Ke Aloha Aina, Volume II, Number 42, 17 October 1896 — Page 7

Page PDF (825.22 KB)

This text was transcribed by:  Maggie Butterfield
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

POAONO,  OKATOBA 17, 1896

 

@@  KUNUIA  ANA  O  HAWAII

 

@@@  ponoponoia e Rev. J.

@@  Pok@ea  mamuli o ka Moolelo

@@ Hawaii paiia ma Lahainaluna i

@@ka M. H. 1838, a ua paiia a hoo

@@pnopo@@ ma ka Halepai Pala

@@@  A  @@@@ ma Honolulu 1858.

 

@@@ AN@  @ KA  AI  KAPU  MA  HAWAII NEI.

 

@@ kea mau hualolelo hoolana ma-

@@@ K@@@@ ku i kona mau koa, i

@@ ana @@   E ikaika oukou a e koa

@@@mua e na pokii a iou i ka wai

@@wa hana alii a me na koa, na

@@a  lanaki a maluna o ke kahua

@@ imoa a aku no ka make a me ke

@@ @@   e huli mai ai ke alo

 

@@@  hoomakaukau kaua a Ka

@@ e @@@ aku nei a hookui

@@@ ke kila i kahi hookahi, ua

@@ aku noi keia Iono a loaa o Ke-

@@ a@@  alaila, hoouna mai la no

@@ia i kona poe kiu a halawai iho

@@koo me Kalaimoku ma kela wahi

@@ apia @ Lekeleke, a ki mai la ua

@@kiu nei a Kekuaokaiani i ka lakou

@@ pu, a ku iho la ko Kalaimoku

@@ kanaka a make iho la.

 

  @@@ keia make ana o ko Kalaimo-

@@ au @ a ua emi hope mai la oia

@@kekahi o kona mau koa no ka

@@@  pokole wale no, a ike pono

@@la oia ne uuku wale no na kana-

@@ ko Kekuaokalani aoao, ia wa

@@ha ae la oia i kona poe koa a

@@a pukaua ona:

 

  @@ imua o’u mau pokii, o ka ulele

@@ a no ia o na aoao a elua, a e

@@i ana hoi i na ai a Wahie kela

@@e keia aoao, maluna o ke kahua        

@@  o K@amou, a hiki i ka make

@@@ o Kekuaokalani me Manono kana

@@ me.

 

@@ka pau ana o ke kaua, hoi aku

@@ Kalaimoku a hiki i Kailua alaila

@@leio iho la oia me na alii e kii e

@@ i keia kaua makaainana ma

@@ mea, alaila, hoeuna aku la o Hoa-

@@e hele e kaua i kela kaua maka-

@@ ma Hamakua.

 

 @@laila, i ka loaa ana mai o keia leo

@@oha ia Hoapili, kau iho la oia me

@@ kanaka he nui ma na waa, a holo

@@ la a pae na waa ma Kawaihae,

@@  aku la oia a hiki mauka o Waimea

@@  aku la ua poe kaua makaainana

@@ Hamakua e hoomoana mai ana

@@  Waimea, a o ka hoomaka iho la

@@ia o ke kaua a hiki i ka pau loa

@@ o na kanaka o Hamakua i ka

@@ i na koa o Hoapili.

 

  @@ w@@a  lanakila loa ae la ka ai

@@ a puna keia Paeaina, i ke au ia

@@olih@@ Kamehameha II.

 

@@@ NOHO  ANA  O  NA  ‘LII  MAMUA O KA @@ HIKI ANA  MAI  O  NA  MISIONARI.

 

@@  ka manawa i hiki mai ai na Mi-

@@an ma keia poeaina, e noho ana no

@@  alii a me ke alii aimoku a me ko

@@ pu poe kanaka he nui wale, a he

@@@ pu ka aina i na kauaka ia wa, a ua

@@nononoho ia na papa mahele o na

@@aka o kela a me keia alii aimoku @@ei:

 

Akahi          Oia ka I,

Alua           Kamahi,

Akolu          Kapalena,

Aha            Kaluahine,

Alima          Kekulailua

Aono          Kaaiohia,

Ahiku         Kamakika,

Awalu         K@@pohao

 

   He mau mahoi ana keia e maopop ai ia kakou ke ano o ka noho ana o keia lahui kanaka i kapila ma ke ano o kela a me keia aiu aimoku, a me na alii mahope no ke alii nui, a me alii malalo iho ona, a he punahele no hoikekahi e like me ka makemake o ke alii, a he mau a ipuupuu kapalena malalo iho o ko lakou nono ana, a me na Hulumano, na puali, na koa ona.

 

  No ka ike ana o ke alii nui ua lawa oia ma o maanei o kona mau aoao a pau, ua hana hookoumaha iho la oia maluna o kona mau kanaka ma na mea a pau ana e makemake ai e hoohana aku maluna o @@@.

 

   Oia nae na hana hooiohi wale aku i ko lakou poe kanaka, a @@ ka pepeni wale ana, ka hao wale, ka pakaha wale i ko ka poe ilihune mau waiwai i loaa mai ioalalo o ka @@@ ana me ka hoomanawanoi malaio o lakou na alii o ka aina.

 

   O kekahi no hoi, oia no ko na makaaina a hooluhi wale ia, a me ka hoolilo wale ia no i poe kauwa kuapaa a na na ia oia au kahiko, me ka loaa ole o kahi uku no ia hooluhi wale ia ana o na makaainana a me na hana hookupalanaha he nui wale oia au poeleele o ka noho ana o na ‘lii, a me na makaoiainana, aole e pau i ka helu ia aku a hiki i kona hopena.

 

   Aka, e loaa no ia kakou kekahi mau ano hana hoopilikia wale a na alii ina makaainana mamua iki aku o ka hooniki8 ana mai o na poe Misionari ma ma keia paeaina.

 

   AKAHI:  Ka oi o ke kapu alii nui a ne na alu oi ae o ke kiekie o ko lakou koko alii ke e hewa ia ko lakou kapu e ke aka o ke kanaka, a o ka make no ka uku hoopai maluna o ke kanaka e a’e hewa ana kona aku maluna o ke aliii.

 

   ALUA:  Ka a’e ana o ke kanaka i ka aha, a me ka paepae kakpu, a me kapuka o ka hale o ke ali.  He make no ka uku hoopai no ke kanaka e a’e hewa ana maluna o na wahi kapu i olelo ia inaluna ae la.

 

   O ke kkapu o na ‘lii o keia paemoku a me ke kakpu akua o lakou, oia ke Kekuaokalani e kaohi nei, aole ona ma kemake iki e hoonoa ia ke kakpu o ke akua, a me ko lakou mau kapu alii, mai ka wa kahiko loa mai, a ioia no hoi kona manao ana e hoala i kela kaua ma Kuamoo, a make ai oia me kona hoapili he wahine, oia hoi o Manono.

 

KE  ANO  O  KA  NOHO  ANA  O  HAWAII  NEI  MAMUA  O  KA  HIKI  ANA  MAI  O  NA  MISIONARI.

 

   I ka wa kahiko, he noho wale iho no ko na kanaka, aole o lakou aina, ua liko ka aina no na ‘lii wale no, a aole no noi he akaka pono loa o ka mea nana i hoolilo ka aina no na alii wale no, a nele ai na makaainana i ka aina ole, o ka noho wale iho no ko lakou malalo o na alii, a aia ma ka lima o na alii ko lakou pono o ka noho ana.

 

NO  KA  EMI  ANA  O  NA  KANAKA  O  HAWAII  NEI.

 

   I ka manawa kahiko, ua nui oa a aneane e paa loa ka aina i ka noho ia e na kanaka ma keia paemoku, aka, i ka wa i hiki mai ai na Misionari a hoike mai la i ka iamaku o ke ola, alaila, ua ike ia ka emi ana o na kanaka.

   Wahi a na hoakaka a keia Buke @@ @@  lelo e pia nei ma ka lima o ka mea kakau, a ma o hoi keia moolelo e oih pulelo aku ia ke ahi o Kamaile koko ana i Makuaiki, a penei:

   Akahi:  Ke kaua mau o na Alii a me na kanaka o lakou.

   Alua:  Ka ma’i ahu lau i luku weliweli ai i ke au ia Kamehameha I e noho alii ana.

 

HE  MOOLELO  HOONI  PUUWAI

-NO KE –

KEIKIALII  GASIA.

-           A ME  KA –

UI  JENITA.

 

HELU  V

 

   Aole au i hopohopo ia oe eke kanaka malihini, no ka mea, ua ike no au aole oe e hana ino mai aha ia’u, wahi a Jenita i pane aku ai.

   Noho malie iho la oia, a hoomaka mai la no hoi ua elemakule nei e kahi i kana kii, hala ae la he mau minute o keia kana kii ana anas, aea ae la ke poo o ua elemakule la, a pane maie l”

   E ke kaikanahine ui Ina ole, ua lawa ka’u hooluho ana ia oe, a ke haawi aku nei hoi au i na mahalo ana ia oe aka, mamua nae o ko kaua kaawale a ia he wahi ninau ka’u ia oe, a oia hoi keia:  Ke hakilo aku nei au maluna o kou helehelena, a ke hoike mai nei ie i na haawina o ke kakumaha, a e oluolu anei oe e hoike mai ia’u pehea la i ho ea mai ai keia mau haawina ehaeha maluna ou, e hoike mai ano, no ka mea ua makaukau au e haawi aku i na kokua ana he nui ia oe.

   Me na waimaka e hiolo ana ma kona mau papalina, ua hoike aku la oia i kona noolelo piha mai kona wa i hookoke ia ai mai ka halealii aku o Casitivano e na kaikainaninealu, kona loaa ana i kekahi powa, kona hoao ana e hoopakele i ke ola o kekahi kanaka opio a me kona alualu ia ana e ka luahine powa, a pela aku.

   I ka wa i pau ae ali o ka hoike ana a Jenita i kona moolelo ku i ka walahia aia hoi, ua ikeia aku ia na waimaka e haloiloi mai ana mai na lihilihi maka mai o ka elemakkule pena kii.

   E ka ui nona ka moolelo walohia a’u i lohe iho nei, ano ua hamama ka ipuka o kuu wahi pupupu hale no ka hookipa ana ia oe e ke keiki makua ole, a mai hopohopo hoi, no ka mea, aia ko’u home ua pumehana i ka’u wahine, wahi a ka elemakele i pane mai ai.

   E ka elemakule puuwai hamama, e hoi anei au i kou home me keia aahu weluwelu?  O, alia hoi oe e pulale koke mai, a aui pono ae hoi ka la, i pau iki ae hoi ko’u wahi aahu i ka hoomaemae, no ka inoa, he alahele kanaka paha keia a kaua e bete aku ai.

   E hoomanawanui e ke kaikamahine me kena aahu lepo a nanaohio hoi, o ka mea, ua lawa oe me ka aahu mao mare ke hoea aku kakua ma ko’u home a liai hoi, he 20 a oi mile ko kaua kaawale mai ko’u home mai, nolaila, ua hiki ole ia kaua ke hooulolohi hou iho maanei.

   Lalau iho la ua elemakule nei i na lima palupalu o ka ni Jenita, a huki ae ia iaia a hiki i koua ku ana iluna, aka, ua hiki ole nae iaia ke hele aku imua, oiai, na apanapana laau oioi e ku mau ae ana i kahi i paholehole o kona  mau wawae, nolaila, me ka leo kaumaha pane aku la oia:

   E ka elemakule maikai, aole e hiki ia’u ke hahai aku mahope ou, oiai, ka ikaika o ko’u mau lala na haalele mai ia ia’u, o hoi no kou home, a e noho no hoi au maanei a hiki i ko’u make ana.

   E ke kaikamahine nona na haawina ehaeha a’u e ike nei, ano me ke aloha io iloko o ko’u puuwai nou ke hoike aku nei au me ka oiaio, aole loa au e haalele ia oe a hiki i ko kaua hiki ana aku ma ko’u home me ka maalahi.

   Kulou io la ua elemakule nei ilalo, a wehe ae la i kona kamaa me ka haawi ana aku hoi no ka kaua Jemita, me ka hookaulua koke ole iho komo iho la oia i na kamaa o ka elemakule pena kii a i ka paa ana, ua hoom ka aku la alua e hoi no ka home o ua elemakule la,

   Hala ae la he hapalua o ko laua alahele e hoea aku ai i ka home o ka elemakule puuwai aloha, aia hoi oili aku la laua no waho o ka ululaau a hoomaha iho la hoi laua maluna o kekaho ahua pohaku.

   Pehea oe e ke kaikamahine opio i ninau aku ai oia, ua hiki anei ia oe ke hoomanawanoi hou aku i ka noe ana aku imua o umi mile hou, no ka mea, oia iho la ka mamao mai anei aku a hiki i ko’u home.

   E ka elemakule puuwai aloha e hoomanawanui no au me ko’u wahi ikaik i kow, malia o hoea io no kaua i koe ho ne i ka wa kupono.

   Ae, ae, e haalele io kaua i keia wahi ana, no ka mea, eia aku manona nei o kaua he ululaau poino, a hala auanei ia ululaau o ko kakua palekana no ka hoi ia, e wiki, e au kaua i hoea maalahi aku ai kaua ma kela aoao o ka ululaau mamua o ka napoo ana o ka la.  Oiai aia iloko o kela ululaau hou a kaua e komo hou aku ai, na ilio haehihiu loa e pee ana iloko o na puha laau, me ke kali ana o ka maalo e o na holoholona a me na kanaka o ko lakou lele mai ia no ia a mano ae ia.

   Auwe !  weliweli ino ke halawai aku kaua me lakou, a pehea la ke halawai aku kaua me lakou aohe wahi manaolana no ko kakua palekana, no ka mea, he mau mea  palupalu like no kaua a elua, wahi a Jenita.

   Ae, ua maopopo no ia ia’u, no ka mea, ua hala aku ko’u mau la ikaike, a ke emi mau aku nei ka ikaiki o ko’u mau l@la, a e like aku ana paha au me ka bebe hanau hou ma keia mua aku, aka, alia nae oe e kuko no ko kaua poino i keia wa.

   I keia manawa i kku ae ai ua kaika mahine la, a hahai aku la mahope o ka elemakule eu naku hele ana hoi iloko o na nahelehele loa.   A hala ae la he mau hoka o kaia hola ana @@@ pai ahu la laua m@@@ o k@@@ kiekieno, a malaila i halawai hou @@ ka lena ike a ko laua @@@@ maka @@ kahi ululaau e ko mai ana mao@@@ o laoa.

 

   Ma keia wahi ku iho la laua a niakaikai aku la i ka nani o ua uiu laau nei e waiho kahela mai ana imua o la ua, a hala he manawa o ko laua ka malie ana ikeia aku la ko kuhi ana aku o ko lima o ka elemakule me ka poha pu ana mai o kona leo:

   E ko kaikamahine nona na helehelena ua, ke kilohi aku nei kakua i keia ulu laau nani me ka makahehi nui, aka aia aia nae he mau holoholona hihiu onio koko iloko olaila, he laki loa ko kaua hoea maalahi aku ma kela aoao o ka ululaau me ka hoopoino ole ia e lakou.

   Aole anei he alahele hou e ae kekehi a kaua e hele aku ai, he alahele hoi e hoea maalahi aku ai kaua ma kela aoao me ka hoopoino ole ia mai?  wahi a Jenita i ninau aku ai.

   Aole, o keia wale no, a he kakaikahi na kanaka i aa e hele e like me a’u iloko o keia ululaau.  Ua lawa paha ko kaua hoomaha ana ma keia wahi, no ka mea, ua nui loa ka la, a he eheku hoi mau mile a kaua e kuoe hou aku ai iloko o kela ululaau.

   Ae, ua lawa, ko kaua hoomaha ana, a ke haili e mai nei no ia’u, e poino ana paha kekahi o kana, aka, na mua aku no nae e hoike mai, wahi hou a Jenita.

   Haalele iho la laua i na kiekiena nei a iho aku la no lalo o ka ululaau e waiho mai ana imua o loaa.  Hala ae la he hapalua hora a oi o keia kaoe hale ana aku a laua, ua hiki @@@@ la laua mawaho o ua ululaau la.

   A i keia wa i lohe koke aku ai laua i ka uwo mai o na holoholona hihia, aka, aole he ike aku o laua nei i ko lakou mau hiohiona weliweli.

   Heaha kela leo uwo ana e a’u e lohe nei, e ka elemakule maikai?  wahi a Jenita.

   O ka leo ia o kekahi poe holoholona hihiu, i pane mai ai ka elemakule pena kii, ano e akahele loa kaua ma ka hele ana aku ma keia wahi, no ka mea, aia lakou ma no wa like ole o keia ululaau.

   Iloko o keia wa, aia ke pii mau la ka ha maeele o ka makau iloko o Jenita a puana ae la hoi i keia mau wahi hueolelo walohia:  E kuu Gasia, kuu aloha hoim ano ua hiki mai ko’u wa e aio aku ai iwaena o na niho weliweli o aa holoholona ahiu, auwe pehea la au e hiki hou ai ke ike hou aku i kou mau helehelena ui, oiai, mamulu ou i loaa ai ia’u na haawina ehaeha a’u e auamohookahi nei.

   Komo akku la laua iloko o ka ululaau a kokolo hele aku la me ka manao hopohopo no, e hihi malie ana, e hooiono ana, e pee ana i ka wa o halawai mai ai hoi ko laua mau pepeiao me na halulu o lela a me keia ano, a he ku maoli hoi i ke aloha ka poe e ike aku ana ia laua ina he poe e ae kekahi malaila ia wa.

   Eia ma ka puka aniani o ka Helukuai Lako Hae Pakipika, kekahi kii pena o ke kakua a Kamehameah i hoouho ai ma ka pali o Muwanu, i hana @@@ ia o kekahi haole Faroni no@@ ke inoa o Le Breteu,, he ku maoli i ka nani ua ka ike aku.