Ke Aloha Aina, Volume III, Number 5, 30 January 1897 — Page 7

Page PDF (968.32 KB)

This text was transcribed by:  Josie Apo
This work is dedicated to:  Mahalo Ke Akua

KE ALOHA AINA

POAONO, IANUARI 30, 1897

 

HE MOOLELO HOONI PUUWAI

NO KE

KEIKIALII GASIA

A ME KA

UI JENITA

 

            A i ke kuu ana iho o ka nae o ke kanaka kahuhipa, ua hoeu koke aku la oia ia Gasia e hoomau aku i ka nee ana imua, no ka mea, eia laua i ke kulu aumoe e hele nei, a ke ko mai la ke makani huihui o ke aumoe me ka lawe pu mai no i na kulu kehau, e hoope ana hoi i ua mau kamahele la o ke kulu aumoe.

            Haalele iho la laua i kahi a laua e hoomaha ana, a kuoe hou aku la me ka maopopo ole o ko laua alahele ia gasia, aka, no ke kanaka kahuhipa ua kamaaina oia i keia mau ululaau a me ke alahele a laua e hele nei.

            Hala ae la he hapalua hora o keia hele ana a laua, a i ka wa a ka makani huihui e pa kolonahe ana, iloko hoi o ko Gasia nanea nui, oiai no oia e n@onoo ana no kana aloha, ka ui Jenita, aia hoi, ua hoopuiwaia ae la oia i ka lohe koliuliu ana aku i k@ kahi leo uwe o kekahi wahine, me he mea la ala oia iloko o ka ehaeha.

            He leo no kekahi wahine iloko o ka ehaeha ka’u i lohe aku la, wahi a Gasia i hooho ae ai.

            Aole, wahi a ke kanaka kahuhipa i pane mai ai, ua kuhihewa loa ia oe, he popoki makanahele aku la kena, ua ike mai nei paha ia kaua.

            Aole au i kunihewa, aole no hoi he leo popoki ka’u i lohe aku nei, aka, o ka’u leo i lohe koliuliu aku nei o kekahi wahine no ia me he mea la e hoike okoa mai ana no, aia oia iloko o ka poino.

            Aole au e hilinai aku ana i kau mea e kamailio mai nei, no ka mea, o keia wahi kaua e hele nei he kula kanaka ole a mehameha no hoi a o ka mamao ho@ mai kahi mai o kanaka @ noho ana a hiki i keia wahi he eono mile.

            Nolaila, ua ulu ae la he hoopaapaa mawaena o laua, a no ka nui loa o ko laua hoopaapaa, ua hooholo iho la laua e hoolohe no kekahi mau minute malia o lohe hou ia aku ua leo la a hoopauia ae hoi ko laua pohihihi.

            Kaahope ae la be mau minute o keia noho hamau ana a laua, aole nae, he wahi mea a pae iki mai o ka leo a laua e hoopaapaa nei, nolaila, ua liuliu hou ae laua no ka hoomau ana aku ma ka laua huaka@.

            Aka, aole nae laua i kaawale loa mai kahi a laua i hoopaapaa ai, aia hoi, ua hoopina ae la ko iaua okala i ka lohe ana aku i ka leo a laua i hoopaapaa ai he mau minute mamua iho, i like hoi ka nahenahe o @ona leo me kekahi leo mai ka luakupapau i ka uwe ana ae, a nal@ hia koke aku la no.

            He leo kela no kekahi popoki ahui o keia mau kula kanaka ole, wahi a ke kanaka kahuhipa.

            Aole, aole kela he leo popoki, aka, he leo kela no kekahi wahine, a mamuli o ka nui launa o@e o ko iaua hoopaapaa ua hoooolo iho la laua e hookolo aku ma kahi a ka leo i pae mai ai.

            Aka, oiai ka pouli e aaki paa ana a me ka pio koke ana o ka leo uwe o ka mea iloko o ka ehaeha, nolaila, ua hiki ole ia laua ke hoomaopopo i kahi a ka mea nona ke leo i pae mai ai.

            Ua hoomanawan@i aku @a laua i ka huli ana ma o a maanoi o ua wahi @a me ka manao @ o loaa koke ana ia i@ua ka ea n@na ka leo hoop@iwa o ke kulu aumoe, aka nae, oia @mau iini a pau ua hoi @ele wale ia no.

            Ia lau@ no e @oke hoopapau nei i ka huii, aia hoi, ua hoe@ @ @a ke aliiwahine o ka po, a hoomalamalama ae la i ua mau kual@no kanaka ole nei, @ ho@h@ le pu ana hoi i na puu a me na awaawa.

            A ma keia hoolei pau ana mai o ka @ahine i kona nani nui, ua loaa ino la he kokua nui ma @ iaua aoao e hiki ai ia laua ke hoomau aku i ka huli ana aku.

            H@l@ hope ae la he hapalua hora o ko laua nou hele ana, ua hiki aku ia o Gasia @alalo o kekahi wahi kumulaau a @a@@a n@ o @ @a oia e hoo @aha me ka hookuu ana aku i kona hoa e hu@, a e imi aku i ka mea @ona ka @ hoopa@ao@ao.

            A @a @ noho ana @ ka haupu ana ae he leo paha keia @ @ uhane @ i ka po, ua hoopuiwa ia ae la oia i ka wa a na aheahe lau makani i pa kolonahe mai ai, i ka wa hoi a na laau e owe ana, ma o ka halawai hou ana mai o kona mau puka pepeiao me ka leo ana i lohe mua ai.

            Me ka hookaulua ole iho ku koke ae la oia, a hookolo aku la hoi ma kahi a ka leo uwe ano e lohe ana, a i ka ha la ana ae he mau minute o keia hookolo ana, ua hoea aku la oia make kae o kekahi loa me@i, ia manawa i poha pono ae ai ka mea iloko o ka ehaeha.

            Kiei iho la oia ilalo, aka, aole nae o na ike aku ia lalo mamuli o ka pouliuli i kona maopopo ana aia iloko o keia lua meki ka mea nona ka leo a laua i hoopaapaa ai, ua haalele iho la oia me ka naau i piha i ke aloha no ka mea iloko o ka poino, me na kaina wawae mama hele aku la oia e k@ i ke kanaka kahuhip@, i mea ho@ e hoopauia ai ko laua hoopaapaa ana.

            I ka hui ana aku o Gasia me ke ka naka kahuhipa, ua hoike aku la oia i kona hiki ana i kahi o ka leo a laua i ohe ai me kona koi pu aku hoi e hele laua no ua 2wahi la.

            Aole no nae i hoopauia na manao kanalua o ke kanaka kahuhipa a hahai aku la oia mahope o Gasia, i ko laua hiki ana ma ke kae o lua la ua ike iho la oia ua pololei ke Keikialii Gasia, no laila, me ka leo hoka pane aku la oia.

            E kuu haku e kala mai ia’u ano, no ka mea, ke lohe io nei au, he leo kana ka keia, aole @oi he leo popoki e like me ka’u i kuhihewa ai.

 

HOOKUMUIA ANA O HAWAII

 

(kakauia a hooponoponoia e Rev.)

            F. Pokuea, mamuli o ka Mooleolo Hawaii i paiia ma Lahainaluna i ka M. H. 1838, a ua paiia a hoo nopono ia ma ka Halepai Pala pala Aupuni ma Honolulu 1858.

 

            No ko Umi pepehi mau ia e kona makuakane, nolaila, ua ulu mai ka manao iloko o na e @inau hooma@e i kona mama, a penei oia i ninau aku ai.

            Aole anei o’u makuakane okoa e ae o keia wale no anei?

            No keia ninau a Umi i kona makuahine, alaila, huli ae la o Aka@ikuleana imua o kana keiki a pane aku ia oia me keia huaolelo moak@ka, e lohe ponbo mai ai kana keiki i kona leo me ke kulu ana iho o kona mau waimaka no kana keiki.

            Ae, nani hou ia ua loaa mai la no ia oe ka manao noonoo, a e aku ana au e hoike ia oe kuu li alii mai ka po mai, he makuakane no kou, aia @a i Waipio, a o hele e ike i ka hulu makua oi oia @ i oia.

            Alaila, huli ae @a o Akahiakuleana, a ninau aku la i kana wahi kauwa wahine.

            Auhea la hoi na mea a’u i waiho aku ai ma koo lima e malama, oia na hoailona o ke keiki nei a Liloa i haawi mai ai ia’u?

            Eia ae no, wahi a kahi kauwa.

            K@@a aku a lawe mai.

            I ka hoea ana mai o kana kauwa wahine me ha mea a pau a waiho na i ke alo o Akahiakuleana, oia hoi ka malo o Liloa a me kana laao pa@a@ a me kona lei pa@aoa.

            I ka ak@akoa ana mai la o na mea a pau i makemake@ e Akahiakuleana, alaila, huli ae la oia a olelo aku ia @ kana kane penei:

            Ke ike maila oe i keia mau waiwai me ka hoohewahewa ole, au i ike ole ai mamua, a hiki i keia la au e ike nei i keia mau hoailona o na alii nui nona ka noho alii o Hawaii nei a puni keia moku, nolaila, ke hoolei nei a@ nei a@ i ka lei palaoa o ke keiki nei a kaua a ke home nei oia i ka malo, a o ke@a laau palau e paa ana oia ma kona lima no kona hele aku e h@i i kona ma kuakane, aia la i lalo o Waipio kona wahi i no@o ai, oia o Liloa.  Nolaila, ke @ ku nei au ia oe e kuu kane, aole @au keia keiki au e hana pono ole nei ia @, nolaila, i keia a e haalele mai ai oia ia kaua.  I@a hoi he pono k@u mau hana maluna o ke kaua haku a@lo he keiki mailoko aku o’u nei @u wahine aloha, @@ @a hoi, aole e hele ka kaua keiki mai ke kaua alo aku.  Nolaila, akahi no wa@ a hoike aku ia oe me ka oiaio, no Liloa keia keiki o Umi kona inoa i ka@oh@ iho ai ia’u i @ ka pau ano ae o ka ma@a m@@ ana @@ ke kahawai o H@@@.

            Nolaila, aole a kaua keiki i ke ai la, ke hoi nei oia e noho i ka poli alii o kona makua, i lohe oe.

            Eia nae ka mea apiki o kela wah kaaka iki hulu meomeo e hoa.

            I kona lohe ana mai la i na olelo a kana Ewa e olelo nei me ka hunahuna ole iho, oia ka wa i piipii kai ae ai oia, a haawi wahi mana ai aku la oia na kana wahine iloko o kela mau hora poina ole i ka mea kakau, oia no ka ho ra umikumamakeu.

            Nana ia e huli ae a ninau ae i kou inoa, alila, e hai aku oe, o Umi ko’u inoa.

            Alaila, huli aku la oia a nana aku la i na maka o kana keiki, oia o Umialiloa, a pane aku la me keia mau huaolelo aloha a ka makua i ke keiki. 

            E kuu keiki, e kuu milimili hui, e hoolohe mai e kuu lani.  Me kena mau hoailona a’u i hoaahu aku la ia oe e kalani, oia na hoike e loaa ai o ko makuakane ia oe.  O ka malo au e hume la, o ka lei palaoa au e lei nei, a me ka laau palau a ko makuakane e paa ia ma ko lima e malama loa oe ia mau mea a pau ma kou hele ana a hiki i Waipio a loaa ko makuakane.  a penei ke ano o kou hele ana a hoea ilalo o Waipio.  I kou hele ana a hoea iluna o ka pali o Waipio, alaila, iho aku oe a haule ilalo o ke kahawai, au aku oe a pae ma kela aoaoa, alaila, pana aku no oe a ike i ka hale e huli mai ana kona alo i kou alo, oia no ko Liloa hale ponoi.

            Alaila, mai komo oe ma ka puka o ka pa aka, e pii aku oe maluna pono o ua pa ‘la, a hiki oe @a ka puka o ka hale o ko makuakane a ike oe o ka aha e kau ana mai kela aoao o ka puka, alaila, maikomo aku oe malalo o ka aha, aka, e ae aku oe maluna, a na ka aha no ia e haule iho ilalo, a ae aku no oe i kipaepae kapu o ka puka o ka hale o Liloa, alaila, komo aku no oe a ike aka no oe i ke kanaka e kahili ia ana, ea, e pii aku no oe a noho ma kona uha.

            I ka hooki ana iho o ka Akahiakuleana mau olelo ao i kana keiki i aUmi alaila, ae akula o Umi i na olelo a kona makuahine.

            No ko Umi ae ana aku i na olelo a kona makuahine, alaila, huli ae la o Akahiakuleana i kona kaikunane ia Omaokumau, a pane ae la.

            E, auhea oe e ko’u kaikunane aloha, e hele pu oe me Umi no Waipio, e malama ia ia a hiki i kahi o kona makua.

            Ae inai o Omaokamau, a iaia kahi i paa ai o ka laau palau a Liloa, a puka aku la hele ana laua me Umi.

            I ko laua hele ana a hiki ma Keahakea, loaa ia laua kekahi keiki nolaila, o Piimaiwaa kona inoa.

            Alaila, koi aku la o Umi iaia e hele pu me la @a no Waipio, a i keiki hookama oe na’u.

            Ae mai la no o Piiwaiwaa, a @aele aku la lakou.

            Hele aku la lakou a hiki i Waipio, a ma Koakea lakou i iho aku ai, a hiki lakou malalo o ke kahawai, au aku la a pae ma kola aoao o ka mulwai o Wailoa, a ike aku la lakou i ko Liloa hale e ku ana ma kahi i kapaia o Haunokamaahala, e huli pono mai ana kona puka i ko lakou mau alo.  Alaila, manau ae la lakou oia ko Liloa hale.

            I ke lakou hookoke ana aku mawaho mai o ua hale la, alaila, huli ae la o Umi a olelo aku la i kona mau hoa o ke ala.

            E pono e noho iho @lua maanei, a @ wau ke hele ae, a i kali olua a i hoi ole mai au, alaila, manao ae olua ua make au.

            Alaila, ua ike mai la no olua i ke ala, huli aku ke alo hoi ana.

            Aka hoi, i kal@ olua maanei a i k@ ia mai olua, alaila, manao ae olua, ua oia au, al@@a, o ko kakou oia ana k@ hoi ia.

            Noho iho @ o Omaokamau a me Piimaiwaa, alaila, hele aku la o Umi no kahi o Liloa.

            Hele aku ia o Umi a ike aku ia oia i ka pa laau o ko Liloa hale aole oia i @omo aku ma ka puk@, ak@, ae aku @a oia maluna o k@ p@.

            Hele pololei aku @a oia i kahi o ka puka @@k@ka @e aku la oia maluna o @@paepae kapu @ a maluna hoi o ka aha k@p@ o ke alii aimoku @@a o Liloa.

 

            Ua pau @ ke phi ia i ke ahi na poo @@@  @eia kahiko o ke au @ noho @ ana o Kalakaua, Liliuokalani a me ke Aupuni @awa iho nei a no @kou ho@ @a hoi@ waiwai io @ S@ i ke Kakahiaka @oaha nei @@lal@ o ke @auhi i ke Aupuni.

 

“NA MAHELE EKOLU O KE ALOHA”

 

            Ka Manaoio, ka Manaolana a me ke Aloha.  O ke Aloha nae kai oi o keia mau mea – I Korineto 13:13.

 

            O ka Paulo olelo ao keia i ko Korineto, e hooia aku ana i ka mea @ oi ae mamua o ka manaoio a me ka Manaolana a pela no hoi oia e hooia pu mai nei ia kakou i keia la, no ua aloha ala.

            Nolaila, ke lawe mai nei ka mea kakau, a hoohe@o aku i ka’u makakila maluna o ke Aloha, a i mea hoi e kohukohu ai ko kaua @ialaai ana maluna oia mea, nolaila au i mahele ae ai i ua Aloha aia i na mahele like ole ekolu, a penei na hooheno ana:

            “Akahi, Ke Aloha o ke kanaka, “ a i kapa ia hoi; “Ke Aloha huihui.”

            Alua. Ke aloha o Satana; a i kapa ia hoi; “Ke Aloha welawela.”

            Akolu.  Ke Aloha o Ke Akua, a i kapa ia hoi; “Ke Aloha pumehana.”

            A maluna o keia mau mahele like ole ekolu o ke Aloha, e hoike aku ana ka’u makakilo i ke ku paewa ana o kahi Aloha, a penei na mea i hoomaopopo ia:

            “Ke Aloha o kanaka,” he Aloha haakei, hoou’iu’i, hoohiehie, kaena iaia iho, e hoike ana i kela a i keia i kana mea i haawi ai.  A no ka ike e ana no o ke Akua i ko kanaka aloha peia, nolaila Oia i ao mai ai ma Kana olelo penei:

            I Kou manawaiea ana aku, mai hookani i ka pu imua O’u, a mai hoike hoi kou lima hema i ka mea a Ko’u lima akau i haawi ai, i nalo hoi Ko’u anawalea ana, a o kou makua e nana mai ana i kahi nalo, oia ke uku mai ia oe ma ke akea.           Mataio 6: 3-4.

            Nani a maemae ka ka Haku olelo e ao mai nei ia kakou i keia la, a no ka mea, ke malama mau nei no kakou i nei ano Aloha i keia la, a i kapa ia hoi ma kahi ano, he Aloha kua kuai loaa ku, loaa mai, a pela ka hana mamua o nei Aloha mawaena o na hoaloha elua i na la a pau o ko laua noho lako ana, a ua lilo no hoi ka maalo mau ana aku o ke pa i’a, ope kalo, ahui maia, pahu a’ani, a me na mea like, imua o kahi a me kahi, i mea hoohauoli mau na laua elua.

            A i ka hoea ana mai o ka haawina ne’e i kahi o laua, alaila, e ulu mai no auanei na ohumu ana o kahi i kahi, me ka olelo iho:

            Kahaha!  Heaha la hoi nei ike ole ia mai o mea ma i o kakou @ ulu pu mai la na manao helu i na mea ana i haawi mua aku ai i kona hoaloha, hue ia ae la na paoai aloha ana o na la i hala mawaena o laua kekahi i kekahi, he mau makahiki i hale, ku ke ahua o na olelo helupapa imua o na hoaloha, a ua lilo hoi ko iaua aloha i na la i hala i mea puanuanu, koekoe, a pela i kapa ia ai ke aloha o kanaka; “be Aloha huihui,” “Ke Aloha o Satana”

            O keia ke aloha ikiiki, naeiki ka ha@ o ke kanaka, komo apuepue ka mi @ipoi iloko o ka puu, kupouli ke aloha @ki pili paa i ka iwi, o ke kino aku no ka luahi, e alakai ana keia aloha i ke kanaka iloko o na hana hua ole o ka @ouli, a o loko o na aha @eaiea kona wahi e hoonana ai i kona aloha, oiai kona puuwai e lalapa ia pa e ka @ mokuahi o ke aloha o Satana.

            @ @ wale aku ana no i ke@a a me keia a kona wai i hookapuahi e pili aku ai, a ke hoi aku i kauhale, o ke kolokolo aku ia no ia a ku a @akaka maoli puuii, puele ka maka onaona i nei hana o ke aloha o Satana.

            K@he mai ia ka wai u@a mai ka ihu waliwali mai o kaua wahine a o ka laah@a a me ka maemae o ua @ palupalu ala (wahine), ua lilo ia i mea ole i nei aloha, @ no nei aloha nei olelo kau lana; “Aloha mai @hoa, on@0 ole @ ai.”

            A no ka mea, ua pa@a pa@ ia mai la ka puu moni ai a maloo @@ha i nei an@ a ona a ka ik@k@ nui wale.  @i @@ ai ko Satana aloha, “Ke aloha welawela.”

            O ka manele ekolu o keia aloha, @ “ke Aloha o ke Akua,” a i k@pa @ hoi, “Ke Aloha pumehana,” pela i hoakaka ia ma i P@@.  O ka pumehana o ke aloha @awaena o ke ki@e a me ka wahine, ka mea e @hi ai i na hewa he nui @a, aole i ka wela @@i aka i ka pumehana maikai aole @ei i ke a@ @@ele, aka, i ka hui@ui @ maikai @el@ @ aole ia @ m@m@@a @

@

@

@ @ku, a ke i@u @k@ , a i oi @ ai hoi ka pumehana o ko ke Akua aloha, ma o Kana Keiki ala.

            He hiapo a he hiwahiwa hanau kahi na ka makua, he punahele, he milimili, a he lei alii no kona nani nui, ua haawi wale mai la nae Oia e make ma ka lima pauma@le o kanaka, e hoomaewaewa ia a e kuhakuha ia Kona mau maka aloha hewa ole, kau aku ia Iaia ma ka laau Kea, me ka hoomainoino ana o na ino he nui, hou ia Kona aoao, kahe mai la Kona koko hala ole, i mea e hoomaemae ia ai oe e ke kane a me ka wahine a me kau mau keiki.

            He makana i manawalea wale ia mai ia oe me ke kumukuai ole, a e like me ke kau ana o Mose i ka @ahesa maluna o ka laau kea ma ka waonahele i mea e ola ai ka lahui Iseraela, pela no ke aloha o ke Akua i ae mai ai i Kana Keiki e kau lia maluna o ka laau Kea ma ka Puu o Kalevari, i mea e ola ai kuu lahui oiwi aloha, aole hoi Oia i minamina iho i Kana Keiki punahele mai na lima paumaele aku o kanaka, aka, ua haawi wale mai la Oia e make no Kona aloha nui i ko ke ao nei, pela i hoakaka ia ai ma ka Euanelio a Ioane, 3:16:

            “No ka mea, ua aloha nui mai ke Akua i ko ke ao nei, nolaila, ua haawi mai ia Oia i Kana Keiki Hiwahiwa e make ma ka lima pau@oaele o kanaka, i ole e make ka mea manaoio iaia, aka, e loaa iaia ke ola mau loa.”

            Ma keia ae la, ua maopopo loa me ka hoohewahewa ole ke aloha pumehana o ke Akua, a pela i loaa ai ia kakou ka lokahi p@ana o ko kakou manao, i hookahi puuwai, i hookahi ke aloha, e kuikahi pu ana no na hana maikai no kona inoa, me ka manaolana mau o ke aloha pumehana oiaio iloko ou; no ka pono o ka aina, ka lahui a me ka nohoalii o kou aupuni.

            A pela hoi i kapa ia ai ke aloha o ka Akua, “ke Aloha pumehana,” a’u e kanaenae aku nei i kuu lahui aloha, i nui ke ako, a e hauole i ka manaolana, e hoomanawanui i na popilikia, e hoomau ana ma ka pule i loaa mai ai nei aloha o ke Akua ia kakou, pela no auanei kakou e awaiaulu ia ai iloko o ka manao lokahi, a hiki i ka pahu hope.

            A pela ke Akua e hoauau mai ai i ua aloha aia i ka lahui Hawaii i keia la, a i ka hopena o ke ao nei.  Amene.

            Ke kauwa a ka lahui,

            SAMUELA K. KAMAKAIA

 

            Ma ka po o ka Poaha nei ua hopuia iho @a kekahi Pake pupule nona ka inoa aole i maopopo, ua loaa aku oia ma kahi e kokoke ana i ka Halekuai o Sing Loy.

 

David M. Kupihea

 

            KO’U MOTO:            “O ka lokahi oia ke ala hele o ka lanakila mau a me ka pomaikai.”  E na makamaka a me na hoaloha olelo o Hawaii nei.  E oluolu mai, ina o keia mo@o e @au k@hake@a ae ia maluna ka S@ Oiaio e kalele nei i kou puuwai i na manawa a pau @ kou noho na oluolu ana, alaila, ke ha@h@@ @a mai nei kou alakai kiekie loa ia oe.  “Oia,

@

@

@

@

@

@

@

@

@

@