hikioa o Maui ia Kalaniopeu.  A i ka pau ana o ko laua kaua ana, ua hoi ae o Kalaiopua a noho ma Wailuiki ma ke Koolau o Maui.

 

I kona ala ana me mai koua hiamoeae, ike aku la oia a me kona poe kanaka i ke ku mai o keia mea nui makai pano mai o lakou o Haaluea ka inoe o ia wahi kai (moana) a hiki i keia wa.

 

Ike aku la lakou i ke amo o ka motuna kia e kuku ana iluna, na i a e olokea ana, mai kela aoao a kia @ na kaula likini e iho makawalu ana mai ka @hu o luna o ke kia a ma na aoao o ke kino o ka moku, a me na puka e hamama mai ana mai mua a hala ihope o ka moku, aia pha ka puka pu a la kou i kepe aku ai, he poka a waiho ai oka waiki, oiai, ua lobe ia ko lo@ ka ana ma Ka@uai a ua holo mai ko Kauai poe a hiki ma.  Oahu a hoike mai i ke ano o ka moke o Lono a me na no na a pau e pili ana ia Lono, a e noho @ame kekai oi ka@naka mai Hawaii aku i Oahu, e Moho kona inoa a lobe ona i na olelo a ma kanaka o Kauai, a nana i hoi au a hiki i Hawaii, oiele aku oia ia Kalaniopuu i na mea a pau ana i lohe ai ma Oahu i olelo ai ko Kauai mas poe kanaka i ma mea a lakou i ike ai ia Lono a me kona poe kanaka.

 

Nolaila, ia Kalaniopuu a me kona mau alli, na makaainana e ike nei i ke ku mai o kena mea kamahao i ike ole ia ma keia mau paemoku, mai ka wa kahiko loa mai, a akahi wale no a ike ia e ko lakou mau maka a nana nei@ ke ku punonohu mai a ka moku i ke kai alaila, hoomanao ae la ke alii, a me kona poe a pau, o Lono paha keis a me kona aina sui ua ulu ia e na lasu e baualaoa mai la e like me, ko lakou lohe ia Moho ma Hawaii.

 

Wahi a Moho i hoi aku ai a hiki i Hawaii, hoike aku oia ia Kalaniopuu i ke ano o ke kino o ka aina, ka ulu ana e no lasu e ku ana iluna o ka aina, ke aao e ke kanaka, na puka waiwai, na maka olohilohi, he kihikibi na poo, he abi e lapalapa ana ma na waha o na kanaka, e alualu ka ili, a he namu ka oleio ana, a penei:

 

A hikapalale hikapalala, hioluai, oalaki, walawala-ki, maiki poha, aloha ka hiki, aloha haehae, aloa ha @ aloha ke keiki aloha ka hale.

 

O keia na olelo a Moho i hoike ai ia Kaianiopua a me na kanaka o Hawaii no ke ano o Lono e like me kona lohe ma Oahu i ke Kauai mai poe kanaka i holo mai ai i Oahu.

 

Nolaila ua maopopo ae la ia Kalaniopuu, a me na kanaka a pau, o Lono keia e ku mai nei, alaila, a pau, o Lono keia e ku mai nei, alaila, holo aku la o Kamehameha a pu iluna o ka moku, a holo aku la o Lono me Kamehameha a nalowale aka la ma ka moana ma ia la a po.

 

Ia manawe, ua nui loa ae la ka manao pioloke o na kanaka a me Kalaniopuu, no ka lilo o Kamehameha ia Lono, a nui loa ae la na leo uwe o na makaainana, na alii no hoi, a me Kalaniopuu, ma ia po a ao ae la i ke kakahiaka nui, ua ike hou ia aku la ka moku o Lono e hoi hoa mai ana, a hoolei mai la @ Kamehameha iuka o ka aina, a holo mai la o Lono no Hawaii, e elua la kona ho o ana ku mai la oia ma.  Kuk@ ma Kohala, i ka la a o Destemaba, e ohi paa ia ana na kuahiwi o Hawaii e ka hau ia manawa.

 

I ike na kanaka i kera mea i ke ku mai makai, haohao lakou, a pioloke na manao me ka pihoihoi nui, i keia mea nui e okuu mai nei analoko o ke kai, a holo aku la kekahi poe kanaka i hahi o ka moke e Lono e ku nei, a pali aku la ma ka aoao le @ a pinana aku la iluna o ka moku a ike aku la i na haole e ai mea i ka ipu ai maka, alaila hooho ae la lakou penei:

 

He akua ka keia poe, ke ai mai nei i ka io o ke kanaka, a ke a mai ia ke ahi ma na waha o lakou.

 

Kuai aku la o Lono i hookahi puaa nui no ke kumukuai he @puka hao kakahi, i mea makeu a me le koi na ma @kaoake oio au kahiko.

 

A holo aku la o Lono ma kona moku mawabe ae o na pali o Hamakua ma @Hilo, a malaila aku no Puua a me Kaui, a ku ana ka moku o Lono ma Kealakekua ma Koma.

 

E ka mea heluhelu, ua ike kakou mamua ae nei, i ka wa a Lono i haalele ai ua Maui, a holo aku la i Hawaii, a aia no o Kalaniopuu i Maui kahi i noho ai i ke kaua me Kahekili, ko Maui alii aka, o ke alli no kai h@le, koe no hoi na kanaka e noho ana i ka aina.

 

I keia ku ana Lono i Hawaii, oia ka la 17 o Lanuari, 1779.  Ma ke ku ana mai e Lono ma Kealakekua, ma Kona, Hawaii, he mau la kapu ia no ka meakahiki i ke hapa keias, oia ko ke akua hale noho, e like me ka mea mua I ko Hawaii nei poe kahiko o ka noho ana a he kapu loa ia manawa aole e holo ka waa makai ia mau la aka ia ka ike ama o na kananka ia Lono i ke ku ana aku, ua manao ae la na kanaka ua noa ae la ke kapu, a hiki mai ke akua o Lono maluna o kona heiau, no ka mea, ua paa ka manao o na kanaka he akua o Lono.

 

Holo aku la na kapaka o ka ai@ia a hookokoke aku la i ke moku, ike akula i kekahi poe haole e okomo ana i ka lopi ma ka aoao o ka moku, a kapa la lakou ia poe kaole.  Mokuhulii ma, o na ikua kalai waa a ike hou ae kanaka i ke puhi mai e kekahi poe haole i ha paka, a a ae la ke ahi, kapa aku la @ kanaka ia poe haole, o Lonopele  @ nui loa ko na kanaka manaoio he poe akua keia, a hele nui aku lakou e hoomana ia Lono a me kuna poe kanala@,

 

Hookupu nui na kanaka i ke ai a me ka ia puaa na Lono, no ka mea, ua manao lakou, he aku ae o Lono i ka ai ka ia a me ka puaa, a me ni hua ai oia ka lakou mea i haawi manawalea wale aku ai i keia mau waiwai ia Lono a he nui na hana aloha a lokou i hana aku ai  ia Lono.

 

No Ka Make Ana O Lono

I ka la 24 o Ianuari 1779, hoi mai la o Kalaniopuu mai Maui mai, e noho ana no o Lono ma Kealakekua ma Kona, a halawai iho la o Kalaniopuu me Lone, a hana lokomaikai aku la o Kalaniopuu ke alii ia Lono, a hoaahu aku la iaia.  Lono i ke kapa ahu ula, a me na kahili, a hana aku la o Kalaniopuu i na hana maikai he nui wale ia Lono.

 

A ma ka la 4 0 Feberuari 1779, haalele iho la o Lono ia Kealakekoa a helo aku la kono moku a hiki mawaho pono aku o Kawaihae ma Kohala, ike iho ia ia ua popopo ia kekahi kia okono moku, alaila, hu@ hoi hou aku la oia no Kealakekua e kapili hou ai i ke kia o kona moku.

 

A @ae keia huli hoi hou ana aku a Lono i make ai oia i ka pepehia e kekahi alii o Kalimanokahoowaha kona iaoa, a make o Lono, hai ia kona kino kupapae e Kaianiopuu iluna o ka @ a pau ia, ialoa ia e ke alii a pau.

 

Holo aku la ko Lono moku mai Kaawalea aku ma ka la 30 Feberuari a ku ma Kauai i ka la 29, a mai Kauai aku no Niihau, a i ka la 15 o Maraki, ua holo loa a nalowale loa aku ia.

 

Ke Au Ia Kamehameha I

Ekolu makahiki ma la hope mai e ka make ana o Lono, ma make iho la o Kalaniopuu ma Waiobulai Kau, ma ka malama o Aperila, o ka makahiki 1782.

 

O Kalaniopuu, he alii ikaika oia ma ke kaua, a he uai ko lava @kabe pu ana me Kahekili ko Maui alii.

 

I ka make ana o Kalaniopuu ma lilo ae la ia Kamehameha i ke alii no Hawaii nei.

 

I ka make ana aku la o Kalaniopua, he keiki no kane e ola ana ia wa, oia o Kiwalao. aole nae i lilo ke aupuni iaia, aka ua lilo ia Kamehameha ke kaulana aina mahope o ko Kalaniopuu make ana.

 

A ike o Keawemaubili, a me kekahi mau alii, a me na puali, na lilo ia Kamehameha ke kaulana aina, koi aku la lakou ia Kiwalao e kaua me Kamehameha, a me ne alii a pau o Kona.

 

O Kamehameha, oia ke keiki a Keoua, ko Kalaniopuu kaikaina, no ka mea hookahi o laua makuabine o Kamakaimoku.

 

O @Ke, he inoa hou ia i kapaia iho ai e kona mau kanaka, ao ka mea i kona wa e hau@ lokomaikai aku ai i kona poe kanaka, alaila, kehea aku na kanaka iaia ke ao ua, aka, o kona inoa kahiko oia o  @Kalaniooikupuapaikalaoinui.

 

Ma Kohala i Hawaii ko Kamehameha wahi i hanau ia ai, aka ua hoihoiia o Kamehameha ma Molokai e haoai ia ai a hiki i kona wa i nui ai, na Papa kona kahu mauka o Pakaikailoi i Wailua, ma ka aoao Kona o Molokai.

 

I ka nui ana o Kamehameha, ua hoi aku la ola a moho po ma Kehala i Hawaii.  Ko Kamehameha kaua ana me na alii o Hilo.  O ke @kuao o ke ala ana mai o ke kaua, oji no ke manao kuko o ma alii o Hilo na Kona no ka pohu lai maikai o ka noho ana o na alii ma ia aine o Kona, a ua oleoia a na alii a me na kanaka, ka pohu kai maliua o Kona i ka lai.  a eia iho ka hookamu ana o ke kaua.

 

Ma ka paani kiopopo e ka Ponono nei, mawaho o Makiki ma wena o na Hui kioipopo Hoku a me Honolulu ua ahai ae ka inoa mua i ka lanaila o ka la , ma o ka loaa ana iaia he ia puni kue ia 3 puni wale no a kona hoa kalea.

 

Ma ka paani kiopopo a ka Poaono nei mawaho o Makiki, mawaena o na Hui Kinipopo Hoku a  me Honolulu ua ahai ae ka inoa mue i ka lanakila o ka la, ma o ka loaa ana uaua he iapuni kue ia 3 puni wale no a kona hoa kelea.

 

Olelo Hoolaha

 

 

Ke hoakela aku ana keia, o ka Peno Lawai@ o Waikele ma ka aoao me Homolalu nei e Apola ana Ewa M@ o @  a no na @ panoi hui nona na moa malalo iho nei, a ma kela la hoi, ma hoolia, ali@ aku i @ ECK LEE COMPANY, a i noho peo ia hoi e Cow Sa, Ke papaia ake nei na @ a pau loa, aole, e @ maluna e @ @ la waia nei, oia hoi mai ka lae o Pe@ a i ho waenakonu o ka @ o ka @ o ka auwai @ (oia no kekahi hopa o ka @mapa.)

 

O maua ope @ no

 @ 11 Brown

C.A. Brown

Ma e ko @ @ @

W.F. Allen.

Honohulu June 15, 1896   @

 

Hi Ninau

Ua hiki mai kaua o ka moa apea ka @ malalo iho nei he @ @ @ @ 1.  No oa Aina kapono i ka mahi Kope.  a No aa Aina kupoae i ka @ Ra@ 3.  No na Aina kupono i ka malai Kalo.  4. No na Aina kupono i ka Pahale.

 

Noi ila ina he Aina @@ u kuje @ ka @ o ka poe a@ a ge nabai @ a hoolia@ paha ko minau, a he manao @ a hooli@ paha ko @ e kipa ae @ @@ @, ma ke Keppa a @ @ @ @ ma ke kihi o na Alanui Betela a me Moi, make o hiki ao te hoolaw@ @ @ @@@ pau

 

He @ wahi Pa-hale kupono no @ e Pania nei no ka poe make@ ana i Ho@ no lakou.

 

Owau ao,

C. L. Hopkins (Kale H@)

 

Hookohu Hope

Owau o ka mea nona ka inoa malalo iho ke hoike aku ne.  Penei:  ua hookoha  @ @ aku au ie. D. W. Keikiote i Hopu ku i @ Kalawai no u ma keiki ahi @@ Hope i hanala e a u ma ka la so a May M H 1896, no ka hoopono@ pau i hoa mau Waiwai Lewa a noe na Walwai Pua a @ a waiho ana ma Hamakua Hawaii; ela koi na Waiwai o Nekuuka k a me @ @ ili mai ia Kahoa w a ia Kauhailei ke @ mare a Kahea w i olaloia @ o @ Hawaii.

 

Ua loaa pu ka mana ia D. W. K@ oleloia maluna, no ka ahi moa i na @ @ limalioma o na Aina a pau o m ma @ @ Hawaii.  Hoopon@ ara mae ha pau e @ nei i kuu mau Aina ipa ke ano @@ @ ole paha.  Huli @ @ Nolaila, ma keia e @ ma @ @ keia me ke kue ole i ma @ @ @  Hope.

 

D:W. Kauhaiulrl

Honolulu  Iulai 6,1896

 

Ka Laau Hool

A Kamal@

E Loaa no i na makuh@ Laau Hoola Kupu a @ kupono loa maoli @-\ na Kalea.  He laau @ makai la ola me ka oluolu.  @ @ no kekahi mau m@ ka i hoonele mai i ka @ @ maoli ana.

 

Kuai ia e na poe hana laau poe kuai aku

Benson Smith & Agena Nu  @

 

O Mr. James Perdue, a kahiko e noho ana ma @ loaa ia oia me ka m@ aka, ua loaa koke noika @ ma ka hamo ana i ka Laau Eha a Chamberlain @ @ wa c akinui ana na @@ hiki ole loa maoli ia u k @mele e loaa ia u ka laau @ aole @ i npei nei e kakau ai @

ja Kaay Gani /ega u @ ha@ hui loa @@@ maoli neri au @@na p @

Benson Smith & @

Agena N@ @

 

Ano O keia ka Wa K@ maoli a hoolako ai a oe iho a me @@ kekahi Omole Hoola H@ reka a cga na ja Ioym @@ aku ai i ka hhiki ana @ o ka cha ma@ o na mahina o ka Makalii, He @ wale no ke kumukua, a he @ @ @ mamua ae o ka pau ana o @ O keia laau, aole @@ ole @@@ $ baa wina kuk@ hana apo io maoli, oia wale no ka @ e hiki as ke hilinaoa @

 

K@ e na poe hana laau a pau a @@

 

Benson Smith & O

Agena Nui, ma Honolulu

 

 

He ameane he $100 E hoop i ka ohana no ke pale ana aku i na pa wale i hoea mai mamuli i ka peino o H@ o ka makahiki holookoa, he  na poe i manao o ka lakou hana @ @ no ia mea, aole nae e hiku ia he hoopakele;  ko lakoa ola a me ko ha @ ia mau dala.  O ka mea e hiki @ @ je ka @ la hoopaa ola .25 keneta oia @ @ @ o ka Omole Laau Hoo@

 Kalena, Eha ma ka Opu a K@ na wahi kokoke @@ kahi mea, ma ka kuaa ana i ka eba opu.  O ka hoike aku i ka laau ka mea @ a i ole ia, o ka hoo@ aku i ke he hookahi a elua paha hamo ina o @ e ola no ka mai kapono.  Aole ale he ola.  E hiki mei ia oe ke hookohiki i ka hopena, no kaha @ daka @.

 

Hoolaha a Ka i Unahood@

Nopono Waiwai

Ua hookohu pono ia mau ia mea @ iloa malalo iho nei i lunahoopono no ka Waiwai o B Paona o Kamack make @ ole.  Nolaila i la poe a@a ua B. Paona la e @ ke ma poe he mau kuina ka lakou e waiho  @@ o na mahina oono mau keia la alo male pela alaile ua hoole mau loa ia no

J.M. Ko@

@ no ka Waiwai o r

Hila une 19 1896

L.B. @ Moiwah

 

Ribtae o na @ au mei ka 25 keneta o a @@@ Ba Oeoite i na @@@@ Lede, mai @ Na Lola Asbu Mahakea @ @ No Lola @ Maka@ @ # a kahiko  Palma to Waiwai.

 

Na Haimaka mai ke 35 keneta no ka kakini ua hua

Na Tawele, mai ke so keneta o ke kahini

Na Papale Maua o na Kane a me Kamalii, nia ke 25 @

Na Cretonne mai ka io keneta na kni i. Ma na walu @ he so keneta no ka i a.

Na Kakiani he @ paa no ke 25 keneta

Na Pua, ne 5 huihui no ka 25 keneta

Na Hula Manu Kinohiohi ua ka 10 keneta pakashi

Na Hainaka S@, he hokaihi ala no ke kakini

Na Lei A-i o na Keonimana he hookahi daia no ke kakini.

 

L.B.Kerr, Alanui Moiwahine, Honolulu