Ke Aloha Aina, Volume III, Number 29, 17 July 1897 — Page 5

KE ALOHA AINA

 

KE ALOHA AINA, POAONO, IULAI 17, 1897.

 

NA HANA PUAPUAHULU A NA MAKAI.

            Ua lilo i mea kamailio nui ia na hana a ka Oihana Makai iloko o keia au o ka hooponopono ia ana o ke aupuni, malalo o ka mana o kahi Repubalika hoomakeaka, a no la kumu, ke ulu mau mai nei na hana, no ka hoolala ana i Hui Hoahu Dala no ke kii ana e uku, mai ka Halewai mai, mamuli o ko na Makai hopu wale ana, mamuli o ko lakou mau manao hoopilikia wale.

            Aole makou e olelo ana ma ke ano hoino aku i kekahi poe maikai a malama pono i na rula o ka Oihana Makai, aka, i kamailio makou i keia, no ko makou ike i ke kulana o kekahi poe makai o Honolulu nei, ua oi loa aku ka lakou hana mamua o ka mea hiki ke apono ia aku e ko noonoo maikai o ke kanaka.

            Ma ka Poaono iho nei, ua ulu ae la he hoopaapaa mawaena o kekahi mau Pukiki elua, a hiki i ko laua ulele hakaka ana, aka, ua hoike koke ia aku ka lono i kekahi mau makai kau lio, oiai hoi laua e hele mai ana ma ke Alanui Moiwahine, me ka hoike ia aku ia laua, e awiwi aku no kahi o ka haunaele e malama ia ana ia wa, ma ke alo iho o ka halekuai o McCarty, ma ke Alanui Rikeke.

            O keia hoi ka wa i kuupau mai ai o Conley i ka holo o kona lio, a hookui aku la ka poohiwi o kekahi Pukiki me ka umauma o kona lio e kau ana, a me ka hookaulua ole, ua paa aku la ka a i o ka palole o kekahi o laua iaia, a lawelawe ia aku la elike me ka hana pupoahulu a kekahi poe Makai e lawelawe nei, oia no ka wa i pane mai ai o kekahi o na Pukiki E akahele ka lawelawe inoino ana, no ka mea, aole ia he hana kupono nau e hana ai pela.  E lawe iaia e like me ke ano o ke kanaka.

            He ao maikai ana ka kela Pukiki i kela haole makai kau lio, o lakou nei kekahi poe oi aku o ka paakiki a me ka hookiekie, a ua kupono no hoi i ka Ilamuku ke hoopau i na poe Makai oia ano, i ole ai e lilo ka Oihana Makai i mea ole.

            He mahalo nui ko makou i ka poe sela moku o luna o na manuwa, na kalepa, a me ko uka nei poe, no ka hoala ana i kela hui a lakou e kukulu nei i keia la, a ua kupono no hoi ke hana peia, no ka mea, he ino ka hana ma ko ke aupuni aoao.

 

            Eia ke hoomaka ia nei ka hana ana i ke alanui hao mai Waianae aku no Waialua, a ua hoike ae hoi o Mr. Diliwahama in e holopono ana na hana a pau me ke kuia ole, alaila, e hiki ana ke kaaahi a Waialua ma ua la mua o Aperila o keia makahiki ae.

 

KO KE ALII AIMOKU KULEANA NO IA E HONE ALA.

            Mamuli o ko makou nana a halo ana iho maloko o ka nupepa Kuokoa, ka wahaolelo hoi nana e onou nei-i ka Repubalika Hawaii imua, ua hoike inoa kapakapa ae oia no ka Moiwahine Liliuokalani, me keia mau huaolelo moakaka, e kau ana.

            "Liliuokalani Dominis ma Hawaii, kue ia Liliuokalani ma Amerika," oia hoi, he okoa ka ka leo i ka Peresidena o kahi Repubalika hoomakeaka o Hawaii, a he okoa noi ka leo o ka Peresidena o Amerika, a mamuli ka o keia mea, ua haunaele ka na hoaloha o ua Alii Aimoku la, mamuli o keia mau hana ana a ke alii, ke alahele alahele hupo haalele loa hoi Ana i hana ai, wahi a ke Kuokoa, a me kona mau paalalo.

            Ua hoala hou mai no hoi ke Kuokoa i na iwi maloo o ka palapala hookuu nohoalii a A. S. Hatawela i kakau ai, a i panee ia aku hoi imua o ke alo o ka Moiwahine, i ka la 24 o Ianuari, 1895, ka wa no hoi a ke alii e noho kiai ia ana ma ke ai o pio kalaiaina e keia poe e noho mana nei i ke aupuni i keia la.

            Ua kukala mai anei ka Moiwahine, i keia kulana haalele nohoalii, i kekahi wa kaua ole mamoa iho o ka hookahuli ia ana o ke aupuni?  Ua ae kaokoa mai anei Oia e hana pela i Rona Nohoalii, e haawi ana iloko o na lima o S. B. Dole, mamua ae o kela wa a ke Kuokoa e hapai hou mai nei i na mea i hele a polopolona kona waiho ana?

            Aole!  Aole loa ka Moiwahine i ae e hana pela, aka, mamuli no ia o na hookonokono ana a ka poe nana i hoopaa iaia i kekahi wahi oloko o ka haleahi Iolani, a mamuli oia kumu i painuu ia ae ai na hoike a ke Kuakoa e olelo nei, he mau hoaloha oiaio lakou no ka Moiwahine, (elike paha me Kale Wilikini, Bila Iwini, Kalua Hookano, a pela aku,) ma ke kakau ana i keia palapala hookuu nohoalii, iloko o na hora o ke kupilikii, ka mea hoi a makou e olelo nei, aole la i, hana ia malalo o ke ano kuokoa, elike me kana i hana mai la ma Aha Senate o Amerika, ma o ke Kuhina Nui Seremana ala.

            Nolaila, o ka palapala mua a ka Moiwahine i kakau ai, aole ia no Kona manao ponoi ae, elike me keia ana i kue aku la i na hana a Kakina ma, ma ke alo o Wasinetona.  Owai ka mea nana e keakea mai iaia i kona kue ana aku i ka Kakina ma mea e hana?

            Aole hookahi, no ka mea, o ko laila poe, ua kuu laula ia na mea a pau e kamailio no kona pono iho, me ka hoao ole la e keakea aku, ina ia he mea e alakai ia ai no ka hoomaopopo ana i kona pono a me ka lana kila o kona noho ana.

            Nolaila, ke hoike nei makou i ko makou manao kaokoa, mamuli o kela palapala kue hope a ke alii, e ooike ana i Kona kuleana piha i ka Nohoalii a me ka lahui aloha o Hawaii.

 

KA NOEAU O KE KANAKA.

            Ua hanaia mai nei e ka Hui Amerika o na Mokuili a me na malama ana i na waiwai o na mokuili, he mea luu ano hou, i hana ia me ka hele, na W. G. Kamika, o Milawoki, i hoao ia mai nei ma ka la 7 o Iune, i ka mokuahi ili Pewabic, i poholo mawaho aku o ke Kaikuono Hekili, ma na Loko Huron i ka makahiki 1865, a he 100 hoi o na mea kino ola uhane i iho pu aku me ia i ka hohonu lipolipo o ka moanawai, a aia hoi maluna o kona kino, ua oi aku mamua o $140,000 dala maoli i iho pu aku me ia, a e lolii ala ma ia wahi a hiki i keia la.

            He lehulehu wale o na tausani dala i hoolilo ia no ka imi ana i keia moku ili, a no 32 makahiki hoi i hala ae nei, aka, aole nae hookahi o lakou i hoea mai me ka pomaikai ma ia hana ana.

            Wahi a ka hoike a ka mea nana i luu mai nei o kahi hohonu loa, oia no he 171 kapuai aka, ma ka mea luu a Kamika oia hoi, aia hoi he eono poe kanaka e noho ana malalo o ka wai no eono hora, a no ka hohonu hoi o 250 kapuai iloko o ka Moanawai o Mikikana, a he 25 mile hoi mai ka Lae mai, a hiki i Milawoki.

            Ua hana ia keia hele (oia hoi ka mea luu) maluna o ka ili o ka wai, me ka nui o ke kaumaha, i hiki ole ai i no kolamu wai ke hoonee, a i hoomakaukau ia no ka aahu ana me ka hoopaa ia o na lima me na wawae i ole ai e ku-ai ia i ka wa e iho ai ilalo o ka hohonu malalo o kai.

            O keia mau lima ua hiki ke hoohana ia no ka hapai ana i na mea kaumaha, i hiki ke hoao ia, no ka hoike ana i ka nani o ko ke kanaka noonoo.

            O keia hele (mea luu) ua hookomoia me na kukui aila, nona ka nui o 2500 ihoiho e hoomalamalama ai ia 100 kapuai melalo o ka wai.

            O ka balaki i huiia me ka wai, ua hookomoia no ia iloko o kekahi pahu i hanaia a paa loa.

            Aia ma Farani i keia wa he 1,000 poe i hooaio ae ia lakou i poe nihiaki,oia hoi he poe powa, a aia hoi oa makai kiu o na aupuai like oie o Europa ke kiai makaala ia i ko lakou kulana hana.

 

KUE NA PAELE I NA ILI-KEOKEO

He Hookahe Koko Weliweli ma Folorida.

            Ki Komohana, Iune 25, Eia keia kulanakauhale iloko o na hiohiona pihoihoi, mamuli o ka ulu ana mai o na hoohaunaele ana mai na poe paele mai e kue ana i na ili-keokeo, iloko o na hora he kanaha-kumamawalu i kaahope ae nei, a me ka haunaele o ka ponei, ua make o William Gardner, a me elima poe ili-keokeo e ae i hoehaia.

            Mahope o ka hookolokoloia ana o Johnson, he paele i hopu ia no ka hoeha ana i kekahi wahine haole, ua ku ae la o Konela Pendleton maloko o ka rumi hookolokolo, a ninau ae la ina paha ua mahuahua na ilikeokeo no ka lawe ana aku e li ia Johnson, ka paele lawehala, a lawe loa ia aku la no ka halepaahao.

            Ua ukali koke aku la na paele mahope o ko lakou hoa o ka ili hookahi a hoopuni ae la i ka halepaahao me ke kiai makaala ana, me ka hookuu ole ana hoi i kahi mea e hookokokoke aku malaila.

            Ua kahea kokeia na kiai o Ki Komahana i ke ahiahi, aka, mahope koke iho no oia manawa ua ikeia aku la, ua hoopiha ia ka halekoa kahi i waihoia ai o ka lakou mau lako kaua me na paele, a aole hoi e hiki ia lakou ke komo aku iloko o ka halekoa.  A mai kahi wahi mai i loaa mai ai o ka lakou mau lako kaua, a komo pu aku la e kokua i na ili-keokeo.

            Ma ka auina la, ua lele aku kekahi poe maluna o Konela Pendleton me ka manao e pe pehi iaia a make.  Ua loaa aku oia ma kahi e kokoke ana i kona home a kiia aku la e na paele i piha i ka inaina no kana mau olelo haakei i ka pu.  Ua hoi koke aku oia no loko o ka hale a ki mai la i na paele me ke kokua pu ana mai o kona mau hoaloha, a emi hope aku la me elua mau paele i ku i ka pu.

            He puulu nui o na paele i akoakoa ae mawaho iho o ka halepaahao, i makaukau no ka hakaka ana, a ua olelo ae lakou i na e manuheu iki kau wahi o Johnson, e pulumi aku ana no lakou i na ili-keokeo mai ke kulanakauhale aku.

            Ua maheiehele ae lakou ia lakou iho iloko o na puaii, a paikau iho la mamua o ka helepaahao, oa lako pono na haole me na mea kaua, aka, mamuli o ko lakou uuku, ua hiki ole ia lakou ke kue mai.

            Ma ke aumoe, ua hoao aku kekahi poe haole e komo iloko o ka halekoa, aka, ua kue mai na paele, a oia no ka wa i hakaka ai a make iho la o William lokalo Gardner me elima poe i hoeha ia a auhee aku la na ili-keokeo.

            Ua hoea mai nei he elua pualikoa aupuni, eia ke kulanakauhale iloko o ke pihoihoi nui i keia wa, a ua hoopihaia na alanui.

 

LOAA KE KOMO GULA ILOKO O KA MEAONO.

            Ua lawe ia mai na mea hana ike akeakamai o ka noonoo o ke kanaka, i mea imi a huli i na mea nalowale, i ike ole ia kona wahi i nalo aku ai, elike me ka mea nana kino kanaka, oia hoi ka X Ray, ma o kona huli ana i kekahi komo i nalowale iloko o ka meaono, oiai kekahi wahine e kuke ana, me ka hoomoa pu hoi i ka meaono oia ka wa i oili aku ai o keia komo mai kona manamanalima aku a haule iho la iluna o ke pakini hoomoa meaono.

            Me ka ike o keia wahine, ua hookomo hewa aku la oia i keia pakini iloko o ke kapuahi, me ka ike ole, ua komo 'ke komo iloko o ka meaono.

            Mahope iho o ka huli ana o ua wahine nei i kahi i nalowale ai o ke komo, ua lawe ia ke komo no ke paikii, a mahope o na lawelawe ia ana malaila, ua kii ia ka X Ray, a nana i hoike aku imua o ka ona nona ke komo, eia iho iloko o ka meaono kahi i lolii ai o ke komo, a he kumu hoi keia e hoike mai ana, he mea huli ka X Ray i na mea haule a nalowale i hoomaopopo ia ko lakou wahi i nalowale ai, elike me keia wahine haole o Sunderland, Amerika Huipuia.  Kupanaha no na hana akeakamai o keia au hou e nee nei.

 

HOOKOHU IA I LUNAKANAWAI APANA.

            I keia Poakahi i nee pono ae ai ko makou makamaka a hoaloha hoi no ka lehulehu, kekahi hoi o na keiki haole Hawaii, i oi aku ka mikomiko a me ka mikololohua o kana kamailio ana ma ka olelo Hawaii, elike me Luka Wilikoki, ka mea i pii ae la a hoopiha iho la i ke kulana Lunakanawai Apana no Honolulu nei, ma kahi o ka Lunakanawai moa iho nei, nana i hoohakahaka iho nei ia kulana no kekahi mau mahina i hala ae nei.

            He hookohu hope Lunakanawai Apana no oia no Honolulu nei, no kekahi mau makahiki i hala ae nei.  Ma ka Poaono nei i loaa mai ai kona hookohu piha ma ia kulane, a i keia la no hoi i hoau mua loa ai ma ke kulana oi ae mamua o ka mea mua ana i paa ai.

            Ke haawi aku nei makou i ka mahalo a nui no ka haawi ia ana oia wahi no ia kanaka makaukau a loea ma na olelo elua a e hooholomua ia hoi kana lawelawe ana ka makou leo kalokalo.