Ke Aloha Aina, Volume III, Number 3, 16 January 1897 — Page 7

Page PDF (858.19 KB)

This text was transcribed by:  Susan Moore
This work is dedicated to:  My Dad, Santiago M. Simpliciano

KE ALOHA AINA

KE ALOHA AINA, POAONO, IANUARI 16, 1897.

 

MAKALAPUA.

* Makalapua ulumahiehie,

* ka lei o Kamakaeha,

No Kamakaeha ka lei o na Liawahine,

No na wahine kihene pua.

 

   HUI:--E lei ho--i e Liliulani e,

              E lei ho--i e Liliulani e,

 

Haihai pua Kamani pauku pua Ki-ki,

I lei hoowehi no ka wahine,

I walea ai i ka waokele,

luka o Omaonahele.

 

Lei Kaala i ka ua a ka Naulu,

Hoolue ihola ilalo o Haleauau,

Ka ua lei kakooula i ke pili,

I pili ia e ka mauu nene me ke kupukupu

 

Lei aku i na hala o Kekele,

Na hala moe ipo o Malailua,

Ua maewa wale i ke oho o ke Kawelu,

Ka lei Kamakahala a ka ua i Waahila.

 

HOOHENO NO KA HIIWAI

1.  Kaulana Laie i ke ohohia,

     I ka Hui Hiiwaiokaaina,

     Nana e rula aku na puuwai,

     Ka poe i aloha i ka aina.

 

HUI:--Kupaa ka manao e ka lahui,

           Na pulapula hoi a Kamehameha

           Ei aku o Kalani a hoea mai,

           Me ka Hae Kalaunu i pakahaia.

 

2.   Ka makou ia e kali nei,

      E noho ae nei i ka ilihune,

      A i pono Kau huakai e Kalani,

      O ke ola ia Ou makaainana.

 

3.   Ke hoomanao nei no makou,

      I ko leo Alii hoi e Kalani,

      E noho oukou me ka maluhia,

      Kupaa i ke aloha i ka aina.

 

      Haku ia no ka Hui Hiiwaiokaaina Clee Club.

                                    L. B. N. AUWAE.

      Laie, Jan. 12, 1897.

 

HE INOA NO L. P. K. KEKAHILI

                        Auhea la oe e ke ala,

                        Ke ala pili paa i ke kino,

                        Kuu kino kai lono i ka leo,

                        I ke kani a ka manu o uka,

                        Pa iho ia'u walania,

                        Komo ka hilahila i ka houpo,

                        Pa mai ka makani aheahe,

                        Hali mai ana i ke ala,

                        He ala ka pua o ke Aalii,

                        I pili'a me ka lau Naenae,

                        Maemae ka liko o ia pua

                        Ka mauu holu i ka makani,

                        Polinahe i ka poli o Malio,

                        Hone i ka lau a ka makemake,

                        Makemake no a hiaai,

                        Ka nani o Kahalauaola,

                        Ua @la ka noho ana o ka Hale,

                        Ua lau kanaka i ko leo,

                        Ko leo haku a pane mai.

                        E maliu au o ka pono ia,

                        I pili pono ai ka uhene,

                        Me ka La puka i ke awakea,

                        E ola ka pua i poniia,

                        O Kekahili no he inoa,

 

                        Hanohano Kaala i ka lai,

                        Haaheo i ka hone a ka wai,

                        Wai hoolu i ka puuwai,

                        Hone i ka pili alo o ke kino,

                        Kuu kino ua la@ la pua,

                        Ua poni ia e ka mea nui,

                        Ua sila ia i ka puuwai,

                        Aohe ki e paloke ai,

                        Ua paa @ manao kaulike,

                        Na'u oe i ke ao pau ole,

                        O Kekahili no he mea,

 

                        Aole au la e hopo ana,

                        I ka nui walaau a ka manu,

                        Oiai ka manao i ke kino,

                        E hoene nei i ka puuwai,

                        A he waiwai ke aloha,

                        I kuleana pu kaua,

                        I ona au no ia moku,

                        I konohiki ai aina,

                        Ohe kupu nana e hoo@,

                        I ka wai ua lana malie,

                        E ola ka pua i ponua,

                        O Kekahili no he inoa.

                                                Haku ia e

                                    KE KILO A KA LANUI

            Honolulu, Dec. 1884

 

HE MOOLELO HOONI PUUWAI

NO KA

Makaikiu Ronada.

Ke Kaeaea Huli Meheu o

ke Alahele Pohihihi,

A I OLE NO

MAMUDELA.

Ke Kanaka Opio Kamana

MOKUNA 1V.

@E PAAHAO.

   Aka, e like me ka mama o ka anapu ana a ka uwila, pela i lele aku ai o Laionela, a hopu aku la ia Mamudela, a huki mai la hoi iaia ihope.

   E hookuu mai ia'u e au no uka o ka aina, wahi a Mamudela i pane mai ai me ka leo i piha i ka inaina.

   Aole nae i hooko aku o Laionela i ka manao o kana aikane, a huki mai la iaia ilalo o ka oneki o ka moku, a oia no hoi ka manawa i ul@ ae ai o kekahi aumeume mawaena o laua.

   Haia ae la hoi he mau minute o keia hakoko ana o laua, aia hoi, ua hina aku la o Mamudela ilalo, a hookui aku la hoi kona poo i kekahi pahu huina-ha e waiho ana iluna o ka oneki me ke oolea a na ia mea hoi i hoomaule aku iaia a waiho oni ole aku la oia iluna o ka papahele.

   E hakoko paani wale ana no maua, aka, iloko nae o keia papa lealea ana a maua, ua hi@a aku nei oia a hookui aku la kona poo i ka pahu.

   He kupanaha maoli keia ano hakoko ana a olua.

   E kokua anei oe ia'u e lawe no lalo o ka moku?

   Ae, ke manao nei au, e pohala koke ae ana no oia mailoko mai o keia ulia poino i halawai iho nei me ia.

   Pela ko'u manao.

   E lawe koke aku kaua iaia no lalo o ka moku, o ike ia auanei kakou e kekahi o ko kakou mau hoa @ukai.

   Mai pihoihoi kou manao, no ka mea he eono wale o ko kakou mau hoa au kai o luna nei o ka moku, a ua pau loa ia hoi lakou i ka ona.

   Hapai ae la laua ia Mamudela a kaikai aku ia hoi iaia no lalo o ka moku.  Iho aku la ma ke alapu e iho ana ilalo, a i ko laua wa hoi i hiki aku ai ilalo, ua lawe ia aku la oia a ma kekahi kuono po@, ua waiho ia iho la oia ilalo, a ia manawa no hoi, ua pohala ae la ua Mamudela nei.

   Ua pau ae la kau hana e Heneri, a e hoi aku oe e kiai i ka moku.

   Pu aku la o Heneri no kahi o kana apana hana, a oia no ko Mamudela wa i pohala ae ai, a ninau ae la n@ ke @no ohewahewa.

   Eia au ihea?

   Iluna o ka moku, a mai puiwa, eia @o au me @e wahi a Laionela me ke kulu ana iho o kona mau waimaka, no ke aloha i kana aikane.

   Ala ae la o Mamudela a ku ae la iluna me ke ano @ikaka a m@ ka hapapa ana iho i kona wahi i hoomoe ia ai.

   I kela wa no hoi i lohe aku ai o Mamudela i ke @ani ia ana mai o ka puka e hoea aku ai iluna o ka moku a ua hooi hou ia ae la kona inaina i ko ka manawa mua.

   E Laionela, e ike na lani, aole au @ kala aku ana ia oe no kau mau hana hana iho nei.

   No kou oia wale no au e hoao mau nei e hoopakele ia oe.

   Aole no au i haule hope, e au aku ana no au no uka o ka aina.

   Holo aku la o Laionela no kahi o ka puka e hoea loa aku ai no l@ @ ka @n@ki o ka moku, a i ka wa i @emo ai o ka puka, huli hou mai la oia ihope a panemai la.

   E noho me ka hoomanawanui e kuu aikane alo@, e hele hou mai ana no au e hookuu ia oe, aole nae i keia manawa.

   Upa ae la oia i ka puka, a holu koke iho la no hoi i ke ki, a paa aku la o Mamudela he paahao iloko o ka opuu o ka moku.

   I keia wa i paa ae @i o ka puka, noho iho la oia iloko o ka pouli me ka nau ana iho o kona mau ku'i me ka piha inaina no na hana a kana aikane i hana mai ai iaia.

   Manao ae la oia e uwa, aka, ua komo koke mai la na manao aloha iloko ona no kana aikane, no ka mea, ua lohe wale no oia, o na luina kue i na @u, o ka moku he hoopaa ia lakou me ka hao, a nolaila, ua hooki ae la oia ia manao ona, a noho malie iho la me ke kali ana i ka hopena e hoea mai ana.

 

MOKUNA VII.

UA HOOPUIWA IA

   Nee malie ae la na hora o ka po mamua o Mamudela me kona piha uluhua, e ake ana hoi e ike, heaha la ka hopena o na hana a kana aikane e hana mai ana maluna ona.

   Hala hou ae la he hora, aole no i hoea mai kana aikane, a oia no hoi ka wa i hiki mai ai o Niolopua a hapapa mai la i ka kaua opio, hina aku la oia oia iluna o na pokaa kaula ana e noho ana a lilo koke aku la noi oia no ka aina moeuhane.

   Iaia hoi e hoonanea nei me ka ui kaulana o ka aina moeuhane, oia no ka wa i hoopuiwa ia ae ai oia, mamuli o kona kakaa ana mailuna aku o ka pokaa kaula ana e moe ana, a waiho ana iluua o ka oneki.

   Ala koke ae la oia a hapapa ae la i ka pokaa kaula, a hoomaopopo koke ae la hoi oia i ka luli o ka moku, me kona lohe pu aku hoi i na leo nunui o na aliimoku e kahea hookina ana i ko lakou mau kanaka.

   I kela wa no hoi i komo mai ai na hoomanao ana iloko ona, eia oia ke lawe ia nei no ka aina ana i maopopo ole ai, a he mea pohihihi loa hoi ko laua hui me Adele, ka mea hoi ana i aloha ai me ka naau oiaio, hiolo mai la kona mau waimaka a hoopulu ae la hoi i kona mau papalina,

   Me keia mau noonoo e hana mao ole ana iloko ona, ku ae la oia me ke ano hikaka, a hipapa hele aku la hoi no kahi o ka puka e hoea loa aku ai no luna o ka moku, aka, mamuli o ka aaki paa o ka pouli, nolaila, ua hooko ole ia kona makemake.

   Me ka naau i piha i ke kaumaha a me ka opu hoi i piha me ka pololi, hoi hou aku la oia ihope ma kahi o na pokaa kaula e waiho ana, a iaia hoi e hapapa hele ana no kahi o na pokaa kaula i waiho ai, ua pa aku la i kona lima kekahi hue wai, a ma ka aoao hoi o ua hue wai la, ua loaa iho la iaia kekahi mau papaa berena me ke ahi koe.

   Kokoe koke ae la oia i ke ahi koe, a i kona a ana ae a hoomalamalama ae ia i ke keena ana e noho nei, ua ike iho la oia i kekahi apana pepa keokeo e waiho pu ana ma kahi o ka huewai.

   Lalau koke aku la oia a nana iho la i ua @ la, a penei hoi na huaolelo i kakau ia:

   E kali me ka malie a hala ae na lae ino.  Eia ka ai, e hoomanawanui ma keia wahi a hiki hou mai au.    

                                                                                                                                    @AIONELA.

   I ka pau ana o kana nana ana, noho iho la eia a hoopiha iho la i ka @ua o ka inaina me na papaa  berena a kana aikane i haawi mai ai.

   Mahope o ka pau ana o kana paina ana, noho iho la oia me ke kali ana o ka hoea mai o ka@a aikane no ka hookuu ana ae iaia mai kahi ona e hoopaia nei.

   Kaahope ae la he mau hora hou o keia kali ana a ua Mamudela nei, aia hoi, ua aina mai la ka puka me ka pane pu ana mai hoi o kana aikane.

   E pii mai e Mamudela, ua pau ke poino.

   Ku koke ae la oia a hele aku la no kahi o ka puka me ka ninau pu ana aku hoi:

   Eia kaua ihea?

   Eia kaua ua ha@ @ wahe e na pa'ena o ka poino, a i hele mai nei hoi au e hoike aku ia @ e pii kaua e hui me ke kapena, a mai hoike aku nae @e na'u i hookikina e kau iluna nei o ka moku.

   Aole au @ manao e hoopiliki aku ia oe @ wale no ma ua hana oe i kekahi hana lapuwale e poino ai au.

   E kala mai @ Mamudela @ keia @ hana @ hana iho nei maluna ou, aole no @ enemi ia oe @ mea i hana iho nei penei, aka, @ @ aloha a @ i @ou oia.

 

HE MOOLELO HOONI PUUWAI.

NO KE

KEIKIALII GASIA.

A ME KA

UI JETNIA.

HELU V.

   Me ka hakalia ole unuhi ae la ua Gasia nei i kana pahikaua a paa ae la hoi ma kona lima akau me ka makau--kau hoi no ka halawai ana me na holo holona ahiu o loko o ua ulu laau la, e hooko ana hoi e like me ka ke kanaka kahuhipa i kauoha mai @i iaia.

   Hala ae la hoi he hora a oi a laua e naku hele nei iloko o ka pouli, aia hoi, iloko o ko laua nanea nui, ua hoopuiwa ae la oia i ka ike ana i ka holo pu-a-a ana o na hipa a ke kanaka kahuhipa, e alala ana hoi me ka leo nui.

   E hoomakaukau e kuu haku opio, he holoholona omokoko eia aku ke hookokoke mai la mamua o kaua, no ka mea, ke ike aku nei au i ka puhee mai o ka'u mau hipa ihope nei.

   Aole hoi i kuu iho kana kamali o ana hoi, ua ike aku la laua i na maka o kekahi holoholona i maopopo ole kona e weli mai iloko o ka pouli e like hoi ka ula e hike me ke koko, i ka oili ana mailoko mai o kekahi pu-ha laau.

   Pii koke ae la ka lia maeele o ke anu i ke kumu pepeiao o Gasia a me kona hoahele, aka, ua aa no laua e paio me ka hopo ole.

   E kuu haku, wahi a ke kanaka kahuhipa, eia kaua iloko o ka waha o ka holoholona hihiu i keia manawa ano, aka, e paio nae kaua me ka wiwo oie a hiki i ko kaua hanu hope loa.

   Ae, o ka kaua hana wale no ia i koe, ina no ko kaua lanakila a make paha e hooko no.

   I keia wa h@okokoke mai la oia ma kahi a Gasia ma wahi e kuu ana, a i kona i ike ana mai hoi ia laua nei, ua ku iho la oia a nana pono mai ia.

   Nunulu ae la oia me ka leo nui, a uwo ae la hoi me ka leo nui, a iloko o keia wa ana i uwo hou ae ai, aia hoi ua oili hou mai la he elua mau holoholona me ka hele pololei ana mai no ka@i a ka holoholona mua e ku ana.

   Nunulu like ae la ua poe holoholona nei, a me ka mma i loaa ia lakou holo like mai la lakou a anehe aku la hoi e e lele aku maluna o Gasia ma, aka, ua loaa e aku la nae kekahi o lakou pahuna pahi a Gasia, ma ka opu, uwo ae la oia me ka weliweli nui ilalo o ka lepo.

   I keia wa i puoho ae ai o ka leo ehaeha o ka holoholona i loaa @ku ai i ka pahuna pahi a ka kaua Gasia, ua hooi ia ae la ka piena o na holoholona i koe iho a  l@le mai la laua maluna o Gasia ma me ka piha inaina nui.

   No kekahi mau minute loihi keia @ a@a@a ana a lakou, ua haule a make aku la hoi ka loa o na holoholona, me ka waiho ana iho i ke ko@kolu e paio no lakou.

   Ua @oao mai ke kolu o na holoholona e paio me ka @ @ @ @, ua hoo@ ia @ @ @ a Gasia e @ha mau ana ma ka he o ua holoholona la.

   Nolaila, haa@le aku la oia i ka paio ana me ka kaua e@e@, a @ aku @ hoi mahope o na hipa, a @wale @ aku @ @ o @ @.

   @

 

KE AKAKU O KA PO.

   Ma kekahi o na po iloko o ka mahina o Dekemaba i hala koke iho nei, a oiai, ko'u uhane e hoonanea ana me Niolopua, ua ike aku la au ma ka lia ana o kuu poo maluna o kuu wahi moe, he hiona pahaohao a'u i anoninoni ai ko'u noonoo a hiki i keia manawa, a penei no ia:

   Oiai au ma keia hihio, aia ka wau maloko o kekahi kahua rina poepoe i ano like iki kona mau hiohiona me ka Ema Kuea, aole i emo, ua ike koke aku la no au i ko'u kokeolua, (@e kane), e paa ana he lio hulupala, a e puiwa ana ua lio la me ka hele ana iho a pepe launa ole kona hope i ka lepo.  No ko'u ano pihoihoi no keia mau hiohiona ua hele pipa ae la hoi ko'u uhane a kaa ma ka aoao hema o ua @a la, oiai, nae ko'u kookoolua e paa ana no i ua lio nei ma kahi e hui ai na alanui poai o ua pohai la e aneane ana hoi e puka aku iwaho.  Aole i kuu iho keia, ua ike koke aku la no au i kekahi kaa e huki ia ana e eha lio, e kamoe ae ana ma ke alanui aoao akau o ua pohai la.  Ua kinohinohiia i ke gula me na kuuwelu veleveta makue e uhi ai o ke kalaunu, a hakahaka wale no o loko o ke kaa me he kaa kupapau la.  Kiei aku la au ia loko a ike aku la au he mau noho lehulehu a me na lako kaua gula.  Huli ae la au a ninau aka ia i ka lehulehu, "e laweia ana keia kaa ihea?"  "E lawe ia ana i uka o ka ilina kupapau," wahi a keia poe ia'u.  "No ke aha hoi keia?  "Ua pau mai la ka noho ana o ka Moiwahine ua kipakuia mai la."  Hala aku la kela kaa, a aole i liuliu iho nakeke hou ana no i alawa ae ko'u hana, aia hou no he kaa, e kamoe mai ana hoi ma ke alanui ma ka aoao hema o ka pohai e hukiia a@ e na lio elua.  Kuiho la no au malaila me ka neeu ole aku.  Nana aku la au me ka hiaai nui, aia hoi, ike aku la no hoi a@, ua like loa no kona kahikoia ana me ko ke kaa mua.  Maalo ae la ua kaa nei mamua pono iho o kahi a'u e ku ana, kiei koke aku la no au ia loko, aia hoi, aole a'u mau mea e ae i ike ai, o keia wale iho no, he elua mau papale opuu kalaunu, i hookau pakahi ia maluna o pa kahua kohu noho hookani piano ia ka k@ ano i uhi ia i ke kohiko gula maemae @.

   Lohe aku la au i ke a@ka leo o ka lehulehu e hooho ona @.  Aloha no no Alii ke @awe ia la @a kahiko kapu alii i ka @ @papau@  (Oiai e lawe ia ana i Maupaala.)  No ka hala ana aku o keia ma@ hiohio@, @aha mai la ko'u uhane e hele aia @ hei ka mauu, a me ka pohaku a @ @ @ ia e iho ana au i kekahi ka@awai @ @ ike @ la au he @ haole @ @ mai ana @.  Holo aku la wau i pakele, a hiki i kahawai, ike @ @ @  ma kela aoao.

   Pii @ @ @ ma kekahi wahi @ kau @ @ no ka @ @ @ mai @ @.

   A @ la ka @.