Ke Aloha Aina, Volume III, Number 36, 4 September 1897 — Page 6

KE ALOHA AINA

 

4   KE ALOHA AINA, POAONO SEPATEMABA 4 1897

 

KE ALOHA AINA

Hoopukaia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu pepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE,

Lunahooponopono

E. A. NAWAHI,

Puuku o KEA ALOHA AINA

 

HONOLULU, SEPT. 4, 1897.

 

AHAI KE AKULE I KA HOHONU.

 

 

            I ka Poakolu iho la, i waiho aku ai o James B. Kakela, i kona kulana Luna Dute Nui no ke aupuni Repubalika o Hawaii, a ua hoike ia ae, no kona ano omaimai ke kumu o kona manao ana e waiho aku i ka hana, a ua lawe aku ke Kuhina Waiwai S. M. Damond ke apono ana ia manao haalele, i ka la 1 ae nei o Spatemaba, me kona noho no e ai i ka loaa o ke aupuni no keia mau la noho wale no, o hookahi pule ka loihi, a ua pani ia hoi kona hakahaka e F. B. McStocker, ka Hope Luna Dute.

            Ua hookohu ia oia i ka la 18 o Aperila, 1893, ka wa hoi e noho ana o ka Hon. A. S. Cleghorn ma ia kulana, a ua piha hoi na makahiki eha iaia, me eha mahina a me ehiku la o kona noho lawelawe ana malalo oia hana, a haalele aku la oia.

            O kekahi kumu nui no paha o kona ma'i, oia kela koi poho a ke aupuni o Iapana e moe lolii ala, i ke alo o kona mau haku, ana hoi i hana ai, a holo aku nei i Amerika, mamua o ka hoea ana mai o ke Komisina Iapana Ak yama, aia kela i ka moana Pakipika kahi i hele ai, a na ke Kuhina o ko na Aina E i hooponopono iho i kana mau pane, me ka manao la, e pau koke ana la i ka hana ia mamua o kona noho hou ana iho i hana i kana hana, aka, @ nae pela, a no ia kumu ua komo loa aku ke anu o ka ma'i iloko o ke iwihilo, a o ke kumu wale no e pakele ai, o ka haalele aku i ka hana ana lakou no ia e @ak@ ae mahope ona. Nui ka naauao me ka maalea, aka, aole nae e nalo mai KE ALOHA AINA aku.

 

AOHE OIAIO OIA MAU LONO NU PEPA.

 

            Ua hoolaha ae na nupepa puni kamailio o Kapalakiko, e pili ana no ka Moiwahine Liliuokalani, i hoopuka ia ae hoi ma ke K@nikala o Augate 15 e olelo ana, e hoi mai ana ka Moiwahine e noho ma Kapalakiko, mamua o kona noho ana ma Wasinetona, a e hiki ai hoi iaia ke loaa koke mai na mea hou mai Hawaii mai me ka awiwi loa.

            O keia mau olelo nupepa, i hoolaha ia maloko o na nupepa hoopunipuni o Kapalakiko, i puua ko lakou mau alelo i na ala paa o Kaueleau, aole ia he mau mea oiaio, e hiki i ka lahui ke manaoio iho, he mea ia e hana ia aku ana ma keia mua aku, oiai hoi oia e noho la ma ka olu o ka Ebb@se me ka noonoo ole ae @ele hou aku he wahi oko@ku e noho ai.

            A oia ka makou e pale nei i ka hoike a kela poe nupepa i piha i ka wahahee a me ka lapuwale, a aole wale hoi malaila, aka, ua komo pu na nupepa haole o Hawaii nei, koe ke Kuokoa namu, mamuli o keia mau hana imi olelo hoonuinui, i wahi e puiwa ai ka lahui Hawaii a kanalua iho ko lakou manao, a olelo iho, he oiaio paha keia mau olelo hoonuinui e kamailio ia nei, aole paha.

            Oia mau hana a keia poe nupepa, ua kuluma ia mai kinohi mai, a o ka lakou hana mau no ia o ka houpuupu i na wa a pau, mai ko ka Moiwahine Liliuokalani hehi ana i ka lepo o Amerika a hiki i keia la, o ka lakou hana mau no ia.

            Nolaila, aole keia he hana malihini i ka poe kakau nupepa o Kapalakiko, ua like no me kekahi mau mea a lakou i hoolaha ai mamua, oiai ka Moiwahine e noho ana ma Bosetona ua kukala no na nupepa wahaa ua loaa he apana aina no ke Alii ma Burukalina, a e kukulu ana oia i hale nona malaila, no ka noho loa ana ma Amerika.

            O ka makou e hoike nei, elike me na lono i loaa mai ia makou aole oia e neeu mai mai Wasinetona mai, ke kahua o ka hana a Kona mau kapuai alii i hele ai, a hiki i ka wa e pau ai o ka hana a ka lahui i hooili aku ai maluna ona, a oia auanei Kona wa e hele ai me ka laelae, elike me na hoike lalau a keia poe nupepa e hoino mau nei i ke Alii Aimoku o Hawaii, i wahi e hoowahawaha aku ai iaia.

            Aka, no kakou iho, ua kamaaina kakou i ka lakou hana a pau, a oia kamaaina i ka lakou mau hana mai kinohi mai, ke kumu hiki ole ke hilinai ia ua olelo o keia ano, a mai noho kakou a lawe mai i na olelo hoonuinui o keia ano, i mea na kakou e kaana iho ai iloko o ko kakou mau puuwai he oiaio, he ole i mau mea a pau, aole hoi i hookumu ia maluna o ka oiaio kekahi wahi lihi oia mau olelo aka, ua like ia mau mea me ke ao polohiwa e kupaa ole ana i kahi hookahi, pela na ano olelo o keia mau la e hele mai nei.

            I aha ai ko lakou hana ana pela? I kumu e hoohiolo ai i ko kakou kupaa ana, a uiha iho ko oukou manao, a hoopau ae i ka noho lokahi ana malalo o ke kauoha kumu o ko kakou mau alakai i kahoahoa ai, aia iloko o ka lokahi ko kakou lanakila, a pela io no makou e ike nei a hiki i keia la, aole loa i hoonioni ia ke kupaa a me ka lokahi o ka lahui Hawaii a hiki i keia la, a pela mau aku no a hiki i ka hopena.

 

HE HOOHUOI KO MAKOU.

 

            Mai hookumu ia ana mai o na hana kakau inoa a hiki i keia la, ua noonoo nui makou i ke kahua, kahi i hoea mai ai oia hana, e like me na lono lehulehu i loaa mai ai ia makou a ua ulu pu ae hoi na hoohuoi ana iloko o makou, no ke ano o na Hui Makua e ku nei, oia hoi ka Ahahui Aloha Aina i noho Peresidena ia e J. K. Kaulia, a me ka Hui Kalaiaina Makua malalo o D. Kalauokalani.

            Mamua aku nei, ua ulu ae la he manamana mailoko ae o ka Hui Aloha Aina i kukuluia e Joseph Nawahi, ma o ka like ole la o na manao, oia hoi ka Hui Aloha Aina Oiaio i hoala ia ae e R. W. Wilikoki, a i maopopo ole hoi i ka lahui kona kahua i kukulu ai, hookahi wale no paha mea i hoomaopopo ia, oia kela hana nupepa i hoala ia, a pau ai kekahi poe i ka moni ia iloko o kona opu, me ka ike ole ia o ka hua oia hana, a hiki i kona hoolilo ia ana aku i poe ona hou, a pakele ai na ona mua, mai piholo i ka moana.

            I keia mau la aku nei, ua ulu hou ae la he wahi kiwi opuu mailoko ae o ka Hui Kalaiaina Makua, a oia hoi kela a Bila Waika i kukulu mai la i Molokai malalo o ka inoa "Ka Hui Kalaiaina i Aloha i ka Aina," a ke hele kino maoli la no hoi ia lala e hooikaika no kona kino, i wahi e ulu ai, a oia hoi ka makou e hoohuoi nei, elike me ia malalo iho:

            Heaha la ka like mawaena o ka Hui Aloha Aina a J. Nawahi i kukulu ai, e noho Peresidena ia nei hoi e J. K. Kaulia a me ka Hui Aloha Aina Oiaio a Wilikoki ma i kukulu iho nei?

            A heaha hoi ka like o ka Hui Kalaiaina, i noho Peresidena ia e J. Alapai i make, a i pani ia iho nei e D. Kalauokalani a me ka Hui Kalaiaina i Aloha i ka Aina, a Bila Waika i kukulu mai nei i Molokai, a i okomo huikau ia iho nei hoi na palapala kakau inoa malalo oia mau poo? Nawai ole no hoi ka oh@ hapuku ka i'a o Kapanu i keia mau poo ma ke kakau inoa ana,ua hele ke poo me ka hiu.

            Ma ka makou nana iho, aia he loli ano e mawaena o ka Hui Kalaiaina a me Kalaiaina i Aloha i ka Aina, elike me ka loli ano e ana ae o ka Hui Aloha Aina i Aloha Oiaio. Ua noho mau ka hoohuoi iloko o makou, a oia keia e ninau okoa aku ia, na na Loea Kalaiaina noeau ia e kualio mai.

 

UA HOEA AKU LA I NA KUAAINA

 

            Mamuli o ka nui o na leta i loaa mai ia makou, e hoike mai ana, eia kekahi mau palapala kakau inoa poo ole, ke hele palalu aku nei ma na mokupuni, me ka hoikeike pu ia aku hoi, mai ka Ahanui Aloha Aina aku ia mau palapala a o ke kumu i kakau ia ai oia mau palapala pela, mamuli no la o ka hilinai ole ia o James K. Kaulia, ka Peresidena Nui o na Ahahui ALoha Aina a puni ka Paeaina, mamuli o kona hana ole i na hana o ka Ahahui Aloha Aina, a pela aku.

            O ko mokou kuleana wale no ma keia mea, oia no hoi ko makou lilo ana i wahaolelo no ka lehulehu, aka, no ka pono o na mea a pau, ke hoike aku nei makou, eia no ka Peresidena Nui o na Ahahui Aloha Aina ke malama nei i na hana o ka Ahahui, a o na olelo holoholo olelo a ka poe puni kamailio, he mau hana hoomokuahana wale no ia, a he mau hana hoi e hoolilo ai i ko kakou ikaika kupaa i mea ole. O ka makou wale no, mai puni i na pahele a ka poe puni kamailio, no ka mea, aia ilaila ko kakou poino kahi hoiliili ia ai. Nolaila, e noonoo kanaka makua iho.

 

KA HOPE O KA PUNI LEALEA.

 

            Iloko o keia mau la e naue nei, eia na pohai o na lealea, ua hele a manuunuu, me he makaha la, ua hooke-ke ia e ka i a, ka pipili a mamau iho, me he mea la, ua oi aku ka lealea o ke kino mamua o na waiwai e loaa mai ana i ko kakou mau lima.

            Mamuli o na lealea o keia mau la e haluku nei, ua ikemaka iho la makou i kekahi luahine me kekahi bebe o hookahi makahiki a oi, i kaa hoi ka ma@ ana malalo o keia luahine i hoolauwili ia kona noonoo kanaka makua, e na kuluwai liilii o ka Alakohola.

            Ma ka po Poaono nei, ua loaa aku oia ia makou me keia bebe e hii hele ana i na hora o ke aumoe, ma ke kihi o ke Alanui Moi me Kuwili, a e ninau ana i kahi o ka Hale Kaawa Helu Ekahi, a ua hoike ia aku, he mamao loa mailaila mai, a mamuli o ke aloha i komo i loko o ko makou puuwai, ma ka ike ana aku i kona ano, ua pulu oia i ka ua e malule ai o ka noonoo, nolaila ua noi aku i kona oluolu na makou e kuhikuhi i kahi a kona makamaka i noho ai.

            Ua nui na hoolauwili ana, aka ma o ko makou makee @ ka uhane maemae o kela bebe, ua lawe maoli mai makou a hii ae iaia me ka naau i piha i ka menemene, a hiki i ka wa i loaa aku ai o na makua o keia keiki makamae, a oiai nae ma ke alahele, ua halawai iho la keia luahine me na ulia, ma ka hina ana a eha ka waha, a oia ka hope i loaa iaia mamuli o ko ka puni lealea, a mai haawi i ka oukou mau opuu nani na keia poe e malama.

            Ma ka po Sabati nei, maloko o ka pa o Aliiolani Hale, e pili pu la me Kapuaiwa Hale, ua pepehi ia o Kulikana a eha loa, a ua hai ia mai ia makou, ua ha-i ka a-i, a eia oia ma ka Halemai Moiwahine kahi i waiho ai, ua ano maha iki ae i keia wa.

            O ke kumu no i hoea mai ai o keia mau hana, oia no ka piha i ka puni lealea, ka mea hoi a makou i ao mau aku ai, e akahele ka uhaai ana, no ka mea, e hoea mai ana no he hopena ma ia mau hana a pau, a oia no hoi ka kakou a pau e ikemaka nei i na la a pau, i ka nui o na hana ino i ulu ae mailoko mai o na hana puni lealea a kakou e ike nei.

 

HOU IA I KA PAHI.

 

            Ua malama hou ia ae he hou pahi ma ka wanaao o ka la Sabati, maloko o ka pa o kekahi kanaka nona ka inoa o Uala, e noho nei maloko o kekahi wahi hale uuku ma kai ae nei o ka makeke kahiko.

            Ma ka hora 2 o ka wanaao i hoike ia ae la, ua lohe aku la o Uala i ka leo o ka ilio e hae ana, nolaila, ua holo aku la oia iwaho no ka nana pono ana heaha la ke kumu.

            Ua loaa aku iaia he haole, o Benson, no ka hale mikini o Catton a me Neil, e hakaka ana me ka ilio. Ua kauoha aku la oia ia Benson no ka hookaawale koke ana aku, no ka mea aohe ona kuleana ma loko o laila, aka, ua pakike mai ia oia me ka olelo mai, ua noa iaia na wahi a pau ana i makemake ai e hele, ua kauoha hou aku la oia iaia no ka hele ana iwaho, a ua halawai hou mai la no me na huaolelo hailiili, noloi@, me ke kali hou ole iho, hele aku la oia a hoao e kulai i ka haole mailoko aku o ka pa.

            I keia wa i emi aku ai o Benson i hope, unuhi ae la ia i kana pahi, a koe ae la i ka opu o Uala, mai kahi aoao a kahi aoao, nona ka loihi o ka moku he hookahi kapuai a oi, a nona hoi ka hohonu he hapaha paha iniha ka hohonu, lele aku la o Uala ihope, a oia no kona wa i hou hou ia mai ai a moku iho la kekahi wahi o kona lima.

            Ua kaili ae o Uala i ka pahi mai ka lima ae o ka haole, me ka paa ana iho iaia a hiki i ka hoea ana mai o ka makai, a lawe aku la ia Benson no ka halewai.

            I keia kakahiaka Poakahi, imua o Lunakanawai Wilikoki, i hoopaiia mai ai o Benson, he $50. Aole no i kukonukonu loa na palapu i loaa ia Uala.