Ke Aloha Aina, Volume III, Number 29, 17 July 1897 — Page 8

Page PDF (816.53 KB)

This text was transcribed by:  Laura Kamalani-paikai
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA

 

KE ALOHA AINA, POAONO, IULAI 17, 1897

 

HE MOOLELO HOONANEA

—NO KE—

Keikialii Alabati.

Ke Kaeaea o Pelekane.

—A ME—

Ka Ui Madelina.

Ke Kukui Uwila o Ainapo.

Hoohenoia no KE ALOHA AINA

 

            I keia wa i lilo aku ai o ka hookele ana o ka moku iloko o ka lima o ke Keikialii Alabasi, oia hoi ka wa o na mea a pau i huli mai ai a nana pono i ke kulana kilakila ana i lawe ae la a paa iloko o kona lima.

            Me ko lakou manao aole ona ike i ke ku aea i ka hoeuli, aka, i ko lakou hoomaopopo maoli ana mai hoi, aia hoi ua lawa a oi aku kona makaukau mamua o lakou a pau ma ia hana.

            O ke kapena nae a me na aliimoku o luna, ua ano e ko lakou noonoo no kahi luina, no kona ae ana e haawi i kana hana iloko o ka lima o ke keikialii, mamuli o ko lakou makee i ke kulana ihi kapu o ko lakou alii opio.

            A i mea hoi e ike maopopo loa ia ai, nawai la i haawi aku i ka hana i ke keikialii, ua hele pololei mai la ke kapena imua, a he mau kapuai wale no ka mamao mai ke keikialii mai, a oiai hoi na maka o ke al@ opio e kaulona pono ana no mua, oia hoi, ka wa i pane aku ai o ke Kapena me ka hoalu pu ana iho o kona kino.

            E ke alii opio, ua lilo i mea hookaumaha i ko makou noonoo, ka ike ana mai ia oe e ku ana oe i ka hoeuli, ka, mea i kupono ole i kou ihiihi ke lawe ae ae i ka hana a kou mau makaainana haahaa, ka mea hoi i kupono ole i kou hanohano ke hana pela.

             E oluolu mai oe e hoihoi aku i ka hana a kou makaainanaana iloko o kona lima i loaa ai he wa nou e hoomaha ai, oiai, ua loihi ae nei na helu minute i pau ia oe i ke ku uwati ia.

            Huli ae la ke Keikialii opio, a pane akula i ke kapena me keia mau olelo, e hiki ai i ko kapena ke hoomaopopo iho aole i hewa kahi kanaka kuhoe aka, aia no ia maluna ona, aole maluna o hai.

            Mai h@ahewa aku i ke kanaka kuhoe no’u nei, no ka mea, aole nona ka makemake, aka, no’u ponoi iho no, a o kona kuleana ka’u e ku aku nei i keia mau minute.

            Ua lilo keia mau olelo a ke keikialii i mea maikai i ka manao o ke kapena.  A oia hoi kana i haalele koke iho ai i ke kulana hana o ke keikialii e lawe ana i kona kulana holomoku o na la i hala me ka paulehia nui.

            O keia hoi ka wa i hele mai ai o ke kaikamahine alii, ko laua makuahine hookama, a me na kauwa wahine, a hookahi ko lakou noho like ana mahope.

            O keia hoi ka wa i huli ae o ke Keikialii a pane aku la imua o kana wahine, a me na poe e nonoho pu ana malaila, i ka i ana aku me keia mau olelo.

            Ke hoomaopopo nei au, ma ko’u ike holo moana, oiai au e imi ana ia oe e kou aloha ma na ale @ o ka moana, ua hiki ia’u ke hoomaopopo i kahi o ka makani @ pa @ a me ke an@ h@ o ke au e k@ ana i ke kino o ka m@ku, a oia ka’u e hoike a@ nei, ina penei ke ano o ka pa ana o ka makani, a me ke ko awiwi ana o ke au i Halaea.

            Alaila, i ka hora 12 ponoi o keia ponoi o keia po, e ike ai kakou i na kuku o ke kulanakauhale alii o Ladana, a i ka hora ekahi ponoi hoi kakou e pili ai i ka uapo, ke manao kakou e hana pela.

            Nolaila, mai keia wa aku ke lawe nei aa i ka mana o ka moku iloko o kou lima, me ka lawelawe ole o kekahi limahana o luna nei o ka moku, a hiki i ka wa e ku ai i Ladana.

            Huli ae la oia a hookakaa ae la i ka huli o ka hoeka, a oia no hoi ka wa i ike ia aku ai ka ihu a me ka aoao o ua wahi moku ala, me he mea la, e hoonuu ana oia i na hunakai o ka moana me ka palamimo nui.

            A o na kopipi ale ana hoi, aole ia i pii ae maluna o ka oneki o ka moku, a aole hoi i pulu hookahi mea i ke kai, a oia hoi ka ke Kapena a me na Aliimoku e nana nei me ka pahaohao o ko lakou manao, oiai ua kamaaina a ua lehia lakou i ka holo ana o ka moana, aole no e nele ka pulu o kekahi mea i na hunakai kopipi ili, elike me keia ke kulana pakela oi aku o ka holo.

            He mea oiaio oiai ka manawa e hookokoke aku ana i ka hora 12 o ke aumoe, a he 10 wale no minute i koe, alaila hiki i kona wa i olelo ai, e ike ia no ke kulanakauhale o Ladana, oia hoi ka wa i hooho mai ai o ke kanaka kiai o mua, ua ike ia ka a mai o kekahi kukui i kahi mamao loa.

            Na keia leo hooho o ke kanaka kiai i kona aku i na mea a pau e noho ana mahope, e holo koke mai lakou no mua no ka nana pono ana aku, ina paha he oiaio keia mau olelo a ke kanaka kiai o mua, e kahea mai nei i na hora kualilii o ke aumoe.

            O keia no hoi ka wa a ka Ui Madelina i kiei aku ai ma ka palekai o ko laua wahi halelana i hele a paihiihi ke nana ae i kona mau kia a me na pea i hoolawa ia a piha pono i k@ makani, a he ku maoli no hoi i ka hauoli ke nana ae i ke kulana holo e hookele ia nei e kana ipo aloha.

            Mahope iho o kono alawa ana aku ma ka aoao, aia hoi, ua ike maooopo aku la oia i na mea a pau, me ke kai lalani pu mai o ke kukui mamua o kona alo, a oia kana i pane aku ai i kana aloha me keia mau olelo:

            Ke nana aku nei au i ka nee mai o na kukui o uka, me he mea la, eia kaua ke hookokoke aku nei i kahi ou e kuu aloha, ka aina hoi a ko’u mau pepeiao i lohe wale ai no, a akahi no ka ike maka.

            Nolaila, ua hoopomaikai ia mai ko’u uhane ma o ko kaua hui kino ana, a nona hoi au e hookokoke aku nei e hehi i ka lepo o kou aina, ka mea nona ka mana a me ka ikaika, i hookaulana ia a puni ke ao.

            Oiai no laua e kukai kamaino ana, oia hoi ka wa a ua wahi Nene Ahiu nei i kaal@ iho ai ma ka aoao o kekahi wahi kialua pailaka e m@ pololei mai ana no kahi a ko lakou halelana e hoo komo aku nei.

            Huli ae la oia a pane aku la i kana aloha, me keia mau olelo e hiki ole ai iaia ke uumi iho i ke kaohi ana o ka hana a ke aloha iloko ona.

            O!  E kuu aloha, ke hoomaopopo aku la ane@oe i keia wahi moku e hookokoke mai nei @ ko kakou aoao, aole ia no hai, aka, ua @ ia ia no’u, i mea hoomaamaa ma ka holo lealea ana no ko’u wa molowa.

            A oiai hoi au maluna o kona oneki, ua poai puni mai ko’u mau hoaloha o ko’u wa kamalii ia’u, me ke kapa mau ana i ka inoa o keia wahi moku, “Ke Ki o Ladana,” a oia hoi ka’u e ake aku nei e kau hou maluna o kona oneki, no keia wa ana e hookele mai nei i o kakou nei.

            I ka hooki ana iho o ke keikialii i kana kamailio ana, oia no hoi ka wa i pili mai ai o ua wahi moku nei ma ka aoao, a kau mai la ke alii moku iluna me kona kulana hiehie e hekau ana maluna ona, a he kulana ihikapu hoi kona e kahiko ana i kela wa, a me ka leo moakaka, pane mai la oia me ka malie?

            Owai ke aliimoku kiekie maluna o keia moku, a heaha la kana hana o ke kipa ana mai, i hiki ai i ko ke alii, ka Moi Uilama kanaka kiai ke haawi aku i na apono ana no ke komo ana aku iloko o ke awa kapu o Ladana nei.

            A o kekahi no hoi, ua hoonohoia mai au i mea kiai a ninaninau no na moku a pau e komo mai ana i ke awa nei ina paha ua ike lihi wale lakou, a i ole, lohe paha i kekahi mea e pili ana no ke Keikialii Alabati, ka Hooilina Moi o ke kalaunu o Pelekane.

            O keia mau ninau a pau a ka mea kiai awa, oia ka ka Ui Madelina i pane aku ai me keia mau olelo e hiki ai i ua kanaka kiai awa nei ke hoomaopopo pono mai.

            No’u keia moku, a i hele mai nei au ma ke ano makaikai i ka aina nani o Pelekane nei, ka mea hoi a’u i lohe wale ai no ma ko’u aina hanau, a na ia kumu i kono mai ia’u e hele wahine mai no ka makaikai ana, elike me ka hiki ia’u ke hana pela.

            Ina kekahi he mea e keakea mai ana i ka hookomo ana aku o ko’u moku iloko nei o ke awa, o keia ka wa e hoike mai ai, i hiki ai ia’u ke kauoha aku i ko’u mau kanaka e hoohuli koke ae i ko makou alahele no waho.

            A hele auwana hou aku hoi maluna o na ale kawahawaha o ka moana kai lipolipo, no ka huli hou ana aku i kekahi aina mamao mai na kapakai aku o Pelekane, ka aina hoi a’u i lohe mau ai he lokomaikai a me ka oluolu ke ano o ka noho ana o ka aina, aole hoi he mea nana e hoopilikia.

            Oia ka’u e kau aku nei o ka loaa mai o ka haina mai ia oe mai, ina paha no ka pono o ko makou komo ana aku i keia po iloko o ke awa, aole paha.

            O keia mau olelo paakiki a ke kaikamahine alii i waiho aku ai imua o ke kiai, ua lilo ia i mea na kona naau o kahaha ai, oiai hoi, o na huaolelo i puana ia mai, aole ma ke ano kaikamahine a wahine hoi.

            Aka, he kulana keiki kane maopopo, e hiki ole ai i ke kiai awa, ke hoololiloli iho i ka pane ana mai, me ka i pu mai hoi, e noonoo koke oia i kana haina a pane koke aku, ina paha no ka ae ia aku e komo iloko o ke awa, a i ole, no ka hele aku paha no kekahi wahi okoa aku.

 

E HOOMAKA ANA I KEIA POAKAHI.

No Hookahi Pule Wale no.

            E haawi ana makou i ka poe kuai mai i ka mana o ke kuai i ka nui no na mea liilii.

Na Kalakoa Amerika he 30 i-a i ke.................................................... 1.00

Na Dimiti he 14 i-a i ke.....................................................................  1.00

Na Lole Kalakoa (Duck) he 10 i-a i ke.............................................. 1.00

Na Lole Keokeo he 20 i-a i ke........................................................... 1.00

Na Lole Hauliuli he 15 i-a i ke........................................................... 1.00

Na Kalakoa Haekaeka he 20 i-a i ke.................................................. 1.00

Na Dimiti he 12 i-a i ke...................................................................... 1.00

Na Lole Kikokiko he 8 i-a i ke........................................................... 1.00

Na Keokeo he 15 i-a i ke....................................................................            1.00

Na Pale Uuluna 42 iniha laula, he 8 i-a i ke....................................... 1.00

Na Halii Moe 81 iniha laula he 16 keneta o ka i-a.  Na Halii Moe 90 iniha laula he 22 ½ keneta.  Na Halii Moe Nani 81 iniha laula he 20 keneta o ka i-a.  Na Pale Pakaukau Lilina he 37 ½ keneta o ka i-a.  Na Kawele Holoi Lima Damaseka he $1.25, 1.50, 1.75 no ke kakini.  O na Lole Aahu o kela kikina aku nei he 15 keneta o ka i-a, mamua aku nei he 25 a me 30 keneta i ka i-a.  Na Tawele he 35, 55, 75 keneta a hiki i ke $1.00.  Na Uhi Moe he $1.00, 1.25 a me 1.50 o ka mea hookahi.  Na Papale Kapu o na Kanehe 45 wale no keneta.  Na Papale o na ano a pau ma ke kumukuai hapalua like.

            Mai hookuu i keia wa kupono loa e hele mai ai i ko makou Halekuai.

 

L.B. KERR.

HONOLULU ALANUI MOIWAHINE.

 

            O keia ka wa i huli ae ai o ua aliimoku nei o luna @ kahi kialua a pane aku la me ka leo oluolu o ke kulana Keonimana, i ka i ana aku penei:

            O na kapakai aloha o Enelani nei, ua noa ia no na mea a pau i kipa mai ma ke ano makaikai, a no ka hoo ala ana paha no kekahi manawa, no ka luana ana paha no kekahi mau la ma kona mau uluwehi, a malalo hoi o kau noi, e hoike koke aku au i ko’u manao ina paha e ae ia kou moku e komo iloko o ke awa i keia po.

            Ke hoike aku nei au, o ke kamaaina wale no ka mea hiki ke alo aku iwaena o ka huikau o na moku e ku papa ana ma o a maanei o ke awa, a ina he hiki i kou pailaka ke ho komo aku me ka palekana iloko o kela huikau, alaila, e hana aku oe elike me ka hiki ia oe ke hana pela.

            O na poino a me na pilikia e loaa ana ia oe ma keia hookomo ana i ka po, aole ia maluna o’u, aka, maluna iho no ia ou, a e hala ole hoi au mai na hoahewa ia ana mai a pau mai a oe mai.

            O kekahi, e hele maoli aku ana au e noii i ke kulana o kou moku a me na mea a pau i pili i kau huakai, malia paha, aia oe malalo o kekahi komisina no kekahi hana e pahele ai, i wahi e hoopilikia ia ai ka aina o ka Moi Uila ma ka Lokomaikai.

            Oiai nae ke kaikamahine alii a me ke kiai awa e noke ana i ke kamailio, oia no ka wa o ke Keikialii Alabati @ iho aku ai ilalo mahope o ka moku, me ka haawi pu ana aku hoi i ke ku ana @ ka hoe i ke kapena o ua wahi moku nei no ka hoololi ana ae i kona mau aahu e komo ana ia wa.

            He mau minute wale no paha kona kaawale ana mai ia wahi mai, aia hoi, ua lohe koliuliu ae la oia i ka leo maluna pono iho o kahi ana e hoololiloli nei i kona mau aahu, a me ka emoole loa, ua pau na mea a pau i ka hana ia a oia no kona wa i pu ae ai no luna o ka oneki.

            Ua hoopuiwa loa ia oia i kona ike ana mai, o keia mea e kamailio nei, aole ia he mea okoa, aka, o kekahi no ia o na alii hanau o ka aina, a he koa kula hoi nona i na la opio.

 

            Ua hoololi ae nei o Kuhina Kalaaina Kini i kekahi rula o na kaapio, @ na wahi e auhau ia nei he umi keneta, ua hoopu ia ae la ia i ke @ keneta, mamuli o ka nui @ na hoohalahala o na @ kaapio i ke @ loa o ia auhau ana.

 

TOMMY K. NAKANAELA.

 

He Agena Kuai, Hoolimalima a Hoomaopopo

Kuleana Aina no ke Kahua Ma’i

Lepera ma Molokai.

 

            Mamuli o ka lehulehu o na hana maluna ae haawiia mai na’u e hooponopono iloko o na makahiki i kaa hope aku la mai na makamaka haole a pela pu no hoi mai o’u mau hoa o ke koko hookahi mai.  Nolaila, ua makaukau au e hooko aku i na kauoha oia ano, a ma kekahi ano e ae paha i makemakeia me ka moakaka loa i ka manawa pokole loa.

            O na poe ma ke Kahua Ma’i he mau kuleana pohihihi ko lakou iloko o kekahi mau waiwaipaa, a ma kekahi ano e ae paha, mai poina i ke kipa ae io’u la no ka hoomaopopo a me ke kuka pu ana hoi i ka mea pono e hana ai, a e loaa no na kokua ana mai o’u aku no ka nowelo ana i kahi o ka pono a me ka pomaikai.

            E hana ia no na palapala kuai a hoolimalima paha o na waiwaipaa me ka uku ole, a pela pu no hoi me hooiaio ana imua o na Agena Hooiaio Palapala o ke Kahua Ma’i Lepera.

            E hanaia no na Palapala Kuai o na Waiwai Lewa ma ke Kahua Ma’i Lepera me ka uku haahaa loa.

 

Iune 19, 1897

6 month—wkly.

WILLIAM KAMALI.

            HELU EKAHI ma ke Pena Hale a pau, Kau Pep@, a Lu One paha, e like me ko oukou makemake.  Ua hiki ia’u ke hoohinuhinu i na Umeke, Puniu, Moe, Pahu Ume, pakaukau i hiki ole ke hoomaemae hou ia.  Ina oukou e makemake @ na makamaka a me na hoaloha e hoomaemae i ko oukou mau home, a i ole o na pono hale paha, mai poina i ke kipa mua mai i o’u nei, a e loaa no na kuka oluolu ana, mamua o kekahi poe e ae.  O na kauoha mai na Kuaaina mai, ua hiki ke hooko ia me ka eleu.

 

            KEENA HANA:  Mauka iho o ke Keena o ka Makaainana, Helu 7 ½ Alanui Konia, maloko o ke Keena o S. K. Pua.  Wahi Noho Kapalama.

 

mar @—6m dly

 

NOI LUNAHOOPONOPONO WAIWAI.

            OWAU o ka mea nona ka inoa malalo iho nei, i koho ponoia hoi i Lunahooponopono Waiwai no ka waiwai o Annie K. Mahaulu i make, o Waialua ke hoikeia aku nei ka lohe ma keia, o na poe a pau o ka mea i make i @ ai e waiho koke mai lakou i ka lakou mau koi aie i aponoia, a ina e hala na mahina he eono mai keia la e hoopukaia aku nei o ka hoolaha, e hoole loa aku no ka mea nona ka inoa malalo ino i ka uku ana ia mau k@i, a @ na @ pau i aie i ka mea i make ke noi ia aku e uku koke mai @ W. H. Wright, ma ke Keena Auhau o Honolulu.

 

A. S. MAHAULU

Lunahooponopono Waiwai o ka Waiwai o Annie K. Mahaulu

Honolulu, @ 1897

 

 

OLELO HOOLAHA

            E ike @ kanaka a pau ma keia hoolaha ke papa aku nei @ i na mea a pau aole e @ wale maluna @Kona Hema, Hawaii, @ na mea.  (1) Aha@, (2) @, (3) @, (4) @, (5) @, (6) @, (7) @, (8) @, (9) @, (10) a me @, aole hoi e lawe i na @ mai @ kumu alani mai k@ na hua kope mai na mala kope e @ la @ o keia mau @ aina, oiai keia @ ma ka aina hui o @ ko’u makuahine mai.

 

MAKAALOHA KAHIKINA.

@, Kona Hema, Hawaii.