Ke Aloha Aina, Volume II, Number 43, 24 October 1896 — Page 6

Page PDF (948.54 KB)

This text was transcribed by:  Patty Mancini
This work is dedicated to:  In Loving Memory of My Father

KE ALOHA AINA

 

6                      KA ALOHA AINA, POAONO, OKATOBA @

 

            Mahope o kona noho ana ma ke Kula no kekahi mau makahiki, na h@ loa ia oia ma ke Kula nui o Lahainaluna, a ua noho me ke aloha ia e na kumu a hiki wale i kona peka ana me ka mahalo nui ia e kana mau kumu.

            I kona puka ana, aole no i pau, kona iini i ka manao, a mamuli oia ake naauao, ua hele loa oia no Honolulu a komo i ke Kula Alii o Kehehuna, a ua noho iki malaila no hookahi wale no makahiki, a ua loaa io no he makauakau olelo Enelani iaia, a ua hoi mai a lilo i kumu kokua no ke Kula Hanai o Hilo, a ma ia hana oia, a hiki wale i ka wa a kona mea hoa makaainana i hoouna ai iaia iloko o ka Hale Ahaolelo, a mau ia manawa mai kona komo ana Hoko o na hana pili kalaiaina, a aua pii mau kona ano hilinai ia e kona Lahui, a o Nawahi paha ke kanaka Hawaii hookahi e keia aina, i komo nui iloko o ka Ahaolelo, ua hilinai ia oia e kona mau hoa Lahui a hiki wale akiu la no i kona hoomaha ana o kona luhi ma ka aina malihini.

            Ua ninau mai kekahi poe ia'u. Heaha la na kumu o ko Nawahi Hilinai nui ia e ka Lahui Hawaii? Heaha hoi na kumu o kona aloha ia e kona mau hoa kanaka? Heaha hoi na kumu o kona kaulana, a i lilo ai oia i mea nui i ka Hawaii?

            @ia paha kekahi mau mea i hoomaopopo ia iloko o kona ola ana, a e lilo ai ia i mea e hoomaopopo ia ai kekahi mau kumu o kona aloha a hilinai ia e kona mau hoa kanaka.

 

(I) KONA ANO HOOMANAWANUI.

 

            Iloko o kona wa opiopio, ua hookumu oia i keia ano ona, oia hoi, ma kona ano haumana, a imi naewao. He haumana hooikaika oia ma kona mau Buke. I kona komo ana mai i ke kula, he ano ilihune kona ano, a he uuku hoi kona kino, eia nae, ua hoomanawanui ola i ka noho ilihune ana, a e lilo ai ia i mea e hoomaopopo ia ai kekahi mau kumu o kona aloha a hilinai ia e kona mau hoa kanaka.

 

(I) KONA ANO HOOMANAWANUI.

 

            Iloko o kona wa opiopio, ua hookumu oia i keia ano ona, oia hoi, ma kona ano haumnaa, a imi nauwao. He huamana hooikaika oia ma kona mau Buke. I kona komo ana mai i ke kula, he ano ilihune kona ano. a he uuku hoi kona kino, eia nae, ua hoomanawanui oia i ka noho ilihune ana. a ua hoomanawanui ma ka hoomaemae ana i kona wahi aahu. I kahi manawa, na aloha kahi hoahanau ona, a ua hopu aku la i kona mau wahi aahu lepo ana e holoi ana me ka nui o ka pilikia no ka uuku o kona wahi kino, a aneane hiki pono ole ke holoi, iea nae, aole oia i paupauaho, a manao ae e haalele i ke kula, aole, ua piha oia i ka hoomanawanui.

            Ma na haawi Buke, o kona rula maa mau, aia a paa kona mau haawina, alaila, komo pu oia me na keiki e ae iloko ona hana paani, a oiai na hoa kula ona e paani ana, aia no oia e hoomanawanui ana ma kana mau haawina.

            I kela wa opio ona, i hookumu ai oia i kela ano ona, a ua pili mau me ia a hiki wale no i na hora hope o kona ola ana. Nani kona hoomanawanui i na ehaeha o ka mai e kau ana maluna o kona kino, ua noonoo mau oia i k hai pono, a ua uumi iho i kona mau ehaeha, a ua olelo mau mai i ka wa i ninau ia aku ai pehea oe? "He maikai no." Eia imua o ko'u alo na opio aloha o kuu Lahui aloha, aole anei, he mea e pono ai no oukou ma ke alahele imi naauao, e lawe mai i keia ano hoomanawanui o keia kanaka a ka Lahui Hawaii i aloha nui ai, a e lilo hoi ou, ko i poe hoomanawanui ma ka imi naauao, hoomanawanui i ka ilihune o na wahi makua o oukou. Kai O ka hoomanawanui kekahi o na kumu o ko Nawahi ka@, a ola kekahi kumu o kona lanakila imua o na ke@ lehulehu o ko alahele ma @.

 

(@) KONA ANO HAAKAA.

 

            O Nawahi, he kanaka ake hookelakela ole oia, ma na ano a pau, aole ola i hoowalea aka i@ no ka iho ia mai. Ua pili no iaia kela ano hoakaa ma na kelana like ole a @au i kau mai ma@ ona.

            I ko'u mau la opio, ua ike mau @ iaia, me kona kokoolua, ka mea i kana ia, "Ke Duke Hao o Kona A@," e hele wawae mau ana mai ka Hale Ahaolelo mai, oiai nae ko laua mau hoa Luoamanaainana e kae ana ma na koa, a o keia mau kanaka e nane hele ana nae ko laua kulana haahaa, he ha@ana haahaa oia ma ke kula, he kumu haahaa oia ma kona ano kumu, he kanaka haahaa oia ma kona ano kanaka, a he mau kona ano ma ke ano Lunamakaainana, aole oia i ake wale aku e ike ia mai e ka poe hanohano o ka aina, aole loa.

            Ua ike no kakou iaia e hoi ana ma na alanui o Hilo nei me kahi eke buka i ka lima, he wahi pau ia a io bibi o loko, aole oia i hilahila ma kona ano a pau, he kanaka ano haahaa mau oia, a ua hooko ia kela olelo pookela a ka "Hoola Pookela o ke ao nei." O ka mea hoohaahaa iaia iho, e hookiekie ia oia, a ke manaolana nei au e lawe ana oukou e ka poe opio i keia ano maikai pua i kumu hoohalike maikai no oukou.

 

(3)  "KONA ANO HANA."

 

            He kanaka o Nawahi i makemake ole i ka palaualelo, a ua hoomaopopo kakou ma kona "nupepa" i kona mau manao e paipai ana i kona Lahui e hana, aole e lilo iloko o ka Palaualelo.

            I kona hoi ana mai, mai ke kula mai o Kehehuna, a noho i Hilo nei, oiai, aole oia i komo aku i ke Kula Hanai o Hii ma ke ano kumu, he wahi hale pili uuku kona me kana wahine mua mauka iki aku o Home Lani, a o ke pani o na puka oia wahi hale he mau wahi palau moena, a i ka hele ana o kahi mea e ike iaia, loaa aku oia e ma hiai kalo ana, ua hele a haukae i ka lepo, a i ko laua hoi ana a kauhale, olepe aku la o Nawahi i kahi palau moena pani puka o kahi hale pili uuku, a e kau ana ma ka paia o ua wahi hale nei, na palapala aina, e waiho mai ana na mea "hana Akeakamai," a ke hoike mai la ia mau mea i ke ano o ke kanaka. Aole i like o Nawahi me kekahi poe imi naauao o keia au holomua. I ka loaa iki ana no o kahi naauao, a hoi mai a loaa ole kahi hana maemae, he hilahila i ka hopu i ka o-o a mahi i ka aina, he olelo he hana lepo ia, na ike mau au i kahi mau opio kino ikaika e maalo wale ana ma na alapui me ka nana ole. He kuku a-ikala wale iho no he hookohukohu hoouiui wale iho no, oia nae he makau i ka hana.

            E na opio kino nani o ka Lahui a Nawahi i aloha nui ai, aole anei he ano maikai keia i pili i keia kanaka kaulana a oukou e hoomahui aku ai.

 

(4) KONA ANO KUPAA MAU.

 

            Oia paha ke kumu nui i mahalo loa ia ai o Nawahi, na mahalo ia oia e kona mau enemi no kona kupaa mau maluna o kona manao ana i ike ai he pono. a ma ia ano no hoi ona, i paulele ia ai oia e kona Lahui. He mea oiaio no paha, ua kuhihewa no paha oia ma ke a ana e hoo@kiki @, he m@no ia i ka ano ka@ oia @ na mea ano i hoopaa ai i kona mai@ pono, ua kupaa oia me ke @ ole, o ka pohaku e noho @, a e @aka, o kona mau manao @ he aia mau.

            Ka @holo nei kakou a ua mea onipua @ ole, o na ma@ nani e ke mau umi me ka @, e ehi ia ana e ka kau oiai, a e hoopuni ia ana e ka ohu, a i ka hehee ana o ka hau, a i ke puhi ia ana ae o na ae, oia no ka mauna @ ke ku alu no me kona kilakila nani, pela no, he mauna @paa o Nawahi iwaena a koea Lahui. I ka @ iho o na pomaikai honu@, a i ka @ ana ae o na hanohano hoona, a haalele mai la kona mau hoopili o na la i hala, aia hoi, ke ku aia no oia malena o kona mau manao iho me ke kepaa mau. Ua kupaa oia maluna o kona kahua ana i ike ai he pono. O kona ano ia ma na wahi like ole a ma na kulana like ole ana i noho ai.

            Wahi ana i kahi mea i hemo mai inia e kipe me kekahi Oihana Aupuni "Aole i lawa na oihana o Hawaii nei a kuai i ko'u mana koho, oiai, ua lilo ko'u mana koho i ka poe nana au i hoouna mai i kaAhaolelo," He kanaka kupaa oia iloko o ka Ahaolelo, aole i hawahawa ka lima i ka waiwai kipe, a oia ano kupaa ona ka mea nana i kaili aku i ka manao hilinai, paulele, a aloha hoi o kona Lahui, a ua lilo ia i Lei hanohano nona, a moe wale aku la no i ka moe kapu a Niolopua, a ua lilo no hoi i kiahoomanao mau loa nona iloko o ka puuwai aloha o ka Lahui Hawaii.

 

(5) NA ANO PILI LEHULEHU IAIA

 

            E na makamaka iloko o ke kaumaha luuluu, na hoapili, na hoa ihaiaholo o ka aina kulaiwi, e pau e ana ka manawa o kakou, ke hoike aku au i na ano pili lehulehu iaia, a oiai ke nee nei ka manawa, he mau mea kahi i pili pono iaia a oia mau mea nae he mau mea no ia e pomaikai ai, ke hoomahui ia e ka hanauna opio o Hawaii nei.

 

            (a) Kona ano lokomaikai. He kana ka lokomaikai o Nawahi, e hookipa ana i na mea a pau e kipa aku ana i kona home. E ike ana oia i ka mea kiekie a me ka mea haahaa he puuwai hamama kona, aole ana mea hookae, a ua ike ia keia ano hookipa ona e kakou a pau.

 

            (e) He makua aloha keiki. Ia'u i noho pokole ai ma kona home i kekahi mau la, ua hoomaopopo koke no au i kona ano aloha i kana mau keiki, He mea mai lakou iaia. He mau lei momi ia nona, a ua lei ia e ia me ka haahe@ nui, ma kona ano he makuakane maikai, nani kona ano, me he ano makuahine ala kona ano hoomalu ana i kana mau keiki, a ua aloha nui oia ia lakou. I kona mau hora hope, aia no kona mau manao aloha me lakou. "E honi aku i kahi pokii o kaua a me na lei aloha a kaua."

 

            (i) Kona ano kane mare. O keia kanaka hanohano a kaulana o ka Lahui Hawaii, ua kulou, a hoohanohano aku oia i ka noho mare ana, ua hoohanohano aku oia me ka haaheo nui i ka na wahine, a ua hoomaopopo kakou i kona aloha paulele mahina o kana wahine, oiai oia iwaena o kakou, he mea nui ia iaia, a ma na wahi a pau a laua i pili aloha ai, aole kakou i lohe i kona mau hana hoowahawaha i kaua wahine, ua

 

@ kula ana, a na @ wahine) iloko o na @ ko ka Aina loko@. Ma@a kula mea e waiho mai hana o kakou E Nawahi o i He makuahane @ oe, a he kane aloha wahine, a na hoohanohano ia e oe ke kulana makuakane a me ke ano kane. E ka wahine i hoon@le ia i ke kana ola, @ ili mai ka noho nui maluna o'e e hiki ole ai e pani @, oiai, ua hoomaopopo mai oe loa ana pookela ma ke @ kane mare o keia mea aloha e @oe @ i ke moe kau moe hooilo, Ae!

 

            Aloha ke kane,

                        Ka hoa pili o ke anu,

            Ke koolua o ia wahi-awe,

                        E pili ai i ka na a ke Malana,

            Po okoa i ka noe luaa o Kaala,

                        Ala au, kana aahia i ko aloha,

            Ke hala ala--e,

                        Hele oe noho au,

            U i ke aloha la,

                        Me na keiki a kane.

 

(6) KANA MAU OLELO HOPE.

 

            Oiai na kulu hou o ka make e kane iho ana ma kona in@ aloha, a iloko o ka hanu paupauaho o ka @ maka, heaha kana mau olelo hope no kona ae ia aloha, ka Lahui ana i aloha nui ai, ka Moiawahine ana i haulele loa ai? I na paha he mea hiki ia kakou e hoomaopopo i na pana hope @ a kona puuwai aloha aina, me ha ala e hawanawana mai ana na aheahe lau makani kona mau manao hope.

 

            "Aloha aku i na mauna nani o kuu aina hanau aloha aku i kona mau awa wa uliuli, na kualono kilakila, no wai owe malie o na kahawai aloha, na @alu hilulu, n akai nehe malie i ka poaone, aloha i aloha i l@e Hawaii aloha? aloha na makani kamaaina o ka ain kulaiwai, aloha ka ai punahele o ka aina, A oha no i Aloha aku i kuu Lahui a'u i aloha nei ai, aloha aku i kue Moiwahine.

 

            Me ia mau huaolelo hope o ke aloha oiaio, aia hoi, ua opoi malie iho la @ mau maka aloha, a ua nae @ la ka nui ana oia mau lima makaukau no ka p@ o Hawaii, a hele aku la o Nawahiehilaniopuu i ke ala Polikua a Kane, aloha no, aole hoi na la aloha malaila e kiai iho ai i kona mau helehelena hope, @ hoi na keiki aloha ma ia mae make e honi hope iho ai i ka makua aloha, aole hoi ka ohana e ku poai hope ae ai ma ka aoao oia moe make. Ua ka e kawahine wale no, a ma ka aina malihini makamaka ole, a iwaena o ka ehaeha nui i hookuu mai ai oia i keia oia ana, a hoi aku la me ku Makua Nui. Auwe no hoi i luuluu wale hoi e @

            E lawe aku ana na lima aloha iaia a hoomoe aku iaia ma ka aoao o kana wahi lei aloha i hela moe, a ma Home Lani e moe hope ai oia, no ke kau ana i ka Pu hope a ke Luna Anele no ke kakahiaka o ke ala hou ma. na ka mea i olelo mai: "He kana A@ na wahine kanemake, a he makua hoi no na keiki makua ole." E hoomaha o hooluolu mai i ka wahine i hoonele @ ke kane ole, a ina keiki i hoonale @ ke kane ole, a ina keiki i hooonele ia i ka makua ole a i ka kaikua@ i hoonnele ia i ka nokii ola. a ina kini makamaka a me na hoaloha a pau, a e ae oluolu aku hoi kakou i ha makemake o ka Makua Lani. "Nana ae i haani mai a Nana ao i lawa aku, a e hoomaikai ia Kona Inoa."  Amene.

 

HE MOOLELO HOONI PUU

 

NO KE

KEIKIALII GAS@

A ME KA

UI JENITA@

HELU V


            Hala ae la he mau hora o keia @ hale ana o laua, aia hoi, ua ano @ koko loa aku la e puka no waho @ ululaau.

            A ia laua no hoi e hoomau @ ka hele ana imua, e lohe mau i@ ana ka leo hoolana o ka elema@ hoomama mau mai ana ia Jenita, @ paha nona e hoomanao ole ae a@ alahele a laua e hele nei, aia iloko@ poino a me ka popilikia.

            I ko laua aneane loa ana aku e@ no waho o ka ululaau, a iloko he @ manao hauoli no ko laua palek@ hoi, ua hoopuanuanu ia ae la @ mau puuwai p@kahi iloko koke @ manawa, mamuli o ko laua lohe @ ana i ka leo hae pualu o kekahi @ iliohae, aole i mamao aku mai i@ aku.

            A ia manawa koke no i loha i @ ka pae ana mai o ka leo o ka @ kule ka pane ana mai me ke pil@ nui.

            E kuu kaikamahine hookama, @ mai nei paha na iliohae ia kaua, a @ mea, ke lohe aku nei au i ko lakou@ leo, me he mea, eia ke ukali @ mahope o kaua.

            Auwe no kahi ka mea ehaeha @ no ua hala aku la na puu make, e @ ka hoi keia puu make ke hoea ho@ nei, wahi a Jenita i puuna ae ai a @ mai la kona mau waimaka me ka @ eha.

            E kuupau i kou mama noho ano@ eia na iliohae, ua hahahi mahope @ ua e nee aku imua me ka hakal@ lua no ko kaua lanakiia a make @ wahi a ka leo kauoha o ka elemak@ pane mai ai.

            Ae, ae, e ka elemakule maikai, e @ kaua no ka hoopakele ana i ko @ mau ola.

            I keia wa kuupau aku la laua @ laua mama holo no ka hoopakele @ ko lana mau ola me ka manaolan@ ho no ko laua palekana, aka, aole@ nae ia he mea no laua e kuemi no@

            A i ka wa i ike ae ai o ka elema@ aole o laua wahi e pakele ai, ua @ aku la oia me ka leo ehaeha, a il@ ia aku la no hoi ka hiolo ana mai e @ no @ waimaka.

            E ke kaikamahine e lilo ana ke o @ kekahi o kaua i meia mau holohol @ ahi@, aka, aole no nae i maopopo @ ma nae e hoea io mai ana ia man@ he hai aku nei au ia oe me ka o @ owau o kaua ke lilo i moepuu na la@ a ae hoi a hoopakele oe i kou ola.

            me na waimaka e hiolo ana ma @ mau papalina, pane aku la oia m@ leo kaumaha: E ka elemakula ah@ o ka hoea aku no hoi koe o kaua i @ o keia ululaau, eia ka e halawai @ ana kaua me kekahi haawina eha@ ke hoike nei hoi au ia oe me ka o@ aole loa au e haalele ia oe a hiki@ kaua haule like ana he moepuu @ hae o keia mau kuahiwi.