Ke Aloha Aina, Volume III, Number 20, 15 May 1897 — Page 4

Page PDF (767.66 KB)

This text was transcribed by:  Janet Remolona
This work is dedicated to:  JJ Blecha

KE ALOHA AINA

POAONO, MEI 15, 1897.    

 

KE ALOHA AINA

Hoopukaia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE, Lunahooponopono.

E. A. NAWAHI, Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU, MEI 15, 1897.

 

            Eia no ke Komisina a Elele hoi o ke aupuni o Iapana maluna o ka moku kaua Naniwa i keia mau la, aole aoi i lele mai a noho mauka nei o ka aina, malia nae paha, e kali ana no ka wa kupono, alaila oia hookahua mai no uka nei o ka aina.

            He maka’u honua paha hoi ko ka Luna Dute Nui o ke aupuni, i haalele iho ai i na hana a pau o kona Keena Oihana, na ke Kuhina o ko na Aina E, a me kona Hope, e hana kana mau hana a pau o loko o kona Keena, oiai nae ke Komisina Iapana ua hoea mai la ianei. O kahi hookohu wale no o W. N. Limaikaika kana wahi ukana o ka hele ana aku la, he mau tausani dala okoa ia a ke aupuni e uku aku ai, no keia wahi huakai kamahao o ke awakea.

            Aohe i noonoo ia na mea e pili ana i ke Kuikahi Panailike, i ka wa a ka mokuahi Monowai i haalele aku ai ia Kapalakiko, a me he mea la paha, ua hana ia mai nei i keia mau la i hala aku la. O ko makou manao koho wale no, ua make loa aku la ke Kuikahi Panailike, ka mea hoi a kekahi poe e akenui aku nei e mau no kona ola pela.

           

HE LILI MAKOU I KA HANA IA PELA.

            Ua ulu mai keia manao iloko o ko makou houpo, mamuli o ko makou ike ana i na hana paewaewa a na Poo Aupuni o keia mau la, ma o ka hihia la o Wm. J. Coelho, (Kuwelo) kue i ke aupuni, no ka hewa, he aihue i ka waiwai i haawi ia aku iaia e malama, a i hoopai ia hoi he elua makahiki hoopaahao ma ka hana oolea, a e hoonele hoi I ka wahine a me kana mau keiki e noho nele, me ka mea ole nana lakou e malama.

            He makee makou i ka mana o ke kanawai, a me kona eehia, I na nae, ua hana na Poo Aupuni o keia ia, i ka hana hiki ia kakou ke apono aku pela, a e ike maoli ia aku hoi, ua ku na lawelawe ia ana o ka oihana hookolokolo i ka pono a me @ke kaulike, i wani na kakou e ike pono ai i ka loti ano e ana o ka eehia o ke kanawai, a i ka @ wale, e hoomaopopo ia iho e ko makou poe heluhelu, a oia iho keia.

            Aole i loihi loa aku nei na la i hala,, ua pokole iho la ke eke mauu o kekahi Keena aupuni a o ua mea la nae, he keiki opio haole oia, no kekahi ohana kuonoono o keia kulanakauhale, a nona hoi ka huina hewahewa ana i amio ai, he 8,000 dala.

            Nui kela mau dala i lawe maoli ia e kela keiki haole, e hiki ai ke kau ia ka hoopai koikoi o ka hoopaahao ana iaia elike me ka hewa ana i hana ai a makou hoi e manao nei, he hana kapakahi a paewaewa loa ka lawelawe ia ana o keia mau hihia like loa, a i kau ole ia hoi ka hoopai hoopaahao maluna o ka mea i oi aku ka makolukolu o kana hapuku ana me kona mau manamanalima, mamua o keia keiki Hawaii, i lawe ae o ka unahi wale no o ka waihona o ka lehulehu.

            Aole makou e apono ana he hana maikai ka Kuwelo ohana ai, aka, e olelo ana nae makou he hana kaulike ole keia hoopai i hookau ia aku maluna o keia kanaka opio, ka mea no hoi i ae ponoi aku, ua pokole mamuli o kana hana ana, a ua makaukau no hoi e uku aku ia mau dala, elike me ka kona mua i hana ai, aka, aole nae i hana ia pela, a hiki iho la i ke kau ia ana mai la o ka hoopai maluna ona.

            Ke koi ikaika nei makou, e pono e kaana pono ia ka pono o keia kanaka opio, oia nae paha hoi, he Hawaii keia, a he haole kela, oia ka mea i like ole ai.

 

KE AWALAU O PUULOA.

            O keia kahi a ke Aupuni Hawaii i makawalea aku ai no Amerika Huipuia, malalo o ke Kuikahi Panailike, mai ka wa mai i hanaia ai no ia haawina hoopomaikai maluna o na poe kanu ko o kakou a hiki i keia la, ke mau nei no ka paa ana o Amerika i kona kulana pili ia hana a hiki i keia la.

            Ua waiho ae o Senatoa Frye he noi e hookaawale ana i puu dala nui, no ka eli a hoohohonu ana i ke Awalau o Puuloa, kahi hoi o ko lakou kuleana kumu i ku ai a hiki mai i keia manawa, e hoala koke ia na hana no ka pono o ko lakou aina.

            Oia nae hoi ka na nupepa haole kamailio mai nei, me ke akenui paha, o ko Amerika lawelawe koke ana mai i na keehina o ka lawelawe ana i kekahi wahi apana aina maluna o ka lepo o Hawaii, oia ka mea e holo ai ka Hoohui Aina.

            No makou iho, ke hoike aku nei me ke kanalua ole, e hana ana no o Amerika ma kona kuleana kumu mai kinohi mai, aole no ka Hoohui Aina, aole hoi no ka hoola hou ana ae i ke Kuikahi Panailike.

            O ko makou ike kalaiaina keia, a oia no ka makou e hoike e nei i oia honua.

 

UA HOI MAI O HATAWELA.

            Ae, e hoi no a e pono, no ka mea, oia no ka hana pono i kekahi mea i manaoia aku, e hoi mai ana me kekahi mea e hoohauoli ai i kona poe haku maanei.

            Ua lohe kakou a pau no kana huakai i hele ai, oia no ka mea e pili ana i ka Ninau Hoo hui Aina, ka mea nana i hoolili i ko lakou mau uhane a me ko lakou mau uhane a me ko lakou mau noonoo i mea e ono ole ai ka lakou ai, a e moe pono ole ai ko lakou po.

            Mai kinohi o kona holo ana a hiki i kona hoi hou ana mai la i Hawaii nei, aole loa i lohe ia kekahi mea e pili ana, no kana huakai i hele ai, ua nalowale pu oia iwaena o na miliona kanaka o Amerika Huipuia, a o kena leo koikoi hoi a mana maluna o ka Repubalika o Hawaii uuku, aole ia i mohala aku ma na kaiaulu o ia aina mana nui o ke ao nei.

            No ia kumu, ua huli hou mai la oia ihope nei, kahi nana oia e pailani aku me na manao ohonia o kona mau hoaloha a me na makamaka i komo pu e hana i ka lakou mau hana, no ka pono o ke aupuni a lakou i kukulu ai, a i hookahua ai hoi malalo o na poe kakaikahi.

            I kona hoi ana mai, aole oia i hui me Wile Kini, kekahi no hoi o na loio oia poai hookahi, ua nalowale loa oia ma kona ala hele huli hoi mai i Hawaii nei, aia no paha oia i Loko Paakai kahi I noonoo ai i kana mau kumu pale no Wasinetona. Pela pu no hoi me ka Lunakanawai Kiekie, aia paha oia i ke ehuehu o Kikako, a malia, o hoonawele loa aku kana wahi huakai no ke Kapitala o Wasinetona kahi o ko lakou poe e pau aku nei i ka naholo ilaila, no ke kue ana aku ia hookahi wale no mea ma ka aoao o ka lahui.

            Nolaila, o ka huakai, a kela kanaka koikoi o ka aoao Repubalika o Hawaii uuku, ua hoi mai la ia me ka maopopo ole o kana mea i hana ai ma o, a makou hoi e olelo nei he huakai paoa kana i hoihoi mai la na kona mau haku, a pela pu no hoi lakou a pau e hoihoi nele ia mai ai ma na ano a pau, ka makou leo pule e nonoi ae nei i na lani.

 

HEAKA KEIA ANA HANA

            Ua komo mai iloko o ka noonoo maikai ana o ka lehulehu, na kumu hoohuoi, no na hana a ka Luna Auhau Nui, no na mea e pili ana i ka hookaa auhau ana o keia o 10 pakeneia o ke dala, a me ka uku makai o hookahi dala, no ke kii ana i na poe aole i hookaa mai i ke lakou mau auhau o keia makahiki e hele nei.

            Aohe a makou olelo no ke aupuni kuleana ma ka lawelawe ana i kana hana, aka, o ka makou nae e hoohuoi nei, he mana hopu anei ko na limahana o ke Keena Ohi Auhau e hele mai ai me na palapala oia ano a koi aku i ka poe hookaa auhau, e uku mai i kela huina dala o $6.50, oia hoi, he elima dala no kou mau auhau, 50 keneta no ka uku kaulele, a he hookahi dala no ka uku makai, oia no hoi keia poe nana e ohi nei keia mau dala.

            O ke kumu i ala mai ai keia hoohuoi ana, oia no ka hoea ana aku o ka poe ohi auhau, ma ka hale hana o ka Hui o Hakapila Ma, a koi aku la i na paahana oia hale, e uku mai i kela huina o $6.50, a oia ka wa i hoole mai ai kela poe paahana a pau, maloko oia hale hana, me ko lakou i pu mai, e aho ko lakou hana ana i Kawa, mamua o ko lakou uku ana aku i kela huina dala.

            He mea hoohuoi ia no hoi, mai kinohi loa mai a hiki i keia wa, ka lilo ana na keia poe e hana kela hana hookaumaka maluna o ka lehulehu, a oiai hoi, e loaa ana no i keia poe he uku mahina mai ke au puni mai, eia hou keia uku panai mawaho ae o ko lakou mau uku mahina, i wahi e puipui ai ko lakou mau pakeke ponoi, a o ka lakou hana wale no, o ke koi aku me keia mau palapala homaka’uka’u, i wahi e hookaa ia mai ai kela huina, he ola ia no ke kiai loko, aole hoi no ke aupuni.

            Ke ake nei makou e hoea mai ka mea oiaio malalo o keia mau hana hookaumaha, e lawelawe ia nei e ka mea ohi auhau o ka Apana o Honolulu nei, a me kona mau Hope, ka mea hoi i hana ole ia peia mai kinohi mai a hiki i keia la. E ke kiai, e hai mai, heaha ko ka po?

 

NA MAKE O KA MALAMA O APERILA.

            O ka nui o na make ma Honolulu nei, iloko o Aperila he 56, oia hoi he 69 iloko o Aperila 1896, he 62 i ka 1895; he 60 i ka 1894, a he 40 i ka 1893.

            He 33 ka nui o na kane, a he 23 wahine. He 22 Hawaii maoli, he 11 Pake, 7 Pukiki, 8 Kepani a me 2 Pelekane, a o na lahui e ae he 4.

            Na make malalo o i makahiki he 9, a mai 1-5 he 6, mai ka 5-10, he 2 a mai ka 10-20, he 3, mai ka 20-30, he 10, mai ka 30-40, he 5, a mai ke 40-50, he 9, mai ke 50 a ke 60, he 3, mai ke 60 a ke 70, he 1, a maluna aku o ke 70, he 6.

            He nui no hoi na ano mai i loaa i keia poe, a pela i hiki koke mai ai na @ o ka pilikia maluna o ko lakou mau kino pakahi.

 

HAWAII MA AMERIKA.

 

Poi’a Kini a me Alapaki, e ka Uhiwai o Amerika.

 

POWEHIWEHI KA IKE I NA MEA NANI O PIIHOLO.

 

Hanapilo ke Kani o ka Pu a Kakina, no ke Kuikahi Panilike.

 

Le’a no ka Noho ka Opua i Awalau

 

            Ma ke ku ana mai o ka mokuahi Monowai, ma ka auina la o ka Poaha, ua loaa mai ia makou ka lono hoohauoli, mai na leta mai a ko makou mau hoaloha ma na wahi like ole o Amerika, a oia ka makou e kuupau aku nei i ka holo nui, no ka pomaikai o ko makou poe heluehlu:

Cairo, Wakinekona

Aperila 24, 1897.

 

Aloha oe:

            He mea hauoli no ia’u, ka hoike ana aku ia oe, eia maloko o na nupepa o ka Hikina nei, e ike iho ai makou i na lono mahae o ka ua i ke Aupuni, a ua liloia i popo auhuhu nana e hoomulea nei i ka noonoo o na loea o keia aina, e noho hoomanawanui ia ae nei.

            A oia paha na kumu nana i houlolohi aku i ko Kini a me Alapaki hiki koke mai i Wakinekona nei, oiai, aole a kala i lokeia mai ai no ko laua hoea mai, malia nae paha, eia ae no i ke ala kahi i kulolia ai.

            Aloha no ko laua, holo wale aku i ke kula o Kanoenoe, i anei iho nei no o Kamika ma, Halawela ma, a hoi nele ka lawaia paoa, heaha hoi ka hewa ke pau pulu, aohe lau e kanu ai?

            Ma ka Poakahi nei, I waiho ae ai o Senate Nelson he noi imua o ka Aha Senate, e hoopau loa ia ke Kuikahi Panailike me Hawaii, a ua olowalu ae na hoa o ka Hale, a ma ka hoomaopopoia aku o ka elua hapakolu o na hoa ma aoao kokua i ka hoopau loa ana.

            Ua ku ae o Mogana e hoololi, a na Senate Perkins i pane ae, a o ka he@ iho ia no ia, me he hee la i ku i ke o a ka mea @ , a ma kekahi la ae, i puhi ae ai o Kakina i kahi koena kani o ka puu o kana @, a hiki I ka hanapilo ana, lohe aku nei hoi o Hakipuu, o ka loaa koke no ia o ka opu i ke nahu.

            He wahi loao kai loaa mai, ma ka la 27 ae a@, e hueia ai na @ o Kalani a hoolewala ma kekahi wahi aku, he huakai nui a hanohano kai hoolalaia, ua k@ na Luna Aupuai a pau, a me na Luna Aupuni o na.