Ke Aloha Aina, Volume III, Number 32, 7 August 1897 — Page 2

Page PDF (778.88 KB)

This text was transcribed by:  Roy A Newton
This work is dedicated to:  Kahu Harriett Ne

KE ALOHA AINA, POAONO, AUGATE 7, 1897

 

KE – ALOHA – AINA

Hoopukaia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE, Lunahooponopono

E.A. NAWAHI, Puuku o KE ALOHA AINA

 

HONOLULU, AUG. 7, 1897.

 

POHA KE AU, KE PII NEI KA LENA.

 

            Mamuli o ko makou kuekaa pono ana i na manao a pau o ka leta a Celso Caesor Moreno, ia Robert W. Wilikoki, ua hiki iho la kakou a pau loa; i kahi a makou i olelo mua loa ai, oia oia i hoala ae ai i ka nupepa “Ke Aloha Aina Oiaio,” ua lilo mua kona uhane a me kona kino ma kela aoao, a he hele hoopeepee wale iho no, me ka manao, o loli hou ae ka noho ana, he mea e hoopilikia aku ai iaia, a e waia loa aku ai hoi kona inoa mai ka lahui aku, a hiki iho la i ka wa a keia hoaloha ona i ao okoa mai la iaia, e hele aku, e kukulu a hoala ae i mau Ahahui Hoohui Aina iwaena o na kanaka Hawaii, a e hoohuli mai i ko lakou mau manao kupaa mahope o ke aloha i ka aina a me ke alii.

            O keia leta a keia Morena @ hoea mai la, a i kauoha mai la hoi ia R.W. Wilikoki, e hoolahaia aku ia maloko o na nupepa Hawaii, a haole hoi, i kumu “e hoohuli ia mai ai ko lakou mau mana paakiki,” he hoike maopopo loa ia o ka puka lua o keia Morena, i manao ia he kanaka kupono e hookele i ka waa aupuni o Hawaii, i kona wa mua loa no o ka hoea ana mai i Hawaii nei, a i kau iho hoi elike me ka nalo iluna o ka pua mauu, no kekahi mau hora pokole wale no, a kaiehu ia aku e na poe kuonoono oia mau la, mamuli o ko lakou ikemaka i kona ano a me kana mau hana, ma na aina kahi ana i auana hele ai.

            O ko Wilikoki lawe ana ae a hooko i na keehina mua o ka hooko ana i na kauoha a kona hoaloha kahiko, e hoolaha ia maloko o na nupepa, a i hookomo ia aku hoi iloko o ka nupepa Hoku, he hoike ana mai ia, aole i pau iholio o kona noho lala ana no ka Hui Hoohui Aina o 1893, a eia no oia ke noho nei me ka manao hoopue, a ka wa a ka maia e eua ai, opuu ae kona hui, a puka mai la he ahui maia, a oia keia a Morena e kauoha mai la ma o kukulu koke i na Ahahui, hoohuli mai i na Hawaii kakaikahi ma ko lakou paakiki ana.  @ kumu e holomua ai ka hana hoohui aina a lakou a pau @ ak@ nui ae, e moni aku ia Hawaii Uuku iloko o ka noho ana Mokuaina, malalo e Amerika Huipuia.

 

Ko Makou Manao Iho.

            O keia leta, a makou e olelo nei, e makaala loa, o ulu ae ka manao iloko o Wilikoki, e hele aku ma na apana, a hoao e kukulu i mau Ahahui Aloha Aina ma na wahi a pau o ko kakou Paemoku nei, me ka manao, o ke alahele hookahi wale no ia e puni ai na kanaka Hawaii, me ke ohohia nui, a manao iho o ka hoea ana aku o kekahi kanaka i haawi i kona ola no ka lahui a me ka aina, he kumu kupono ia e hiki ai ke ala mai a kokua pu ma na hana ma na ano a pau.

            Aohe o makou makemake e hoinoino aku ia Wilikoki, no ka mea, ua hana no oia elike me ke kauoha a kona hoaloha e noho mai la i Amerika, a nana hoi i hookonokono mai nei iaia, e lawe aku a hookomo i kana leta, iloko o kekahi nupepa haole a Hawaii paha, i kumu e huli mai ai na Hawaii kakaikahi, e paakiki nei mahope o ke aloha aina a me ke alii.

            Mai kamailio ole makou no kekahi mea e pili ana nona, ina oia i lawe a hookomo iloko o kekahi mau nupepa Hawaii i hilinai nui ia e ka lahui Hawaii, ina la hoi paha e aho ia, hiki ia kakou ke hoomaopopo pono aku i ke ano oia kanaka, a me kana hana, e hoao mai ai e kukulu iwaena o ka lahui Hawaii, i mau Ahahui, i pee poli ia paha.

            No Morena hoi, he wahi inoa Kuhina wale iho no kona no Hawaii, i ke au ia Kalakaua, no kekahi mau hora wale no, a o ka lahui Hawaii, aole lakou i ike iaia, owai la oia?  He mea oiaio kela, no ka mea, ua kipa mai oia ma ke ano he hua na ka A`o, a ua kipaku ia aku mamuli o ka hoihoi ole ia e ka poe i ike iaia.  Nolaila, o kana kauoha ana mai nei ia Wilikoki, e kukulu i Ahahui Hoohui Aina, no ka hoolilo loa ana ia kakou malalo o Amerika, mamuli o kona hui a kuka pu ana me C.K.D vs. ka Lunahoomalu o ke Komite o na Aina E, a e olelo ana hoi o ua Morena nei, he hoaloha ua Lunahoomalu la o ke Komite no na kanaka Hawaii.

            He kupanaha loa keia kanaka, o Norena a me kana mau hana, a ke hooia ia mai nei na mea a makou i hoomanao ai nona, aole oia i kupono e lilo i hoaloha no kakou, no ka mea, eia oia ke wehe hamama mai nei i kona alelo, me ke akonui e moni holookoa aku ia kakou iloko o ko Amerika poholima ke mea hoi ana e ake nui la, e hooko aku kona hoaloha ma nei, elike me kana i makemake ai.

            He lapowale ke ano hoaloha elike me ia ke ano, mamua nui ka waha i ke kokua mahope o ke alii, me ke akenui e loaa kana wahi mana—ai mai ke alii puuwai hamama aku o Hawaii, a i keia wa he pukalua a he muhee maopopo hoi, a mai hilinai iki ka lahui no ka na mau olelo, a o ka poe e hoea aku ana imua o oukou no ke kukulu ana i mau Ahahui hou, e kipaku mai ia lakou he poe iliohae lakou e inoino ai ka mala waina a ka lehulehu.

 

AOHE OIAIO OIA LONO LAUAHEA

            “Ina o na lono lauahea e laulaha nei, a he oiaio, ua kahea ia mai au e hoi, alaila, ua hoike mua aku au ia mea, mamua o ka ike ana o kekahi poe e ae no ia mea,” wahi a Kuhina Shimamura i ka Poalua nei.

            Aka, ke hopohopo nei au no kekahi poe kanaka e noho ana maanei, o maliu aku lakou, me he mea la, he oiaio keia lono lauahea.

            “Aole loa e hiki i ko`u aupuni ke hana pela, me ka hoike mua ole ia mai oia mea ia`u, no ka huli hoi ana aku i ka aina, mamua o ko ka lehulehu ike ana ia mea, a me ka loaa ole mai hoi o na ao ana ia`u, e pili ana no ia hana.

            “Aka, o na kue ana, ina e loaa ana kahi e hiki aku ai, i ka mea nana i kakau i ke alahele maopopo mawaena o ke aupuni o Iapana a me keia aina, ua ike no oe, o ka hana e lawelawe ia nei, he paio ana ia, i loaa na apono ia o ke Kuhina o ko na Aina E, o ke aupuni o Iapana.

            “Ua hiki no ia`u ke manao, aohe kahua o keia mau lono lauahea i hoea mai ai, a hiki i ka wa e loaa ai i a`u o kekahi mau kumu kupono, i laulaha a o keia mau akiaki a holoholo olelo ma na alanui, a ua pono ia`u ke hoole aku i ka oiaio oia mau ano olelo me ke kumu kupono.

            “Aole i loaa ia`u mai kekahi luna oihana aupuni mai o Iapana, ke hookaulana ia ana o kekahi mau ano olelo, ua lawe ia he wahi haawina manao e ae aku i ka Hawaii mau hana e pili ana i na limahana, me ka waiho ana aku i kekahi Aha Uwao.

            “Ina io e lilo ana keia he kumuhana, alaila, he mea oiaio, ke hookauwa nei au i keia kumuhana a hoea i ka hopena, ma ka hooponopono pu ana me na Mana Nui, ma ka ae ana aku e hana ia ka pono a me ke kau like a ina io ua waiho ia i ka Aha Uwao, alaila, o ka hoea ana aku ia i ka hopena.”

            O keia ka manao hoi hope ole o ke Kuhina.  Noho o Iapana ma Hawaii nei, a ke olelo nei oi, o na olelo e wawa hele nei ma na alanui, aole ia he mau olelo oiaio.  Ua loaa mua mai ia makou na hoaiai ana no keia mau olelo, malo ko o ka nupepa Hoku o ke ahiahi Poalua nei, a ua kakai makou o ka hoea ae o ka mea oiaio, a maloko mai nei o ka nupepa Avalataisa o keia kakahiaka Poakolu, i hoike okoa ae nei ke Kuhina Noho Iapana i kona manao kuokoa, e hoole loa ana, aohe oiaio oia mau olelo ma na ano a pau.

            Ua maopopo no i ko makou mau makamaka heluhelu o keia mau ano olelo hoonuinui, aole ia na ka poe okoa, aka, na ka poe no ia i makemake ole i kona noho mai, e lilo i kiai makaala no kona lahui, ka mea hoi e makee ana i ka pono o kona mau hoa kanaka.  Aka, aole nae ia he mea e hoololi ia ae ai o ka manao paa e keia kanaka koikoi o ka aina o na keiki o Kalahiki.

            He mea maopopo no nae, o na hapai manao ana a ka poe niania olelo elike iho la me keia ke ano, aia no he hopena awahia mamua o ko lakou alo kahi i kali mai ai, oiai, ma ka hua o ka lakou hana e ike ia aku ai ko lakou ano io maoli.

            O ko makou manao maoli no, o ke kumu nui i ala mai ai oia mau manao iloko o na nupepa hoohui aina, no ke akenui e hookaawale i keia kanaka koikoi mai keia aupuni aku, mamuli o kona hahai ole aku ma ko lakou meheu, a oiai hoi, o kona mau poo ma ka oihana, he poe kue loa lakou i na hana poholalo a apuka, a pela lakou i hilinai mai ai i keia kanaka, a wae ae la a hoonoho mai la iaia, i mea alakai no kona lahui ma keia aina malihini, a i hiki ole ai hoi i na kipe a ka poe apuhi ke moni ia.

 

KA AHA UWAO

            Ua lawe mai makou, i kekahi manao i hoopukaia ae maloko o ka nupepa Avalataisa o keia kakahiaka Poaha, e pili ana no na mea e kamailio ia nei no ka Iapana manao, e waihoia aku keia hana ana e koi nei no kona pono maluna o ke aupuni Repubalika o Hawaii, ka mea hoi a na nupepa e olelo nei, na Iapana ka makemake e waiho ia aku iloko o ka Aha Uwao, oia paha ka Aha hope loa no na hoopaapaa, i hele a kokoke loa e hookui na mea kaua i kahi hookahi, a i ole, ua komo paha na aoao a i elua iloko o ka enaena o ka uwahi pauda, a o kahi hookahi wale no ia e hookana iho aku ai no ka hoopakele ia ae o kekahi mau ola, mailoko mai o ka lumai ana aku a ka maka o ka pahikaua, a i ole, a ka hahana paha o na poka ma kona kama i.

            Ua hoopukapuka ae ua nupepa la, no na mea e pili ana i keia kumu kue mawaena e Iapana a me Hawaii, mamuli ka o na olelo a na loio, ua hoike ae lakou aohe kinaunau ma ko lakou aoao, he hemolele wale no mai ka mua a hiki i ka pau ana, aohe kumu e hiki ai ke hopohopo iho, a manao ae e hoalu i ka uwea no kona hoa paonioni no ka mea, ua maikai no ke kumuhana, aohe puu aohe kee, e hiki ai ke hoopololei ia mai.

            A o ko lakou kulana ma na ano a pau, he maloeloe ia e hiki ole ai ke waiho ia aku imua o kekahi Aha Uwao, a e hiki ai ke hoopau wale ia mai kekahi Aha Hookolokolo mai, a o ko lakou hoa kue hoi, oia o Iapana, ua hoike mai kona alahele i ke kulana anoninoni.

            O na Aha Hookolokolo Uwao, ua like no ia me ka Aha Hookolokolo Kiekie o na Lunakanawai Kiekie piha, a oia hoi ka mea i hoomaopopo ole ia ma keia hihia, e noke ia nei i ka hoopaapaa, a i hoolilo nui ia hoi i mea kamailio laula ma na wahi a pau.

            E hoomaopopoia, ua loaa ia Enelani na poho kiekie o $15,000,000, ma o ka hihia koi poha la o ka moku Alabama, oiai, ke koi he $3,000,000 wale no.

            Pela no hoi o Amerika Huipuia, ua loaa iaia he $4,000,000 no ka uku ia mai, no ke kue ana i na rula o ke kai lawaia o Halipaka, oiai nae ke koi poho, ua hoopaa ia ma ka inoa wale no.

            He lehulehu no na Aha Uwao i malama ia, a o ka hopena oia malama ia ana, oia no ka hookahe ole ia o ke koko o kekahi aoao kue a me kahi e like me Venezuela ia Enelani, a o ka hopena, ua loaa ka maha, a ke hoomaopopoia, he waiwai makamae maoli ka Aha Uwao, a he hoopakele ana i ke ola o kekahi poe mai ka make mai.

 

LUKUIA E KE KANAKA HOOKAHI.

            Ua hoopukaia ae ma ka nupepa Borneo Herald kekahi luku weliweli i ike ole ia mamua aole hoi i emi iho malalo o umikumamalima kane a me na wahine o na makahiki like ole i make a me ekolu i hoeha ia.

            Ua hoike ae o Mr. Barrant mai Kani gew mai, ua loaa mai iaia he nuhou ma ka la 27 o Mei, aia he hookahi @ i pepehi iho he elua kanaka, a he hookahi i hoeha ia ma Gunsat.

            Ua hele koke aku la oia no kahi o ka hookahe koko, i ukali ia e eha mau makai, ma ka auina la ua hiki aku lakou ilaila a lohe ia mai la ua kipu ia ua kanaka la e kekahi makai o Gunsat.

            O ke kumu i olo mai ai o keia hookahe koko mamuli no ia o ka lilau o ka wahine a ua @ ia, o ka nui o na poe i make he eono kane, elima wahine a me eha opio a me ekolu poe i hoeha ia.  Ua mahelehele ia ka waiwai o ua @ la i ka poe ohana o hoopoino ia.