Ke Aloha Aina, Volume II, Number 46, 14 November 1896 — Page 2

Page PDF (936.93 KB)

This text was transcribed by:  Kimo Auld Wyatt
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

 

KE ALOHA AINA, POAONO, NOVEMABA 14, 1896.

 

KE ALOHA AINA

 

Hoopukaia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a ka Nupepa na ka Lahui Hawai‘i.

 

EDWARD L. LIKE,

Lunahooponopono.

E. A. NAWAHI,

Puuku’o o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU, NOV. 14, 1896.

 

KA HELU KANAKA.

 

            Aole no i pau pono na kinaunau o ka Helu Kanaka o ka la 27 o Sepatemaba, o keia makahiki e hele nei, a hiki mai i keia la, a aole no paha e pau ana i ka hooponoponoia a pau keia makhiki, a i ka makou hoomaopopo iho, me he mea la, e hookomo kapulu ia mai ana ka helu o kekahi mau wahi e ae, i mea e loaa ai ka helu pololei, e like me ka lakou i makemake ai.

            Ua hoike ae ka nupepa Hoku, he oi hou ae ka nui o na kanaka ma keia helu hou ia ana iho la, i ko ka makahiki 1890, oia hoi he 20,000, a nona hoi ka huina nui i kohoia ma kahi o ka 110,000.  He nui maopopo keia a kakou e hiki ai ke hoomaopopo iho, he nui opala wale no ia, aole hoi he nui e hoohoihoi mai ai i ko kakou manao.

            Ma ko makou hoomaopopo maoli ana i ke ano o na olelo i hoopuka ia ae maloko o na papa konane ewalu a ka nupepa Holu i mahele ai, ua ike ia ka manao o ka Luna Nui o ka Helu Kanaka, e hookaawale ana oia i ke ano o ka noho ana o na lahui i komo mai iloko o keia aina, a i hanau hoi ka lakou mau wahine i na keiki maluna o ka lepo o Hawaii, a i ole, o na kane paha i mare i na wahine Hawaii, a i hanau keiki hoi me ia, a pela aku.

            Ia wa kakou e ike pono aku ai i na mahele ana a ua Luna Nui la no ka pono o kana hana i lawelawe ai, a oia ka makou e ake aku nei e ike pono i kana hoike mai ka mua a ka hope, ina ia he hoike e waiwai ai ka lahui, e hoike koke aku no makou me ka hakalia ole, a ina he mea e hoopilikia ai, aole loa e hoohakalia ka makou makapeni no ka pono o ko makou lahui aloha, ko makou aina i hiipoi ia, a me ka maemae o ka inoa o ko makou mau alii hanau o ka aina.

            Nolaila, e hoomanawanui iki iho pela, a hoike aku makou, i ka wa e puka mai ai o ua hoike la.

 

            Ua haalele mai o Mr. Hammer i keia ola ana ma ke ahiahi Poaha nei, he 65 ona mau makahiki, a ua hoolewa ia aku kona kino wialua ma ka auina Poalima nei, hora 3.

 

KE KUHINA POKA.

 

            Eia no keia kanaka nui a kaulana o Ameika me kakou e noho nei iloko o keia mau la, ma ka Hotele Hawaii, kahi o na malihini kiekie a pau e kipa mai ai a hoomaha iho, no ka honi ana i na ea aala lipolipo o kakou Aina Aloha, ka Aina a kakou i hiipoi ai me ka naau make i ke kilakila o ko kakou mau kuahiwi, i ulu ia me na lau uluwehi o ka waokele.

            Ua hoopu-a wale ia ae no, e holo aku ana oia no ka mokupuni o Hawaii, a me kekahi mau wahi e ae o keia mau mokupuni, a me he mea la, e kau aku ana paha oia maluna o ka mokuahi Malulani o keia pule ae, a i ole, ma ke Kinau aku paha o ka Poalima, elike me na wa olelo maloko o na nupepa haole o keia kulanakauhale.

            Ma lia paha o keia huakai aku aua e holo aku ai no na mokupuni mawaho aku o Honolulu oia no kela mea kahiko e pili ana i ka hakilo pono ana i ko ka lahui manao no keia mea o ka hoohui Aina, ana hoi i hooikaika kuhihewa ai i ka wa i hoea aku ai o Kakina ma i Wasinetona, me ka manao, he mau mea oiaio ia, a o ko ka hapanui o ka lahui manao ia.

            Aka, i kona hoea kino ana mai la i Hawaii nei, oia mau no ka moe malie o ke kai olalo aohe eueu aku o na kanaka Hawaii, no ia kumuhana he hoohui Aina, he mea ia i hoowahawaha loa ia maanei, a ehia la poe Hawaii i haawi aku i ko lakou mau kakoo ana mahope oia mea?  He kakaikahi wale no, a oia poe, oia no ka poe i uku ia ko lakou mau uhane me na wahi hana aupuni liilii.

            E hoike mai i ko oukou ano kuokoa a kupaa maluna o ka Ninau o Hawaii, a he mea ia nana e hookaakaa ae i na maka o keia kanaka, i fu-lu ia mahope o ka lakou nei mau hana.

 

MANUUNUU UA HUI KAA.

 

            Mamuli o ke kukulu ana ae nei o ke Kaeaea o Manao i hui Kaa Hehihehi Wawae no na keiki Hawaii, ua hoala hou ae nei kekahi poe keiki haole kuonoono ma ke ano e malama i halawai no lakou, maloko o ka Hotele Hawaii i keia ahiahi Poakolu, Novemaba 11, hora 7:30.

            Ua noho alakai ia keia Hui hou malalo o George Angus, a ua nui no hoi na lala i komo ae iloko o keia hui hou, he poe wale no nae i paki kepau ma ka makou ike iho ma ko lakou mau inoa, a me ka lakou mau hana, aka, ua kaa e nae ke eo i na keiki Hawaii, ma ko lakou lawe ana i na keehina hana mua o ke kukulu ana i hui ma ia ano, a o ka makou e paipai aku nei ia lakou, imua aku no ka inoa moho o Hawaii, “o Hawaii no ka oi.”

 

INO PUNI MA KAUAI.

 

            Ma ke ku ana mai o ka mokuahi Kimo Maki mai Kapaa, Kauai mai, i lohe ia mai ai, ua pahola ae ka ino a ka ua, ke kaikoo ma na kuaau, ka uila a me ka hekili, ma ka mokupuni @ o Kauai, ua hiki ole i kona mau mikini hoohana ke hoonahoa aku iloko o keia ino e pahola ana, a o ka eleu a me ka makaukau o kona mau keiki hoe waapa, ua hoopahua mai ia ia lakou, ua hiki ole i kona mau ukana ke hoolele aku iuka, a o na Kepani a me na Pake paahana ka mea i hoolele ia aku iuka o ka aina, a o na ukana e ae, ua hoihoi hou mai no ia i Honolulu nei.

            Ua hoike ae kona Kapena, aole oia i ike i kekahi ino nui elike me keia, o na mahi raiki a ka Pake, ua hue pu ia mai e ka waikahe, a hoolana ia ae iloko o ka muliwai, i kona wa i ku aku ai ma ke awa o Hanamaulu, a ua pii hoi ka wai a e-e maluna o ka uapo oia wahi, he mea hoi i ike ole ia mai kinohi mai.

Pela no hoi i kona huli hoi ana mai no Oahu nei, ua nui ka ino ma ka moana, e la aka ua, ka hekili ame ka uila.  Hanaio ka hoi na keiki o Kulanihakoi.

 

HAKAKA MA KA MAKETE

 

            Ma ke ahiahi la Sabati aku nei, Nov. 8, ua ulu ae he hoopaapaa mawaena o Nakookoo, ka hope o D. Keliipio iloko o ka Makete kuai i-a, no ka nana ana i na i-a maloko o ua kahua la o ka lehulehu, a o ka mua loa hoi keia o ka hakaka ana ma ia kahua, mahope iho o ke Kau Mai Korela ai o 1895.

            O Nakookoo, ka Hope hoi o Keliipio, ua hele aku la oia e nana pono i kana hana maloko o ka Makete, no ka noii pono ana: na pakaukau, a pela aku.  Ua hiki aku la oia ma ke pakaukau a kekahi Pake, nona ka inoa o Young Chow, a ua hoao aku la oia me kona mau manamanalima e komikomi maluna o na i-a e waiho ana, a ua ike oia aole i kupono ia mau i-a no ke kuai aku a ua kauoha aku la oia i ka Pake, e kiola iloko o kekahi pahu barela, me kona hoike pu aku, ua kupono loa ia i-a i ke kiloi ia.

            Aka, ua kue ka Pake me ka hole mai, aole oia e kiola ana, nolaila, ua kiola aku la oia iloko o ka barela, a iaia i kaawale aku ai ma kahi okoa, ua kii hou aku ia no ka Pake, a o keia ka wa i hele mai ai oia e papa, me ka haawi pu ana aku i ke kalopaa o Waiahole, i kumuao nana e hoomanao ai no kona hookuli.

            Ua hoopii ka Pake ia Nakookoo, a paa i ka Halewai, a ua hookuu ia mai no malalo o ka bela, a ina aole he mea keakea e hookolokolo ia aku ana i keia mau la.

 

KA WAIWAI O KA MANAO PAA

 

(Hoomauia.)

 

            Ike ole no oukou i ke koho ana, @ no hoi o ka lahui i @ mai Hawaii a Niihau, ua @ i paa iho nei @ o Hawaii nei, a mai @ poe kolea @ ole.  Ina aole lokahi o ke lahui, ina he kauwa kuupaa maopopo kakou @ keia poe hookamani.

            Ke haawi nei ke mea kakau i ka hoomaikai piha i ka lahui @ n@ lakou i kuu i ka heleume, a @ paa ko kakou aina hanau, oiai oia @lewa ia ana iluna o na puko’a o ka hui-aina, oiai ko lakou umauma (pakaha aina) e @ ana @, aohe hookaukaulua iho.

            Aole i pau ko’u hauoli i ka lahui manao paa, oiai na makahiki kokoke eha, a ke noho nei no ma ke aloha oiaio no ka aina hanau a na kupuna i eha ai ka ili.  Paa ia a @ ke kaulahao o ka heleuma a oukou i hookuu ai, ina he mau miliona pakaha aina e noho nei i keia aupuni kumu, a manao lakou e huki i ka heleuma a kau iluna i mea e ko ai ko lakou manao, ke hai aku nei au me ka oiaio a pau, aole loa e neeu kela heleuma, aole no hoi e moku kela kaulahao o ka manao paa o ka lahui.  Aia no a lokahi ka lahui e hoomaunauna i ko lakou aina, a haawi ma ka lima o ka pakaha, koe ka mea kakau, alaila, e lewa auanei ua heleuma ala iluna, me ka luhi ole ua kau iluna.  Aka, ina me keia ka lahui e paa ai, e hooni wale no ka poe puni waiwai aole e loaa “ka alaalapalu a Hume.”

            Ke lohe nei au i ka hauwanawana, e i mai ana; ka eia ia lakou nei ka momona o ka aina e hoounu nei?  E auhea oukou, mai kuhihewa oukou, he hoonuu pono ia?  Aole he hoonuu e like me ka waiwai loaa ponoi @ ke kino i luhi me ke kahe o ka @?  O keia waiwai a lakou nei e hoonuu nei, aole i loaa pono aku i na ona (Lahui) non aka waiwai a lakou e uhauha nei.

            Aka, he waiwai keia i powa malu ia, ohumuhumu malu ia, a lilo ae nei ka luhi o na kupuna o kakou, oia hoi ka aina nani o Hawaii nei.

            O ka oiaio a pau a’u, ka mea kakau e hai aku ai imua o kuu lahui, aole i lilo ko kakou aina, o ka waiubata wale no ka lakou nei e palu nei, e hapala nei i ka papaa palaoa, o kahi o ka waiubata i waiho ai, aole loa e hiki in a tausani haole, ke ai i ke pa, kahi i waiho ia ai ka waiubata, “o ka waiwai loaa hewa, aole lakou nei pomaikai.”  Oia ka ka Buke Nui hooweliweli i ao mai ai ia lakou nei.  Aole ia kakou.

            O ka momona ia loaa ia lakou nei oia ka lakou e moni nei, a he wa no e laoa ai na puu e lakou.  Koe no ko kakou aina, e like me ka hiki ole ia lakou nei ke moni i ke pa waiubata, pela no e hiki ole ai ia lakou nei ke moni ia Hawaii mau loa.

            Ke olino mai nei ka malamalama ou e Hawaii, e umi ka hanu, e hoomanawanui ka pololi, a pae i ke awa waha ma o ae nei, alaila, kuu ka luhi, pau ka ehaeha o na ao poluluhi @, o na la i aui ae nei, ua hala ia, oia ka ka mea kakau e koho nei.

            Ma keia, ke hoakaka nei @ iwaena o ka lahui mai Hawaii a Niihau, oia keia:

            Ua mohai ka lahui, ke ku nei @ a kakoo i keia aupuni kau ole, ma he kaunaoa ala, ka hihi ho@ iluna o kekahi laau.  @ i huli aku ai ko kakou mau kanaka hupo haalele loa, manao nui @ pu, a e mahelehele i ka waiwai loaa hewa, a i hawahawa na lima i @ dala i hoopakeo ia mai malalo o @ @ o na haole, ia lakou ke aupuni, hookohu nei.  O keia no na kanaka kumahaia i kona aina ponoi, a ke Akua i haawi mai ai no na kanaka ponoi mai ka po mai.

            Ina ua like ka manao paa, o na kanaka a pau e like me ka hapanui o ka lahui a me ka mea kakau, ina aole ku keia aupuni lewa, ina ua hoi kahiko ko kakou aina.  O keia poe kanaka huli mahope o keia aupuni, he @ keiki lakou i hanau eepa ia e @ Diapolo.

            He poe naauao a ka lahui e hili@ ai, aka, ua lilo ko lakou naauao i m@ ole, o ko lakou poo, he pahu wai@ mea hana kamana na Satana, o ko lakou noonoo he hupo haalele loa, @ uhane, ke hookauwa ia nei e ka hoop@ limeai.

            Minamina au i ko kakou lahui i @ loaa ole o keia mea maikai, “ka manaopaa.”  O ka hapanui o ka lahui na@ i kaohi na kakuna o Hawaii oiaio, @ poe ilihune ka hapa nui, ua komo @ ia haawina hookahi, ka mea kakau, @ poe i manao ole ia na lakou e p@ ke aupuni, ka poe kuaaina i lihi @ na ole mai ma kaekae o ke aupuni, kiei iki mai, a halo mai ana hoi, a@ ole, ua loaa aku la hoi kahi ma na a@ he oki loa no, eia ka, na lakou hoomanawanui nei keia mea o ke aloha i ka aina hanau.

            He mea oiaio keia, o na hana@ @ na alii mua a me keia Moiwahine e noho nei, a i huli pu iho nei @ ke aupuni, ka lahui, ka Moiwahine Liliu.  O keia poe i hoonoho ia, a lawe maoli ia ae e na lima palupalu o na alii a hoonoho ia iloko o ka umeke, ka ipukai o ke aupuni, a @ keia poe i hoopunahele ia, malam@ kaawiliia, kohu ka hele ana, na @ aka hookamani, a na lakou nei no @ e kumakaia i ka aina, ka lahui a me ko kakou Moiwahine i aloha nui ia.

            He kupanaha na hana eepa a keia poe; aloha ole i ko lakou Moiwahine Nana i hiipoi, ai pu i ke pakaukau eia ka, e kumakaia aku ana no i ko lakou imi pomaikai.  Aloha ole i @ kaakaa mai o na maka nohea o ko kakou Moiwahine i aloha nui ia. Ao@ keia poe he makaainana no ke Aupuni Moi, aka, ua like keia poe me @ ke kumakia i ko lakou Haku.

            E Kalani, nana ia, hakilo ia, kil@ hoopaanaau ia, a na na Lani e hoo@ ma mai i Kou mau luuluu, Kou noh@ ana, a Nana no e haawi mai i na pomaikai papalua iho, e like me Ioba.

            A no ka lahui mai Hawaii moku o Keawe, a Kaua‘i o Manokalanipo, p@ ko kakou kakoo ana, paa ana, l@ pu ana, i hookahi puuwai e kaohi @ no ke aloha i ko kakou lepo, ko kakou aina hanau i aloha nui ia.  Aloha @ oukou.

            I ka Lunahooponopono a me @ keiki kiolaola hua metala o ka kakou pukuniahi, ka nupepa KE ALOHA AIANA ko’u mahalo.  Me ka oiaio, ke kau @ au i ko’u inoa me ka haahaa,

            Ka oukou kauwa,

            J.W. BIPIKANE,

Kaliu, Novemaba 3 rd, 1896.