Ke Aloha Aina, Volume II, Number 43, 24 October 1896 — Page 5

Page PDF (853.70 KB)

This text was transcribed by:  Audrey Matsuoka
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

 

KE ALOHA AINA, POAONO, OKATOBA 24, 1896.      @

 

@LU KANAKA PAHAOHAO O 1896.

            @iho malalo nei na hoike @aa ae ma ke Keena o @a N@ o ka Helu Ka@ e hoopahaohao ia aua@ maka o ka poe nana i @ a h@kumu i keia helu @ wahi hoi na ke @ hoo@lo ai i ke akamai @oe ike a noeau o keia @ ku aku imua o kona ika@ kona naauao pookela @ makou e olelo nei, @u @anaka pahaohao, a @ iho e maopopo ai kona @ao ana.

            @pau pono ka mokupuni @ a me Niihau i ka helu @ela hoi na apana mawaho @ke kulanakauhale o Ho@ ma ka Mokupuni o @ a me 4 apana o ka mo@i o Hawaii.

            @ekahi mau apana elua o @kupuni o Hawaii, a me @okupuni o Maui, Lanai, @ai a me Kahoolawe, aole @hi o ka lakou hoike i ho@ imua o na maka o ka @ Helu Kanaka nui, ma @ Keena hana ma Honolulu @

            @ iho malalo nei ka huina @a i loaa mai no Kauai, @ a me elima apana o @ kupuni o Oahu nei, oia @ia@

@        HUINA.          HUINA.          OI AE.

@        1896                1890

@        4,593....           2,739....           18@

@        1,934....           1,755....           794

@        3,417....           2,792....           625

@        2,762....           2,101....           661

@        2,775....           2,472....           303

            ______            ______            _____

@N     15,381...          11,859...          3,522

 

@na apana mawaho aku o @lulu, oia iho keia:

@        HUINA.          HUINA.          OI AE.

@        1896                1890

@        3,067....           2,155....           912

@t       1,281....           903....              378

@a       1,349....           1,286....           6@

@ea     1,8@....           1,444....           389

@oko  2,753....           2,499....           254

            ______            ______            _____

@ Nui 10,283....         8,287....           1,996

 

            @hoohui ia keia mau apana @ mai na mokupuni mai o @u, Kauai, a me na apana @hu nei, mawaho aku o @olulu, e loaa no keia hu@ooululu no ke kulana no @akahiki helu elua i helu @ a ua ikeia hoi ka pii ma@a ana ae o na kanaka @ka helumua, oia hoi, i ka @, o ka huina kanaka o @mau apana i loaa mai nei @akou hoike he 20,146 ia @awa, a i keia helu kanaka @96, ua ike ia ka pii mahua@ana ae o kona helu, i hiki @i ka 25,634, he oi ae hoi @18 i ko ka helu mua, a ke @pono na apana a pau i ka @ ia, me @e mea la, aole e @ iho malalo o 90,000 kana@a nui.

            @ka, e ulu mai ana no ka @oo iloko o na kanaka na@ io iloko o ka aina, pehea @pii awiwi ai keia huina helu kanaka o keia makahiki i ko ka 1890, aole anei ma ka holomoku ana mai o na Pake a me na Iapana paahana iloko o ka aina nei, pela i pii mahuahua ai keia mau apana, i pau i ka helu ia e ko lakou mau Komite helu ?

            Ke manao nei makou, pela io no, aohe kumu nui e ae o keia pii mahuahua ana o keia helu kanaka, o keia wale ae la @, aole mawaho aku o keia, a he mea hoopahaohao no hoi i ko makou noonoo ana, ke ano o keia helu kanaka ana, oia hoi ua pau mai nei ko kekahi mau apana kuaaina i ka helu, a pehea ko Honolulu nei, eia no anei ia ke paa ia nei iloko o ka lima o na Komite helu kanaka, kahi nona na Komite he nui i homaunauna ia e ke Aupuni, a i hilinai ia hoi o lakou ka poe eleu, a mikiala ma ka hana, a e hikimua aku ana ka lakou mau hoike imua o ke alo o ka Luna Nui o ka mea Helu Kanaka.

            Ke manao nei makou, e like me ka ulolohi o na hoike e komo mai ana iloko o ke Keena Helu Kanaka, pela no ke emi iho o ko lakou uku no keia hana, koe na apana kahi i loaa ia me na kuia mamuli o ka like ole o ko lakau mau manao kalaiaina no keia helu kanaka.

            E hoomaopopo hou ia, he kanawai no anei kekahi e hoakaka ana, i na ua kulike ole ka manao o ka poe e noho ana ma kekahi mau apana, ma o na huaolelo la, mawaho a maloko o na palapala paihakahaka helu kanaka, ua mana no anei ina Komite helu kanaka ke helu hou aku mahope iho o ka po o ka la 27 o Sepatemaba a hiki i keia la ?

            He mea keia ua hana ia mai nei ma kekahi mau apana, e like m@ kekahi mau apana, e like me kekahi leta i loaa mai i ko makou makamaka J. Keau mai Puna Hawaii mai, aia no ke helu ia la ko laila poe.

 

            Ua hoopaiia o Hoshina, he Kepan no ka aihue he $375 me ke koina o ka Aha, a ua uku ia mai no.

            Ma keia holo ana mai nei o ka mokuahi China mai Honakona Kina mai ma ke alahele ae o Iokohama a me Honolulu, na hooi hou ae oia i kona manawa holo, no ke kuupau ana malalo o ka mana o ka mah@, mawaena o Iokohama a me Honolulu, he elua hora, a mawaena o Iokohama a me Kapalakiko, he elua hora a me 42 minute, Ua holo ia e ia he 9 la, 10 hora a me 11 minute ma na awa @ua elua, a mai Honolulu a Kapalakiko, he 5 la, 8 hora, 29 minute.  Ua holo oia i kekahi la he 393 mile, ma ke 90 tona nanahu o ka la a o ka makemake o kona Wiliki Nui i @ tona nanahu o ka la, no na na mile paa mau i ka hora he 2@.  Pu@a ka uahi i ka mokuahi China, ko ka Moana Pakipika kaeaea.

 

Ka Haule ana o k@ Kanaka Nui.

 

Ka Haiolelo Kanikau a Rev. S. L. Desha Maluna o ke Kino Make o Hon. J. K. Nawahi Maloko o ka Luakini o Haili.

            POOOLELO:-"Aole anei oukou i ike he kanaka nui i haule i neia la iwaena o ka Iseraela ? 11 Samuela 3:8."

            O keia mau olelo, ua hoopukaia ia, e ke Alii puuwai hamama, a puuwai aloha o ka Iseraela; Ua hoike mai o Davida i ke ano hanohano o kona manao, oiai, o Abenera ka mea nona keia mau olelo a Davida i hoopuka ai, oia kekahi @ na kanaka i kupaa mahope o na mamo a Saula, a i kue mai me ka ikaika loa ia Davida, a ua hoao ma na ano a pau, e kaili hou aku i ka nohoalii mai a Davida aku, eia nae, i ka poino ana o kona ola ma ka lima pakaha o Ioaba, aia hoi; ua hoopoina ae la o Davida i kana mau hana kue iaia, a ua hoopoina pu aku la i na manao like ole mawaena o laua, ua komo aku la iloko o ke kanikau ehaeha ana nona, ua hoohanohano aku la i kona huakai hoolewa, ua uwe kaukau iho me na huaolelo o ke aloha oiaio maluna o kona hale lua, a hoopuka ae la i na huaolelo hoohanoha o no Abenera, wahi a ua alii puuwai akea nei o ka Iseraela, "He mea nawaliwali au i poni ia i al@, a o keia mau kanaka, na keiki a Zeruia, ua oi aku ko laua koikoi i ko'u."  Nani keia ano hana a Davida.  Ua hoike mai o Davida i kona kulana o ke Keonimana oiaio, a ua hooko aku hoi i kela olelo, "O ke kala aku he ano Akua ia, a o ka hoomauhala, he ano kanaka ia."

            He ano pili mau no keia ia Davida, oiai, i ka wa i hiki mai ai ka lono poino, ua pepehi ia o Saula me kana keiki o Ionatana maluna o ka puu neoneo o Gileboa, aia hoi, ua hoopoina ae la ia i na pilikia i kau mai maluna ona mai ka lima aloha ole mai o Saula.  Na Saula i hookuewa aku iaia mai ka aina kulaiwi a mai na mea aloha pu, eia nae, oia mau hana aloha ole a pau, ua kanu aku la oia ia mau mea ma ka lua kupapau o ka "hoopoina mau," a ua haku iho la oia i kekahi o na kanikau pookela loa, a maloko oia kanikau, ua hapai ae la oia i na ano maikai o Saula.  Aole anei keia he mau hana hanohano a kela Alii ?  Ua ike o Davida ua hala ke kiko, a ua hiki ole e pale mai nona, nolaila, ua lawe mai la oia i na ano maikai, na hana aloha, a me na hana kokua, a oia kana i hapai ai.  Aole anei no hoi kakou e hui pu aku, a e @ahai aku mahope o ka meheu o ua Alii haku mele kaulana ala o ka Iseraela ?  a e puana ae i keia mau olelo o ke aloha oiaio.  "Aole anei oukou i ike, he kanaka nui i haule i keia la iwaena o ka Lahui Hawaii."  Ae @  He kanaka nui a kaulana, eia nae oia nni a me ia kaulana, @a kona Lahui ia i hookau aku maluna ona.

            O ka make e na hoaloha, oia ka pahu hopu o ke ola honua ana.  Ke ike nei kakou i na hoailona o ka make e kau ana maluna o na mea a pau.  O ka pua nani iloko o ke kihapai, e haaheo ana iloko o kona nani a me kona ala, i ke kakahiaka he nani oia, e kau ana ma kona mau lihilihi nani na kulu kehau o ka po, a e moani mai ana kona ala onaona, a i ke ahiahi nae, mahope iho o ka pa ana o ka wela nopu o ka la maluna ona, aia hoi, ua maalo ae la kona nani, ua helelei iho la kona mau lihilihi, a @a mae iho la kona nani, a kaalo loa aku la kona ala, a ua kau aku la ke kanawai o ka make maluna oia mea, ae, "Mimine ka ma@u e mae wale ka pua, ke pa mai ka makani o Iehova."

            O na aupuni ikaika a kaulana o ke au i hala, ua helelei a ua nalo lakou.  O na hana paa, na mea na@i, i manae ia e ia poe kahiko he paa io a he nani io ua hala a ua helelei lakou.  Ia lakou he paa io no, a he nani io uo ia manawa, aka, heaha auanei ia mau nani a me ia mau mea paa, ua helelei lakou imua o ke Au o ka Manawa.

            A o ke kanaka, ke pookela maluna o na mea a pau o ke ao nei, ke Alii hoi maluna o na mea honua, e kau pu mai ana keia haawina o ka make maluna ona, no ka mea, ua paa ke kanawai.  "Mai ka lepo ma@ no oe, a e hoi hou aku no oe i ka lepo," wahi @ ka Mea Nana i hana i ke kanaka.

            He haawina ehaeha loa keia, oiai, iloko o na manaolana maikai, a iloko o na hana nui i hoopau pono ole ia, a iwaena hoi o na mea aloha e hoopau mai ana, aia hoi, ua ako ia ae la ke ola, ua lalau ia mai la e na lima hao oolea o ka make, a ua nalo aku la na helehelena aloha mai na mea aloha aku, a owai auanei ka mea e piha ole kona maka me na waimaka o ka luuluu kanikau, ke hoomanao ae.  O ka mea i lohe ia kona leo e hoopuka ana i kona manao me ka hopo ole, a e anapu mai ana mai kona mau maka mai ke ahi o ka wiwo ole, a o na lima makaukau e hoohana ana no ka pono ohana, pono aina, a pomaikai Lahui, ua pau ka oni ana, ua puili ia mai la e ka make a paa, a o ka leo aloha i piha me na manao no kona mau hoa kanaka, ua pio iho la, a o na helehelena maalo mau, a i kamaaina ia kakou, e nalo ana no ka wa mau loa.

            A owai ka uhane luuluu ole iloko oia mau poino ? aole anei e ala mau ana n hoomanao ana, no ka mea aloha i moe aku, ma ka ike ana aku i kona mau hoahele, kona mau hoa noho, a me kona mau hoa hooikaika pu ma na mea e pono ai keia noho ana ?  Aole anei e lawe mai ana na halialia hoomanao no ua mea aloha ala, ma ka ike ana aku i na wahi i pili pu ia ai, na kai aloha i au pu ai, aole anei e hoala ia mai na manao ehaeha ma ka lohe ana aku i na manao e hoopuka ia ana, i like aku me na manao i hoopuka ia e ka mea aloha i nalo aku, a lohe hou ole ia kona leo aloha ?  Ae.  Ke l@we mai nei ia mau mea a pau, i ka hoomanao ehaeha kanikau, no ka mea i nalo aku.

            A o na hoaloha e hoopuni mai ana me na huaolelo hoomalielie, na huaolelo hoomaha, na huaolelo hoolana.  Aole no e hiki pono ia mau mea, ke lapaau i ka uhane luuluu.  Aka, Ea.  E hoomaikai ia ke Akua, ka Mea e haalele ole ana ia kakou iloko o ka haawina o ka luuluu, iloko o ka pouli aaki o ka ehaeha, aia hoi, ke poha mai la na kukuna nani o ka Manaolana pomaikai, me ka maka o ka manaoio, ke ike aku nei kakou i na mea aloha e hohola ae ana i na eheu anela a lele aku la i ka aina, "aole make, aole enemi, ka aina o ka maha mau," a ma ia, ua hoolana ia mai kakou, e keia manao ano nui.  E hiki mai ana he manawa e hui hou ai kakou, me na mea aloha i ha@ mua.  Ke hooko aku @ kakou i @ hana pono i @ookau ia mai ma@ kakou, ae, e hui hou ana, aole e @wale hou, ma ka aina @aha ma o aku o ka luakupapau.

            Eia hou keia, o na ano maikai @, @a hana pookela, na kahua kupono, a me na manao aloha @ o ka mea aloha i nalo, e lawe mai ana kakou ia mau mea i mea hoomanao mau na kakou, a mailoko mai o ko lakou @ia ana, e loaa ai ia kakou he kumuhoohalike maikai.

            Ma ka olelo o kakou i keia la, ua kanikau o Davida a me ka Lahui @ ka Iseraela no Abenera, a wahi a Davida; "Aole anei oukou i ike, he kanaka nui i haule i keia ia iwaena o ka Iseraela."  Pela no hoi e na hoa o ka Lahui hookahi.  Ke hui nei kakou i keia la, e hoomanao, a e hoike aku i ko kakou mau manao aloha, no ko kakou "Abenera," i pakaha ia kona ola makamae, e ka lima menemene ole o ka make.  Ae-

Ni'u maeele ka lau o ka Hikihiki,

E hoohiki mai ana ka paha oe ia'u e ka makamaka,

I kulo@a like iho ai kaua i ka la o ka ehaeha,

Ua eha au ia oe, i ka eha lima ole a ke Aloha,

Oia hoi e !  Luuluu wale hoi e ! !

            Mailoko mai o kona o@a ana, e lawe iki mai kakou i kekahi mau mea pili i ka moolelo o kona ola ana, a ma ia mau mea, e loaa paha ia kakou kekahi mau kumu o kona paulele ia, a aloha ia e kona Lahui pon@i, a i komo pu ia aloha ia, e kekahi mau lahui i kamaaina nui ole ia kona ano, aole me ka manao he kanaka oia i nele i na kina, a me na kuhihewa o ke ola kanaka ana, aole loa pela, oiai, owai auanei ke kanaka i hanau ia e ka wahine, @ nele na kinaunau o ke ola honua ana ?  "Aole mea Hemolele, o ke Akua wale no."

            Ua hanau ia o Joseph Kahooluhi Nawahiokalaniopuu @a Kaim@, Puna, i ka la 13 o Ianuari, 1842, a ua kuu aku la kona luhi ma ka aina malihini makamaka ole ma ka la 14 o Sepatemaba, 1896, a ua piha iaia na makahiki he 54 ewalu mahina a me na la k@u o kona ola ana.

            O kona mau makua, aole laua he mau mea haahaa, oiai, aia iloko o k@ laua mau a-a koko, kahi i h@lo ai na koko kiekie o keia aina, eia nae, aole i akena wale aku keia kanaka i kona ano a me ke kulana o kona mau makua, aole no oia i maa i ke kamailio ana no na mea pili kino nona iho.

            I kona mau la opio, ua hoonaauao ia oia e kona makuakane hoahanau oia o J. Paakaula, a i ka waiho ana o kona makua hanai, ua pani ia kona makalua e Leinaholo, he kaikuaana ho@hanau no Nawahi, a malalo o kana ao ana, a hiki wale i kona komo ana i ke Kula Hanai o Hilo.  I ke komo ana i ke Kula Hanai o Hilo, o Nawahi kekahi o na keiki uuku loa o kona kino, a @e opiopio loa kona mau helehelena, a no kona uuku loa, ua lawe mai ka Makua Laimana ia ia ma kona home, a malalo o na li ma aloha o ka Makuahine Laimana, i ae noeau ia @ oia ma na hana pili i ka hooponopono home ana, a ua nui ke aloha oia mau makua no Nawahi a hiki wale i ko laua hoomaha ana.

(E nana @ ka aoao 6.)