Ke Aloha Aina, Volume III, Number 31, 31 July 1897 — Page 8

Page PDF (773.67 KB)

This text was transcribed by:  Nadine "alohatita" Samorano
This work is dedicated to:  Harry Kaiana Pali, Sr.

KE ALOHA AINA

 

POANA, IULAI 31, 1897.

 

-----

HE MOOLELO HOONANEA

NO KE

Keikialii Alabati.

 

Ke Kaeaea o Pelekane.

A ME

Ka Ui Madelina.

 

Ke Kukui Uwila o Ainapo.

 

Hoohenoia no KE ALOHA AINA

 

            I keia wa a ka Moi i pii aku ai iluna o ka oneki o ka moku o ke Keikialii Alabati, aia hoi ke kiai awa ke hoonanea ala i na malihini ma ka hookaau olelo ana, me ka haupu ole ae, eia ka Moi iluna o ka moku.

 

            Hele pololei aku la ka Moi Uilama mahope o ka moku, kahi hoi a na malihini e hoonanea ia nei, me ko lakou ike ole mai o ka Moi keia e hele aku nei.

 

            I kona hookokoke loa ana aku ma kahi a na poe ekolu e noke ana i ke kamailio, ua ike koke io aku la oia i na helehelena o kana keiki, oiai ka malamalama o ke kukui e pa nono ana i kona mau helehelena.

 

            A oia no hoi ka wa a ka Moi i puili ae ai i kona mau lima, a me na waimaka e hiolo ana mai kona mau lihilihi maka iho, ua puana ae la oia me ka leo malie o ka mea i piha i ke aloha.

 

            E na lani, ua hooi aku oe i kou ahonui, mamuli o kou hoihoi ana mai nei i ka mea a kuu uhane i aloha ai, a ua haawi mai hoi oe i ka ikaika hou iloko o kuu kino, oiai, ke hookokoke aku nei ko'u mau la i ka hapalua like o ko'u ola ana.

 

            I ka mau ana ae o na uluku aloha keiki, ua hele pololei aku la oia ma kahi o kana keiki e noho ana, a puliki ae ia ma ka a-i o kana keiki, a uwe iho ia me ka ehaeha nui.

 

            He manawa kupilikii loa keia o ka makua i ke keiki, oiai, ua hoomaopopo koke iho la ke Keikialii Alabati, ua ike ia oia mamua o kona hoea kino ana aku i ka halealii.

 

            I ka pau ana o na kikoni ehaeha o na waimaka mawaena o laua, ua hoolauna aku la oia imua o kona makuakane i kana wahine, a pela no hoi i kona hoaloha opio.

 

            Mahope iho o na hoolauna ana, ua noi aku la oia i ka oluolu o kona makuakane, e haokuu mai iaia no kekahi mau minute, no kona kii ana aku i kekahi malihini ilalo o ka moku, no ka lawe ana mai e hoikeike aku imua o kona hanohano.

 

            Ua lilo ia i mea maikai i ka manao o kona makuakane a me kona hoakuia o na la opio, a pela oi i ku ae ai a iho aku la ilalo o ka moku no ke ku ana i kona makuakane hookama, oiai hoi, ua ahuwale na mea a pau a lakou i hana ai mamua o ka hoea ana aku o kana keiki.

 

            Nolaila, ua liuliu mua iho la oia iaia iho, a i hakalia wale no a hoea aku ka na keiki, ua ninau koke mai la oia i ka mea hou.

 

            Ua hahai aku la oia i na mea a pau mai ka mu a ka hiki i ka pau ana, a oia kana i pane mai ai, pu aku kaua, no ka mea, ua makaukau mea au mamua o kou hiki ana mai nei, a i hakalia wale no ia oe.

 

            Ia ua, na hul@ hou mai ia ko ke Keikialii @ @, no ka pu hou ana iluna o ka @ o ka @ me kona ma huakai e @ i kela ana mahope eha.

 

            I ko laua hiki ana aku iluna, ua hoolauna aku la oia i kona makuakane ponoi i kana malihini hou, a mahope iho o ka pau ana o na kukai kamailio ana, ua koi koke aku la kona makuakane no ka hoi ana i ka halealii, a oia kana i noi aku ai, e hookuu mai iaia no ke kakahiaka ko laua wa e haalele iho ai i ka moku.

 

            Ua lilo no hoi ia he nea maikai i ka manao o kona makuakane, a oia kona wa i haalele koke iho ai i ka moku me ka awiwi nui, e kamoe ana hoi kona alahele no ka halealii.

 

            Iaia i hiki aku ai ma ka halealii, ua hoouna koke aku la oia e kii koke ia ka Puuku o ka halealii, no ka hoomakaukau ana no na mea e pili ana i ka hookipa ana mai i kana mau malihini kiekie.

 

            Aole hoi oia wale no, aka, ua hoouna pu aku la no hoi oia e kii ia na hoa o kona aha kuhina, a me na lala o kona ahakukamalo, no ka liuliu ana no na hana hoohiwahiwa maluna o kana keiki a me kana hunoha.

 

            Ua haawi ia aku keia kauoha me ka awiwi loa, i na elele a pau i hoouna ia aku, me ka haawi pu ia aku o ka manawa no lakou e lawe ai i keia mau kauoha.

 

            A oia hoi ka na elele a pau e kuupau nei i ka holo o ko lakou mau lio me ka awiwi nui, a iloko o ka hikilele nui na mea a pau i komo iho ai i ko lakou mau aahu me ka hikiwawe loa, e haaleie ana hoi i ko lakou mau home elike me ka mama i loaa ia lakou.

 

            I ka wa i hoea aku ai o na mea a pau, ma ka rumi kuka o ka moi, ua hoopuiwa ia na mea a pau i ka ike ana aku, e noho mai ana ko lakou Moi me kona kahiko piha o ke kulana Moi, a e noho ana hoi maluna o kona nohoalii a aia no hoi ka Moiwahine ma kona aoao kahi i kolou ai kona poo ilalo, me na waimaha e hiolo nmakawalu iho ana mai kona mau lihilihi iho.

 

            O na mea a pau i komo mai iloko o ka rumi ia wanaao, ua hoano e ia ko lakou noonoo mamuli o na hiohiona e, e hekau ana maluna o ka Moi a me ka Moiwahine.

 

            I ka pau pono ana mai o na mea a pau i kauoha ia, ua lohe koke ia aku ia ka leo o ka Moi i ka pane ana mai penei:

 

            Ano, mamuli o ka mana i loaa ia'u mamuli o ke Kumukanawai, ke kuahaua aku nei au, e paniku ia na hale oihana aupuni, na hale kalepa a me na halekuai mea ai luhi o kela a me keia ano.

 

            No ka hoi hou ana mai nei o ka Hooilina Ahi o ke Kalaunu, ke Keikialii Alabati, ka hua hookahi hoi mai ko maua puhaka aku, a me kana Aliiwahinepu, a me kona mau ukali.

 

            O ko'u makemake a'u i kauoha aku ai ia oukou, oia ko oukou lawelawe koke aku i na hana e hoohiwahiwa ai i kona wa e lele mai ai iuka nei o ka aina, ma ka aoao o ka lahui Pelekane.

 

            O keia ka wa o kela a me keia e lawe ai a kana apana hana iho, a hooko@ e like me ka hiki ke hana koke ia. E au, a mai haawi hou aku i manawa hou e hoolohilohi ai, mamua o ka wehewehe ana mai o kaiao, a e hana ia hoi me ka eleu loa.

 

            O keia mau olelo kauoha a ka Moi, oia ka wa i ku ae ai o kela a me keia ma ko laua mau poo me na helehelena hauoli e hekau ana maluna o kona mai kona noho ae, a hoi aku la no loko o ko lakou mau rumi pakahi, no ka haawi koke ana i na kauoha me ka awiwi loa.

 

            Aia na Elele ke holo ala ma o a maanei o ke kulanakauhale, e hooko ana hoi i na kauoha me ka eleu loa, mai ko lakou mau haku pakahi aku ia manawa.

 

            O ka Puuku nui o ka Halealii, ua lawe ae la oia i ka mana a pau o ka Halealii iloko o kona mau lima, a hoohiwahiwa aku la hoi i na wahi a pau o loko o ka Halealii, a me ka pa holookoa, a mamua o ka wehe ana mai o ke alaula o ke ao, aia hoi, ua ike ia aku la o loko o ke kulanakauhale o Ladana, ua hele a uluwehiwehi i na hae waihooluu like ole o kela a me keia ano.

 

            Aia hoi na wehi pua e hoohihimanu ana i na wahi a pau, e hoike aku ana i ka lahui kupa o Pelekane, ua hoea hou mai ko lakou haku opio, a eia oia ma ke kulanakauhale alii kahi i luakaha ai iloko oia mau hora o ke kakahiaka.

 

            O na hoohiluhilu ana o ka kaa Moi, aia no ia malalo o ka lawelawe ponoi ana a ke kalaiwa kaa o ka Moi, a i ka nana aku mai ka wa o na Alii mua a hiki iho la ia wa, o ke kiekie ia o na hoohiluhilu i malama ia no ka hanoo ke Keikialii Hooilina Moi.

 

            I ka makaukau ana o na mea a pau oia ka wa o ka Moi, ka Puuku ame na ukali o ka Moi i kamoe aku ai no kai o ka uapo, no ke kii ana aku e hookipa mai i kana keiki kamakahi i nalowale a hoea hou mai ia.

 

            I ka wa o ke kaa o ka Moi i hiki aku ai i ka uapo, ua piha pu ka uapo i na makaainana, e aku ana e ike ina helehelena o ko lakou Alii opio.

 

            Ua hoohiwahiwa ia na kia, na aoao ame ke alapii o ua moku la o ke Keikialii, a i ka nana aku,

 

He nani okoa no

Mai ka Lae o Kaena a Waialua.

 

            I keia wa no hoi i haalele koke iho ai ka Puuku o ka Moi i ke kaa Alii, i ukali ia e kekahi mau Ukali kiekie o ko ka Mohai poai hoohanohano, a pii aku la no luna o ke alapii o ka moku o ke Keikialii.

 

            I kela wa, aia no ke Keikialii a me kana Alawahine mahope kahi i hiamoe ai me ko laua ike ole ae i keia mau hoohiluhilu ana e kau nei maluna o ko laua moku punahele.

 

            I ka wa i hoea aku ai o ka Puuku iluna o ka moku, aole he mea e ae ana i ike aku ai, o ke Kapena, ke Keikialii kiai awa, a me na Ukali o ke Aliiwahine opio ke noho ana mahope, a o na Alii opio hoi, aia no laua ke hiolani pu ala me Niolopua.

 

            I ka wa i ike mai ai o ke kahu hanai o ke Keikialii Alabati i ka Puuku o ke Aloalii, ua maopopo no iaia ua hoea mai no oia no ke ku ana mai i na malihini.

 

            Ua ku koke ae la oia mai kona wahi e noho ana, a iho aku ia no lalo o ka moku, kahi hoi a kana mai keiki e hiamoe nei, hoala aku ia no ka pii ana ae iluna o ka oneki o ka moku, kahi hoi e kahi ia ana no laua.

 

            Puu@ ae ia laua a i elua, a ike ae la i ke ku o ko laua makua hookama mau nanaina, a pane mai la i kana mau keiki.

 

            E ala ae ano, a pii aku no luna o ka oneki o ka moku, no ka mea, ua hoouna ia mai nei kekahi kanaka kulana kiekie loa mai ke alo mai o kou makuakane, nolaila, e liuliu no olua iho, na ka haalele ana iho i ko kakou halelana nei, a hele aku no ka hooko ana aku i ka leo o ka makua oiai, ua loihi na la o kou kaawale ana mai ko laua mau alo a me ko ka lahui pu hoi.

 

            He mau olelo maikai keia i ka manao o na keiki, liuliu ae la laua a elua i ko laua mau aahu i hele a hihimanu i na mea hoohiluhilu, e laa na mea gula kukukuai nui, ka daimana e anapanapa ana, a me na mea hoonani e ae i loaa ia laua iho, e hewa ai ka maka o ka lehulehu ke ike mai ia laua, a pii aku la laua no luna o ka oneki o ka moku, e hui me ka elele i hoouna ia mai ai e kona makuakane.

 

            I ka wa i ike mai ai o ke Keikialii i ka Puuku a me na Ukali o ko ka Moi Halealii, ua kulou iho la kona poo ilalo, a helelei iho la kona mau waimaka, mamuli o kona ike ana mai, o keia kanaka e ku aku nei imua ona, aole ia he mea okoa, aka, o na poe no ia nana i malama iaia i kona kamalii.

 

            Hele mai ia oia imua a puili aku la i na lima o ka Puuku, me ka hoopiha ia o kona naau i ke aloha welawela nona.

 

            E like me ka ke Keikialii hana, pela no hoi oia i panai mai ai i ka haawina makamae o ke aloha ma kona aoao, e like me ke ano mau o na kanaka makee Alii a haku hoi.

 

            I ka pau ana o keia mau kukai aloha ana mawaena o laua pakahi, ua hoolauna aku la ke Keikialii i ka U Madelina imua o ka Puuku, me ka hoike pu aku iaia, o kana Ahiwahine ia.

 

            I ka pau ana o keia mau hoolauna ana maluna o ka moku, ua liuliu koke ae la lakou no ka haalele ana iho i ka oneki o ka moku, a mamuli o ke kau oha a ke Keikialii Alabati, ua makemake ia na mea a pau, e haalele koke iho i ka moku me ka hookaulua ole aku.

 

            O keia @eo kauoha a ke Keikialii i haawi ae ia oia ko lakou a pau i haalele iho ai me ka nana ole ae i na mea e ae, hookahi no a lakou ko hoolohe o ko ke Keikialii, a ua lilo no hoi na mea a pau imua o kona al@, me he poe hookahi la.

 

            I ko lakou makaukau ana, oia no ka wa 1 pane koke aku ai o ke Keikialii Alabati, @na paha ua lawe na kaa no ka lawe ana aku ia lakou a pau no ka Halealii, no ka mea, ua makemake oia i hookahi wa o lakou e hele like ai no ka Halealii.

 

            O keia mau olelo a ke Keikialii, oia ka ka Puuku i pane mai ai, e kali iki iho oe no kekahi mau minute, a e loaa no ia oe ka pane me ka hoohakalia ole ia.

 

            O keia kona wa i hoouna koke aku ai i kekahi elele iuka o ka uapo me ka hoohakalia ole, no ka hoike ana aku i ka Moi, ua makemake oia e haawiia aku ke kauoha no ka hoolawa ana aku i mau kaa hou e hiki ai ke lawe pau loa ia na kanaka a pau maluna o ka moku no ka Halealii, e like me ka makemake o ke Keikialii.

 

            O keia mau olelo kauoha a ka Puuku, ua haawi ia aku ia me ka awiwi loa, a ua hooko koke ia no hoi me ka hakalia ole.

 

            I ka wa i makaukau ai o na mea a pau, oia no ka wa i hoea hou mai ai o ka Elele i hoouna ia aku ai no ka lawe ana i ke kauoha imua o kona haku Puuku, me ka hoike pu aku, ua makau na mea a pau, a i hakalia wale no ia lakou.

 

            O keia ka wa i haalele iho ai o na mea a pau i ka moku, a kaa aku la ka malama ia ana o na mea a pau malalo o na kiai ana a na koa o loko o ka pa-pu.

 

            I ka wa a ke Keikialii i ku iho ai ma ke poo o ke alapii e iho aku ai ilalo o ka uapo, aia hoi na makaainana o uka ua hele a lehau ina poe like ole ie o kela a me keia ano.

 

            A oia no hoi ka wa o ke Keikialii i wehe ae ai i kona papale a paa ma kona lima, a haawi aku la i ke aloha, me ka panai pu ia mai e na leo huro o na makaainana, i hele a piha i ka hauoli.

 

            O keia hoi ka wa o ke Keikialii i haawi mai ai i kekahi mau olelo hoolanalana imua o ke anaina e ku aku ana, me ka p@ ana ma i keia mau huaolelo penei:

 

            Ua loaa ia'u ka hanohano no ka wa mua loa e haawi aku ai i ko'u aloha no oukou a pau loa, me ka hoomanao pu ae hoi, o ka hapanui o ko oukou helehelena e kau mai nei imua o ko'u aia, ua kamaaina no ia'u, a ke hoomanao nei no au i ko lakou mau helehelena pakahi.

 

            O keia wahine opio e ku nei ma kuu aoao, o ka @ua ia o ko'u auwaha ana no na makahiki loihi i hala ae nei, a oia hoi ka U. Madelina, ka mea hoi @ lawe ae ai i kokoolua no'u ma keia noho kino ana.

 

            O keia kana e ku nei mahope o @ kuu k@, o ko'u makuakane hookama ia ka mea nana i hoopakele mai ia'u @ ke ale ia ana ike ia ko e ka waha o ka waha o ka Ma@ ka @ waha @ o ka @.

 

-----

E HOOMAKA ANA I KEIA POAKAHI.

 

No Hookahi Pule Wale no.

 

            E haawi ana makou i ka poe kuai mai i ka mana o ke kuai i ka nui no na mea liilii.

 

Na Kalakoa Amerika he 30 i-a i ke     1.00

Na Dimiti he 14 i-a i ke           1.00

Na Lole Kalakoa (Duck) he lo i-a i ke            1.00

Na Lole Keokeo he 20 i-a i ke            1.00

Na Lole Hauliuli he 15 i-a i ke            1

Na Kalakoa Haekaeka he 20 i-a i ke   1

Na Dimiti he 12 i-a i ke          1.00

Na Lole Kikokiko he 8 i-a i ke            1.00

Na Keokeo he 15 i-a i ke        1.00

Na Pale Uuluna 42 iniha laula, he 8 i-a i ke    1.00

Na Halii Moe 81 iniha laula he 16 keneta o ka i-a. Na Halii Noe 90 iniha laula he 22 1/2 keneta. Na Halii Moe Nani 81 iniha laula he 20 keneta o ka i-a. Na Pale Pakaukau Lilina he 37 1/2 keneta o ka i-a. Na Kawele Holoi Lima Damaseka he $1 25, 1 50, 1 75 no ke kakini. O na Lole Aahu o kela kikina aku nei he 15 keneta o ka i-a, mamua aku nei he 25 a me 30 keneta i ka i-a. Na Tawele he 35, 55, 75 keneta a hiki i ke $1 00. Na Uhi Noe he $1 00, 1 25 a me 1 50 o ka mea hookahi. Na Papale Kapu o na Kanehe 45 wale no keneta. Na Papale o na ano a pau ma ke kumukuai hapalua like.

 

            Mai hookuu i keia wa kupono loa e hele mai ai i ko makou Halekuai.

 

                        L. B. KERR.

            HONOLULU ALANUI MOIWAHINE.