Ke Aloha Aina, Volume II, Number 34, 22 August 1896 — Page 7

Page PDF (803.74 KB)

This text was transcribed by:  Cheryl Bain
This work is dedicated to:  Nathan & Kyle Bain

KE ALOHA AINA

 

 

KE ALOHA AINA, POAONO, AUGATE 22, 1896.

 

 

@ OLELO HOONI PUUWAI

 

-NO-

@SELANA.

 

 

@ Opio Noho Waoakua o @ Inia Komohana.

 

- A ME -

 

 

@DE MEDI

 

- KE -

@ahine Puuwai Elele o ka Lokoino nui wale.

 

 

@ @ O KA  POINO ME KA @IKIA.

 

            @ a na kikiao makani @ @na pono mai o laua @ @k@ laua nei lohe hou @ @na haia wahine la @ @kamahine Pua L@a @ @kona makuakane a @ @aia ke hoomana@ @ mau min@te hou aku @ kana mau hana la@u @p@ oia i ka lima o ka ka @ a pane aku la, e imi i ke @ @a pakele.

            @ ia @aua a puka mawaho o @ a hele malie aku la malalo @ @loloa ma ke kae o kaha @ o ke pailaka ana a ka @.

            @ hora a oia kei @ana @ a iloko o ua ululaau la, @ @a laua no ka hale hooluolu @ahine la, a hoaumoe iho la @a@a.

            Ma@, aole loa oia i h@opo@ @oo@o@ ana no kana me@ @ m@ a, mea hoi nana i hoa@ @ @ kona kino e kuewa ma @ @nua, oia hoi ke kaika@a @ Medi.

            @ho @ la@a malaila no kekahi ma@na o ka noho oluolu ana, me @h@i @le o Maselana, oiai, aia @ manao a pau mahope o Lede @ no ka pakela oi ae o na @ a keia @i Puu Lilia iaia, @ @a a@ ana i kana mau mea e @o mai a@.

            @ mai la ke kino o ka kakou @ a wiwi a e lawe mau ana no hoi @ P@a Lilia iaia e hooholoholo iloko @ @wehiwehi o na malapua, a e @ mau @na no hoi @a kaikamahine @ M@elana i ke kumu o ke ano e @a mau helehelena, a e huna mau @ no noi oia ina wa a pau a ke @ @mahine e ninau mai ai.

            @ @kah@po, oiai o Maselana a me @ aiona Pua Lilia ma kona aoao @ @ ai iloko o ka rumi hookipa @ hoi, ala hoi, haaw@aku la kana aloha @ Li@a iaia i kekahi o na Buke olelo maikai loa ana i ike ai, a helu @ iho @ ka kakou opio me ka ho@ @ ana ae i kekahi mau minute o na @noo ano e maluna ona.

            @ i hoomaka ae ai e wehe a nana @ko o ka buke i kana moolelo e helu @u aku ai, aia hoi, ike koke aku @ @ inoa o ka ui Lede Medi e kau ana ma ka aoao o ua buke la, a ia wa i pii paumi ae ai ke aloha e lalawe hala ole ana iloko o ka puuwai o ka kakou opio no kana ipo hooheno o na la i i kinohi, a paki aku la oia i ua buke la i ka papahele a hoomaka aku la oia e puka hou @ hele aku no kahi i maopo po ole iaia, oiai ua ano kona noonoo ua ano e ia wa, aia hoi, paa mai la oia i ka pulikiia e ke kaikamahine me ka pane pu ana niai.

            E hele ana hoi oe ihea, e ka mea a’u i aloha ai, heaha hoi keia mau hana au i hana iho nei, e haalele mai ana ka paha oe ia’u e noho hookahi ma keia wahi kanaka ole?  a hooki ino la ua kaikamahine la i kana mau olelo imua o Maselana.

            Nana pololei mai la ka kakou opio me na maka i enaena i ka huhu iaia a hoi hou mai la no kahi mua ana i noho ai.

            Noho iho la ua kaikamahine la ma ka aoao o ka kakou opio a hoomahehe aku la iaia na na hookaau olelo ana.

            He mau pule loihi mahope iho o ia manawa, nui iho la ka o@u o ua kaikamahine la, k@koke mai la i kona mau la e hanau ai, a aneane mai ia hoi e hiki aku i kona mau la e hoehaeha ia ai.

            I kekahi la, mahope iho o ka aina kakahiaka, pane aku la ka kakou opio @ keia mau huaolelo.

            E ka @ Pua Lilia, no hookahi pule @ koe @ a@ keia wa aku, h@ ana a@ no ko’u home no ke kii ana i mau wahi kenikeni na’u, oiai, ke kokoke mai nei kou mau la o ka ehaeha.  a pehea la ananei kaua e pono ai.

            O keia mau olelo a ka kakou opio, he mau olelo hoouhiuhi wale iho kela aka, o kona manao io, e hoi hou oia e imi ia Lede Medi, ma o kana mau hana hoopunipuni la i keia kaikamahine hou.

            Hoole mai la o Pua Lilia i ka manao o ka kakou opio i waiho aku a@, a olelo pu mai l@, ina no oia e hele, o@ pu no kekahi.

            L@’o iho la ia i mea pono ole i ka manao o ka kakou opio, a e hoano e mau ia ana ka noonoo o ka kakou opio ia mau la.

            I ke kokoke ana mai i ka wa o ka kakou opio e makaukau aku ai no ka heie ana aku ma kona alahele, ike aku la oia i na waimaka e kihe’ahe’a mai ana ma na papali@a o ka @i Pua Lilia a pa-e mai la ka leo palupalu o ua kaikamahine la me ka nahenahe.

            E ka mea a neia puuwai i paulele ai i ke aloha, no keaha no hoi ina no o kaua pu ke hele.

            E kuu aloha, ua hooholo iho hoi au i ko’u manao, ma kou wahi e hele ai, malaila au e hele ai, o kau mau mea a pau e kamailio mai ai, o ka’u ia e hana aku ai.

 

 

            Ma ka Poakolu nei i ku mai ai ke mokuahi Iapana Miiki mai Iapana mai.

            Ma keia ku ana mai nei o ke Kina@ i loaa mai nei ia makou kekahi kop@ o ka nupepa hou i hoopukaia ae la h@i ma Hilo, oia hoi, ka Hawaii Herald.

            Ma ka la Sabati nei, ma kai ae nei o Kakaako, ua ulu ae la he haunaele mawaena o kekahi mau Paniolo a me kekahi kanaka Hawaii, ua unuhi ae ke kahi Paniolo i kana pahi me ka manao e hou aku i ke kanaka i ka pahi, aka, ua lele aku la o William Ringer a paa ak@ i@ i ka lima o ua Paniolo la, ua lawe loa ia mai oia no ka halewai.

 

 

HOOKUMUIA ANA O HAWAII.

 

I kakauia a hooponoponoia e Rev. J. F. Pokuea, mamuli o ka Moolelo Hawaii i paiia ma Lahainaluna ka M. H. 1838, a ua paiia a hoopnopouo ia ma ka Hal@pai Pala pala Aupuni m@ Honolulu 1858.

 

 

KO KAMEHAMEHA HOI ANA I HAWAII

 

            Aole oia i kau aku maluna o ka lahui i mau la hana paahao, aka ma ke ala moekahi kona hooponopono ana i kona aupuni, aole ma ka lauwili me ka manao hoopilikia wale no ina makaainana.

            Aole no hoi oia i imi i mea e kaumaha ai na makaainana, aole oia i aie, aole oia i ohi auhau, aole oia i ohi no loko mai o ka ka poe e kuai ana ina moku haole, aole no hoi oia i auhau i ke d@la i ka mea aole i loaa ma ka aina, aole no hoi oia i hoouku aku i ke dala i ka p@e e holo ana maluna o kona moku, aole oia i okioki i ke kai o ka aina a me ka uka a poepoe ke ahupuaa iwaena, aka, ua hana aku oia ma ke ala o ka pono iwaena o na alii a me na makaainana, a noho maluhia na aina mai Hawaii a Oahu.

            I keia manawa a Kamehameha e noho nei ma Oahu, holo mai la o Kaumualii ko Kauai alii e noho alii ana no Kauai, a halawai laua me Kamehameha @a Honolulu.

            Haawi wale mai o Kaumualii ia Kauai ia Kamehameha, ae aku la o Kamehameha, a hoihoi hou aku no ia Kaumualii e hoi no oia a noho alii no no Kauai a hiki i kona wa e make ai.

            Ae mai o Kaumualii i keia mau manao maikai o Kamehameha, a huli hoi ak@ la oia no Kauai.

            Moe malu iho la kekahi alii o Kanihonui kona inoa ia Kaahumanu ka Kamehameha wahine me ko Kamehameha ike ole, aka, na Luhelune i lawe aku i ka Lono i o Kamehameha la, a pepehi ia iho la o Kanihonui e Kamehameha a make loa.

            Eiwa makahiki o ko Kamehameha noho ana ma Oahu, alaila, hoi oia no Hawaii maluna o ka moku haole.  Eia na inoa o ia poe moku i kapaia aku e ko Hawaii nei poe kanaka o Mini@epa, o Laholoa, a me Keaoua.

            Holo o Kamehameha a ku i Lahaina i Maui, a mai Maui aku a ku ma Kawaihae, a mailaila aku no Kealakeakua ma Kona.  Aole i loihi loa o Kamehameha no Kealakekua ma Hawaii, ua huli hou ae la kona alahele na Molokai.  A hala kekahi mau la me Molokai, u@ hoi hou mai oia Lanaina i Mau.

            Noho iho la o Kamehameha e ai i ka waiwai o Maui a Keeaumoku i auhau ai i ka mokupuni o Maui a puni.  He mau anahu@h@o na la o ko Kamehameha noho ana ma Lahaina, alaila, @uli hoi hou oia no Hawaii.

            Ua kapaia ka inoa o keia hoi ana a Kamehameha o Kaniaukani, a o U@winihepa kahi inoa.  Ku’o Kamehameha ma Kealakekua, a malaila aku ka moku no Kahaluu.

            Noho iho li o Kamehameha malaila a hiki mai la ke kau wi, a pahola ae la i na Kona, alaila, ulu ae la ka noonoo iloko o ke alii e mahiai aku oia me kona mau kanaka, aole hoi e hao wale aku i ka hai ai me ka lima ikaika, a me na hana mo e ae i mea e maona ai kona opu a me knoa mau kanaka.

            Oiai ka wi e pahola ana ia Kona ia mau la, ua lalau aku la o Kamehameha i ka oo a pa@ ma kona @ima a hou aku la iloko o ka lepo, a pane ae la i kona mau kanaka: “Eia ka hana a’u i noonoo ai i hana na kakou e hana ai, oia hoi ka mahiai ana i ai na kakou, he ole loa hoi ka noho wale, o nui mai auanei ka pilikia.”

            Ua kapa ia ka inoa o kela mala a Kamehameha o Kuahewa, aia no me Kailua i Kona Hawaii.

            He kanaka akamai, he opu ahonui, he lokomaikai, a he kanaka ona ole i ka rama o Kamehameha, aole no hoi ona puni i na hana lealea, a ua ike ia aku oia he alii malama i ka maluhia a me ka pono o ke Aupuni.

            He al@i manao nui o Kamehameha e malama i ka aina a me na waiwai a pau no kana poe keiki.

            A penei i maopopo ai kona manao nui e malama ia na waiwai a me ka aina no kana poe keiki; I ka wa o na kanaka e pi@ ana i ke kua laauala ma na kuahiwi a lawe mai la lakou i na laauala @ilii a ike o Kamehameha, ia wa, olelo aku la oia ia lakou penei:

            No keaha la oukou i manao ai e kua i keia laauala liilii, oiai e nui aku ana oia ma keia mua aku?

            Ua pane mai la na kakau alii me na kanaka, “Ua elemakule oe a ua kokoke mai na la hope o kou ola ana, a nawai la ia mau laauala; aole makou i ike i ka mea nana ia laauala ma keia mua aku.

            Ia wa i pane aku ai e Kamehameha ia lakou penei:  Aole anei oukou i ike i ka’u poe keiki?  O lakou auane: ka poe nana ia mau laauala, a o lakou no auanei ko’u poe kaulana aina me keia hope aku, ke huli ae na la o ko’u ola ana @a keia ao.

 

 

MAKEMAKE E LILO I LOIO.

 

 

            Maka Ahahookolokolo Apana i ka Poaono nei, ua ulu mai he kuee muwaena o ka mea kokua i ka hihia ma ka aoao o ke Aupuni, oia hoi o David Kaapa a me Mr. A. S. Humphries, ka loio o ka m@a i hoopiia.

            I ke kakahiaka Poaono nei, ua ku p@le ae oia (David Kaapa) e kue ana i ko Mr. Humphries aoao, mai ka @hia hoeha e kue ana i ka pake.

            No keia kumu, ua hoohalahala aku la ka loio o ka mea hoop@ia, i ko David Kaapa kupono ole, i hope e ku pale ai no keia hihia, aole on@ laikini loio.  O keia kumu hoohalahala a ka loio o ka aoao pale, malalo no ia o na kanawai o ka 1892.

            Nolaila, ua ku pale mai ka Hope Hamuku Hikikoki ma kahi o kona mua i walawala aku la, a ua like pu kona haawina me kela ae la mamua, ma ia alahele p@kalaki.

            Nolaila, ua kohoia o Mr. L. A. Dickey i mea kokua ma ke@ hihia ma ka aoao o ke Aupuni.

            He kumu keia e ao mai ana i ko ke Aupuni aoao, e hoomakaukau mu@ ia lakou iho, i ole e halawai me kekahi puupuu nui nana e hoolilo i ka hihia i mea ole e like ae a me keia hihia, i pihi lolelole ia ae imua o ka maka o kekahi mau loea ike kanawai o keia kulanakauhale.

 

 

HOPUIA NO KA HOIKE NA HA@EE.

 

            O Ah Chu, he Pake oia a @ ana, o Lucy, i hopu ia ai i @a P@ aku nei i hala, oia kana wahine @ a ua mahuka mai oia i Honolul @ a oia ke kumu o kona huli @na ma@ @ a ua hiki hoi iaia ke hooia aku i ka oiaio o ia mau mea.

            I keia wa, ua hopu ia o Ah Chu i kakahiaka Poakahi nei, no ka hewe, he hoike wahahee, a i hooia ia mai e kekahi poe hiki ke hi@naiia, aohe o@a@ o ia mau mea.

            Ua hoike a@ hoi o Lucy, aole o Ah Chu kana kane @re, aka, aole nae ole i wehewehe pono ae i ke kumu o kona hoole ana, ua makemake no oia oia wale no a me ka oihana makai.

            Ua hoike ae o Lucy i ka mea oiaio imua o ka pohai o ka oihana makai i ka moolelo oiaio e pili ana no keia hi@ie, oia hoi ke kulike ole o kona manao me kana kane mare, oia hoi o Wong Hee, ma Kapalakiko, a na ia kumu i hookonokono mai iaiai e mahuka mai kana kane aku, mamuli o kona hana mo palena ole, a pela oia i hiki mai ai Hoolulu nei.

            Ua manaoio ia, oia ka wahine a Ah Chu, he kamaaina no keia kulanakauhale, a ua haalele hoi i kona noho pu ana me ia pela i hopuia ai oia a hoopaa ia ma ka Halewai.

            He lehulehu o na Pake o keia kulanakauhale e nana nei no keia hihia o Lucy i pili loa aku i na mea i hana ia.  Ua mahae ae nei lakou i elua mahele o kekahi hapa ma ka aoao o ke kane mare e kokua ana, e pono no ke hoihoi hou ia me kana kane mare, a o kekahi hapa hoi, ke olelo nei, e pono no ke noho keia wahine i anei, mamuli o ka hana ino o kela Pake. P@ kela.

 

 

            Ma ke kakahiaka o keia Poakahi ae e kapalulu hou mai ai ke Kinau mai kona mau awa maa mau mai.

            Ua Icheia ae e komo pu ana ka waapa o ka mokukaua Adamu ma ka heihei waspa e pilamaia ana ma ka le 19 o Sepatemaba.

            Ma ka hookulu kinipope i malama ia ai mawaena o na hui kinipopo Honolulu a me Kamehameha, ua liko ka lanakila i ka inoa hope ma o ka loaa ana iaia he @o kue i ka kona h@a palo@ he i wale no.

            Ua hopuia o Arthur Fitzgerald, ma ka auina la Poakolu nei no ka aihue ana i kekahi mau huila kaa mai ka hale h@na kaa aku o T. B. Murray m@mua aku nei.  Ua loaa aku keia mau huila kaa maloko o ka hale amara o kekahi Pake.

            Ma ke kakahiaka o ka la Sabati nei, ua ulu ae la he hoopaapaa mawaena o kekahi mau kaneka ma kai o ka uwapo Pakipika, mahope iho o ko laua hoopaa paa ana, ua hoolei puupuu ae laua, aka ua uwao kokeia ae no nae mamua o ka nuiloa ana.

            Ma ka hora 2:30 o ka wanaao o ka Poakolu nei, oiai, ke kiai po o ka Hotele Hawaii e ku ana mawaho o ka lanai, ua ike aku la oia i kekahi mea kimo kane e ku ana mawaho mai o ka pa ma ke aoao o ke alanai Rike@e, @ k@ pa: lole keokeo, holoholo ae la ia @ a i kai, a nalowale iho la, aka, aole i h@liu ua hoea hou m@ la oia @e ka paa lola eleele, a i kona ike a@a ua keia @ ua nalowale loa aku la oia. f