Ke Aloha Aina, Volume III, Number 31, 31 July 1897 — Page 5

KE ALOHA AINA, POAONO, IULAI 31, 1897.

 

KE KAHUA O KE KUONOONO.

 

      Ua makaikai aku makou ma ka aina o Kapaholu, i Kapiolani Paka, ua halawai pu me na Ona nona ua aina nui la, ma ka huli ma ka aoao mauka o ka Paka o Kapiolani, a he mau kanaka Hawaii ponoi hoi laua a i elua, ua hoohui ae ia laua ma ka hana hanai holoholona, hana waio a me ke kuai aina, a ke paa nei laua i kela aina holookoa iloko o ko laua poholima, nona na eka he 1000 oi aku a emi mai paha ma ke koho aku.

      Ua hoike pu mai no hoi laua ia makou, o ke alahele wale no e loaa ai ke kuonoono i ke kanaka Hawaii, oia ka makau ole i ka hoaie ana, a o ka lua, oia ka hoohuihui ana a lilo i hookahi, alaila, lawelawe koke aku i kekahi hana me ka nana ole i na olelo nema a hooiloil@ waiwai ole.

      O ka inoa o keia mau kana ka Hawaii, na ka poe no ia e hele ana ma ia wahi e ike, a na ka holomua o ka laua mau hana ma keia mua aku, e hoike ae i ka inoa ponoi a Ona hoi nona kela aina waiwai nui o Kapahulu, a makou hoi e haawi nei i keia mau Hawaii hoolaupai ma na hana e pono ai ka noho ana, a e laupai ai hoi na hua ohaha o ka pomaikai iloko o ko laua mau pakeke, a pela makou e anoi nei, e holomua na pomaikai a pau ma na hana a ke kanaka Hawaii e lawelawe ai.

 

KO IAPANA KULEANA ILOKO O HAWAII.

 

      Ma ka nana a me ke kaupaona ana @ ko Iapana kuleana iloko o ka aina nei, ua ike ia eia ke ku nei oia imua o ke alo o ke Aupuni Repubalika Hawaii me kona aka nui e hiki ole ai ke alo ae, a i kona wa e makemake ai e hoonalo aku i kono aka mai ke alo aku o na Poo Aupuni o keia aina, oia ko lakou wa e awiwi ai i ka huli aku.

      Pela makou e hoomaopopo nei i ke ano o na olelo a na nupepa aupuni, i p@ha mau hoi ko lakou mau kola@ me na manao hoonaukiuki i na wa a pau, he mea hoi i@ @ke ole ia mai kinohi mai na hana o ia au@.

      Mamua i ka wa o ke Aupuni Moi, he ih@hi loa na hoopuka manao ana no na kanaka poo Aupuni o na Aina E, a i ka wa e hoao ai o kekahi nupepa e hana pela, ua papa koke ia oia e ke Aupuni, a ke hoomau oia i ka hoopuka ana in@ hana hoinoino, alaila, o kona paa koke no ia i ka hop@ ia, a ua lilo hoi na Luna Aupuni o na Aina E, i mea weli nui ia, @e hoao ia ae na kamailio @-ino pili laula ana imua o ke akea.

      Ke ku nei o Iapana maluna o ke kahua e hiki ai ke oleloia, he kahua kumu kona malalo o ke Kumukanawai a me na kanawai o ka aina, oia hoi, ua paa ke kuikahi mawaena o Hawaii a me Iapana no 20 makah@ a oi, a o keia hoi ka heleu@ nana i hoolaupai i na kapak@ o Hawaii me na Iapana, aole mamua aku o ia mau makahiki.

      A i mea paha hoi e ikeia ai ko kakou lele mua ana aku, oia no ka hoao ana o ke Aupuni e wawahi ia kuleana kahiko a ke Aupuni Moi i huli ai no ka pono o na pakeke o ka poe e noho mana nei no maluna o ke Aupuni Repubalika i keia la.

      Nolaila, ua pololei ka na Iapana i olelo ai, aohe o lakou makemake e hele mai i Hawaii nei, aka, na keia poe no i kii aku me ka hooia aku, he nui ka hana maanei, a e pono no ia lakou ke hele mai no anei. Kupanaha no paha lakou i ka hoao e hana pela.

 

NA AUMOKU KAUA IAPANA.

 

      He mea hoopahaohao i ka noonoo o na mea a pau, ka pii mau ana o ko Iapana kulana holomua ma na ano a pau, e laa ka naauao e pahola ana iloko o na kula o kona aina po noi iho, a me kona hoouna ana i kona poe kanaka opio ma na Kula Nui o na Aina E, ka mea a ko kakou aupuni i akeakea ai i ka hoonaauao ponoi ia o na kanaka Hawaii ma na Aina E.

      No keia ke kumu nui hooka hi o ko Iapana holomua loa, oiai, ua akenui ia ka lahui kupa e naauao, a i lilo ole aku hoi ka hana i ka poe owaho, aka, i ka poe ponoi iho no o ka aina.

      O keia ka naauao o ka Emepera o Iapana, ka Moi hoi e noho mana nei maluna o ka huina lahui o 30,000,000 kanaka kona ae ole i ka poe ow@o mai, e ki@e pu i ke puna hookahi, iloko o ka bola ai hookahi.

      O ke kumu nui keia o ko kakou pilikia ma o ko kakou mau Alii kahiko la, i ko lakou puni wale ana i na haole, e ai pu, moe pu, hele po ma na ano a pau, aole nae lakou i ike i ka hopena e hoea mai ana maluna o lakou.

      A no ia kumu, ua lawe mai makou a hoikeike hou aku i ko Iapana liuliu ana e kapili hou i mau mokukaua hou a oolea nona, a oia keia malalo ihe.

      Ka mokukaua hakaka Shikishima, he 15,037 tona ka nui, a he 18 mile moana kona h@lo a ka h@ra, a aia oia ma ka pa kapili moku kaua o Thames Iron Works, ma Pelekane, a e k@ mai ana i ka poholima o @ ka la 4 o Mei, 1899; a o ka Oregona e holo mai nei i Honolulu nei, ua like oia me ke @iki omowa@u wale no imua o keia Pilikua hou o ka moana o na Iapana.

      Kasagi, he 4,784 tona ka nui a he oi loa ae imua o ka Naniwa a me ka Piladelapia ina laua e hui ia, ua like laua me @ hookahi, ma ke kulana wi-@ni o na mea hana. He 20 mile moana kona holo i ka hora hookahi, a aia oia ma ka hale hana o Cramps, ma Piladelapia, Amerika kahi i hana ia ai.

      Chitosi, 4,760 tona ka nui, a he 20 mile kona holo i ka hora a aia oia ma ka hale kapili moku Uniona kahi i hana ia ai, a o laua a i elua, e paa ana iloko o Dekemaba 31, 1898.

      Takasago, he mokukaua o 4,350 tona, a he 22 mile kona holo i ka hora, e paa ana iloko o Iune o keia makahiki ae.

      Thorncroft a me Yarrow, ua hoopaa ia ma ko laua aelike he elua mau topido wawahi moku o 250 tona ka nui, a he 30 mile i ka hora ko laua holo, a e haawi ia aku ana iloko o ka lima o Iapana i keia Aperila a me keia Augate o keia makahiki ae.

      Aia ma Farani ke hana ia ala he mokukaua o 1800 tona ka nui, i kapaia o Miyaka, a i makaukau hoi no ka hoohana ia aku, i keia K@pulau ae.

      Mamuli o keia mau hana a Iapana, eia no hoi o Pelekane ke liuliu hou nei e kapili i elua mau mokukaua hakaka o ke ano oi loa aku o ko laua mau ano Pilikua, a he 6 mokukaua no ka hoopuipui hou ana ae i ke kulana o na aumoku kaua holo moana; a no ia kumu no hoi, ke kapili nei o Farani he 3 mau mokukaua hou no kona mau aumoku kaua moana.

      Ke kaa ke alakai o na hoeueu kaua ana i keia mau la ia Iapana, a he kokua wale mai no ka Pelekane, nui he akamai.

 

KEIKI HANAU KUPANAHA.

 

      Ua loaa mai he lono oiaio loa mai Koloa, Kauai mai, no kekahi keiki Iapana i hanau eepa ia, nana hoi i hoopuhili aku i ka ike o na kauaka, he keikikane oia, aohe ona alelo, a he hookahi niho mamua pono e ke a olalo, he ehiku manamana o ka lima hema, a he ewalu hoi manamana o ka lima akua, a he ehiku hoi manama na o kona mau wawae pakahi.

      Aole e hiki i ke kamaiki ke ai i ka ai, aka, mamuli nae o kekahi @m@ wa@u loihi i hook@-mo ia a hiki loa ilalo o kona k@ leo i hiki ai iaia ke ai. Ua makemake na makua e bape-@ k@ke ia oia e Makua Emer@, a m@mua ae o ka ke kahupap@le puana ana ae i kana hua pule hope loa maluaa o ke keiki kapuan@ha, ua lele loa ae ia kona @. Kupana@a n@ na hana a ke Akua.

 

UA WAIHO AKU I KONA KULANA.

 

      Ua loaa mai ia makou ka lono, ua haalele aku la o John F. Soper i kona kulana Hope Kanikela-Kenerala ana no Kapalakiko ma kona hoihoi ana aku i kona hookohu i ke Kuhina o ko na Aina E, Henry E. Cooper, a e noho loa iho ana paha no Hawaii nei, malia o hihia ae no na ulia laki o ka pomaikai iaia, oiai, hookahi no ia auna like, aohe he kaawale ae.

      Oia nei no hoi ka Hope Kanikela mua loa i hookohu ia aku e keia aupuni, i ka wa o aupuni Kuikawa, a mahope mai ne ka Repubalika. O kona pani, ma ka nana aku, aole no paha e koho koke ia ana i keia wa, pela ke ano ma ka nana aku, a he hana hoemi lilo no hoi ia ma ko ke aupuni aoao, oia hoi, e paa ana no kona hakahaka ia Kanikela Waila e noho mai la i Kapalakiko, a nolaila, ua oi loa io aku no ka pono hookahi no kanaka ma ia a e hoopau ia ka noho hope ana.

 

KA HAUNAELE MA KA PALI O NUUANU.

 

      Ma ka po Poakolu nei i ul@ ae ai he haunaele mawaena o na Pake a me na Kepani e hana nei ma ka pali o Nuuanu ma ke kahua hoomoana hoi o na Pake, a e hui pu a@a hoi me na Kepani.

      Aia ma keia kahua @oomoana ua manaoia, ua oi aku mamua o ke 30 ka huina nui o na Pake, a me he mea la, he ane ane like no paha me ia ka huina o na Kepani.

      Oiai kekahi Pake me na ulia o ka laki, ua halawai iho la oia me ka pomaikai, ma ka loaa ana o elua mau puaa, a ma ka Poakolu, ua palahalaha ae la keia @lia laki, i mea hoopahaohao ma kela huli o ka pali o Nuuanu, a ua hoea mai hoi ka hopena me ka piha i na palapu maluna o kekahi mau kino uhane ma ia huli o ka pali o Nuuanu.

      Mahope iho o ka huli hoi ana mai o kekahi mau Iapana elua, ua loaa iho la iaia kekahi puaa @ @akiikii ia i ke kaula a hoopaa ia i ke kumulaau, kokoke i ko lakou kahua hale i noho ai.

      I ka wa nae a ka mea puaa i kii aku ai, oia hoi ka mea i loaa mua ai, ua hele aku la @ia e imi a hiki i ka loaa a@a, a lawe aku la no kona wahi ponoi.

      Ma ka h@ra 8 oia la, ua kipa aku la ke Kepani @aha i lawe mai i ua puaa nei, a nonoi aku la i ka Pake no ka @ku o kona malama ana. O keia ka hoomaka  a@ mai o keia hana i ka nui, me ka hoomaka ana mai e hoopukapuka i na olelo e ulu ai ka ha@aka, a hoopuka aku la ke Kepani, ua hiki ia 20 Iapana ke huipa ia 60 Pake.

      O keia ka wa o ua wahi Kepani nei i hopu aku ai ma ke kaniai o ka Pake, me ka manao e pepehi iaia, aka o kekahi Pake okoa aku, ua lohe koke mai la oia i ke leo, a ua holo koke mai la oia e kokua, a hookuke aku la i ke Kepani e hele ma kahi e.

      I ke ahiahi ana iho, ua hoea aku la he 40 mau Pake ma kahi o na Kepani, no ka makemake e hakaka, aka, mamuli o ke ao maikai ana a ko lakou luna hana, ua hoopau lakou i ka manao hakaka, a hoi aku la no ko lakou mau wahi i hele mai ai.

      I ka wa hoi o na Pake i hoi mai la, oia hoi ka wa o na Kepani i hoea aku ai ma ko na Pake wahi e hoomoana ana, a hoomaka aku la e nou i na pohaku maluna o na hale o na Pake.

      Oia keia wa e haluku nei na pohaku ma kahi o na Pake, @a loaa pono aku la ka Luna o na Pake i kekahi pohaku i nou ia, a @a loaa hoi iaia na eha kukoaukonu loa.

      O ka makemake nui o na Kepani, e loaa ke dala he uku makana hoi no ka malamaia ana o ka puaa, a @na aole pela, alaila, makemake lakou e hakaka, ua hoole aku na Pake me ke kuhikuhi pu aku, e hele e olelo i ka haku, no ka mea aole oia i olelo iaia, e lawe i @ana puaa.

      No keia hoole ana mai o ka Pake, nana i hookomo mai i ka inaina wela iloko o na Kepani, a hooulu ae la lakou he hakaka nui, me na pohaku, na kopala a me na kipikua, oia na mea kaua a na Kepani ma keia hakaka ana.

      Mahope iho o ka pau ana o keia hakaka ana, ua loaa aku hookahi Kepani ua ha i ka lima a o kekahi hoi ua haki ka manamana, a o kekahi hoi, ua maihi pu ka alualu o ka lae, a o kekahi wahine Kepani hoi, i komo pu iloko o keia hakaka ana, ua hemo p@ ke ami o kona uha.

      Aka, o ko na Pake hoi, he @akaikahi loa ko lakou poe i hoeha ia, eia hoi o ko lakou @ona wale no, ua moke a aneane e lele loa kekahi o kona mau manamanalima, ma o ka moku ana la i ke kopala a kekahi Kepani.

      Ua hopu ia kekahi poe hooh@unaele e na makai mai Kaneohe mai, a ua hookuu ia mai no malalo o ka @ela i ke kakahiaka Poaha nei.

 

@ [final paragraph blurry whether I enlarge or reduce type. Will let you re-check original copy (it'll be faster than my trying to dicipher the words)]