Ke Aloha Aina, Volume III, Number 39, 25 September 1897 — Page 4

Page PDF (764.72 KB)

This text was transcribed by:  Sarah Whitaker
This work is dedicated to:  no Liko Puha

KE ALOHA AINA

 

4   KEA ALOHA AINA, POAONO SEPATEMABA 25 1897

 

KE ALOHA AINA

Hoopukaia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii

 

EDWARD L. LIKE,

Lunahooponopono.

E. A. NAWAHI,

Puuku o KE ALOHA AINA

 

HONOLULU, SEPT. 25, 1897.

 

HE KIU ANEI ILOKO O HAWAII I KEIA LA?

 

            Ua ulu mai iloko o makou na hoohuoi ana, mamuli o ka haawi ole ana o Senate Mogana i kana anaina ike laula i ka lehulehu ma kona wahi noho i hookaawale ae nei, ma kekahi hale o ka Hotele Hawaii, kahi hoi i hoike laula ia ae, malaila oia e ike ai i na poe a pau e kipa aku ana i ona la, mawaena o na haole a me na Hawaii Oiwi, a e loaa ai hoi na kukakuka ana, no ka noii pono ana i ke kulana ana i ku ai e hooikaika iloko o ka Aha Senate o Amerika Huipuia, aka, i ka hoea ana mai o ke ahiahi o ka Poakahi nei, ua haawiia ae la he aha ike aku iaia ma kahi noho o ke Kuhina Amerika ma Waikiki, a oia ka makou e ninau ae nei, aole anei oia ke kiu, mai ke aupuni mai, a i ole nona iho paha?

            O ka makou e olelo e nei, i na oia he mea i hoounaia mai e ke aupuni, a i ole nona iho iho no paha a i mea e loaa ai iaia he hoike maopopo ana e loaa ai ka manao oiaio a pololei loa o ka lahui Hawaii, hookahi wale no hana pokole a kuanui ole ke hanaia, a he keehina maopopo hoi o ka oiaio, o kona kahea maoli mai no i ka lahui ma kekahi halawai ana, a ma ia manawa, e hookaawale ia ae ai ka poe hoohuiaina a me ka poe kue hoohuiaina, ma ka hookaawale ana ae i na aoao elua, a pela maoli e loaa ai he mea oiaio ma kona aoao. He ole hoi ka hoi a Amerika haakoi aku ua huliamahi ka lahui Hawaii, i na nae he mea huli oia i ka mea oiaio.

 

O J. B. KAKELA KE KAKAUOLELO NO WASINETONA.

 

            Eia ke hauwawa ia mai nei o James. B. Kakela, ka Luna Dute Nui i pau iho nei, ke pani ma ka hakaka o Hastings i make, ma ke ano he kakauolelo na ke Kuhina Hawaii, ma Wasinetona ma kahi o Frank Hasting.

            Ua hoopaia mai oia e Kuhina o ko na aina e, Kupa, no keia mea. Aole i noonoo ka Aha Kuhina no keia mea, aka, e noonoo ia aku ana ma ka halawai hou ana a ka Aha Kuhina ma keia mua aku, mahope hoi o ka hoi ana mai o Kuhina Kupa mai Kauai mai.

 

E NANA I KA PONO O KA LAHUI.

 

            Mamuli o ko makou ike ana iho nei i na la i hala ae nei, i na olelo a me na manao o na nupepa e hoino ana i na alakai o ka lahui, ke minamina nei makou i ke ala ana mai oia manao iloko o na alakai, a ke ao aku nei makou e haalele olua ia ko olua mau manao kue, a e nana a hana aku i ka pono o ka lahui, oiai, o ka lahui ko olua haku a na ka lahui i koho. Ke nana nei makou a kaupaona i ko makou manao iho, ma keia mau hana a na alakai.

            O ka makou e ike nei, ua haiolelo na alakai imua o ka lahui ma ka halawai makaainana i malama ia ma ke ahiahi, Sept. 6, 1897, e hoike ana i ko laua manao e alakai aku i ka lahui, e kue loa i ka @huiaina a ua haawiia he mau leo huro o ka @ hooholoia he olelo hoohulo i kakauinoa ia no e ua mau alakai nei no ke kue loa i ka hoohuiaina, eia nae ka mea pahaohao loa ia makou, ua hoolaha mai nei kekahi o ua mau alakai nei ma ka nupepa Ahailono. Aole e kakauinoa aku ka lahui i na palapala poo kue hoohuiaina, a na Hui Aloha Aina e hele nei, ma keia ano hana a na alakai he mea hiki ole ke hilinai ia a ua kupono loa i ka Ahahui nona ua alakai la e hoonoa i kona kohoia ana i Peresidena, oiai he hana ia i pili loa i ka pono o ka ahahui a ua alakai la i noho ai, me ka nana ole i na hewa pilikino i kuleana ole ia ai e ka lahui, aka i na e hoopau ia ae ia mau hana a laua, a komo like ae, aole no ia he mea na makou e apono ai.

            Oiai makou he kiai no ka pono o ka lahui, oia ko makou kuleana o ka ike i na hana alakai hewa a ao aku, a mai lilo keia mau olelo ao i mea e ehaeha ai, aka e ao olua i olua iho. He mea nui ko olua hookuikahi ae no ka pono o ka lahui.

 

HE POOHIWI LEO OLEIA

 

            Mamuli o na hoino i hoopukaia mai ma ka "Ahailono" o ka la 16 nei, e pili ana i ka Peresidena o ke Aloha Aina, oia ka ua kaeaea la i hoike mai ai ia makou. "Ua manoanoa ko'u ili no ka hoinoia a hookau iho maluna o ko'u poohiwi i na mea ia e lanakila ai ka lahui Oiwi a me ke Alii, he mau iwi kanu ko'u no ka lahui a me ke Alii."

            Ho, hou mai ua hoino i aui a na ka hana e hoike mai i ko na hui, hewa ia la?

 

            Ua hopuia o N. Jackson, Wm. Lane a me Robert Smith, ma ke kauoha a ka Ilamuku, mamuli o ko lakou haawi ana he hoikeike kuikui puupuu maloko o ka hale keaka lio iho nei a Bristol me ka laikini ole.

 

HE LETA HAULE, AOLE I NALOWALE.

 

            Aloha oe:

            Ahe! ua hoea mai o Senate Mogana eh! ae, he Repubalika au no Hawaii, ua hoohiki malalo o kona kumukanawai, (aole no nae i loihi loa ae nei,) (aneane paha e piha ka makahiki.) Eia nae aole au i makemake iki i keia hana hoohuiaina hoopau manawa, auhea ka mana a na pualikoa, a me na puudala nunui a lakou i keha ai i ka wa i hoohiolo ia ai ke Aupuni Moi?

            Ua kalahea mau ae lakou, ina he aupuni Repubalika, alaila nui na hana hoomaikai i ka aina, pu me na hana hou, aka, heaha ka mea i ikeia? He neo. I ka wa a lakou i ike ai, ua mimino ka waha o ke eke dala o ke aupuni, nolaila, ke ake nei e hoohui me Amerika, i mea paha e hookauaaho ai i ka make mau wale (unattended death) Hele pela! O ko'u manao maoli, e ku ke aupuni Repubalika o Hawaii, nona iho a hiki i kona holomua a i ole ia a hiki pai ona palaha (collapse) ana nona iho.

 

IKE I KA UA KANILEHUA.

 

            E like no me ke kaa ana ma Kumukahi, kahi e puka mai ai ka la, pela no na hana i hoea ae oiai na malihini mai na aina e mai, i lawe ia aku no ka makaikai ana ia. Kaluaopele, ua hoike ia mai ia makou na lono he nui, oiai na malihini makaikai e hoohialaahia ana me na nani o Kaluaopele, ua loaa aku la he lono telepona i ka hale hoolulu, e kono aku ana i na malihini i na e hoi mai lakou e oluolu lakou e kipa ae ma kahi noho o Mrs. Nawahi, oiai, ua malamaia ae ma kona home, he papaaina i laulima pu ia e ka poe Aloha Aina o na wahine a me na kane o ka apana o Hilo a me na poe e ae i haawi ae i na kokua ana, ua kipa mai ka huakai a ua malihini nei ma kahi i konoia, a malaila i haawiia ae ai he anaina ike no malihini, a i panaiia mai me na mea ai Hawaii, ua ai a hoonuu i ka momona o Hawaii, a ua hoohalaia ka manawa me na hoonanea kupono o ke ano rula naauao o keia au e nee nei, a oia ka ua mau malihini makaikai la i hooheno ae ai he lahui puuwai hamama ka lahui Hawaii.

            A oia paha ka manawa maikai loa i loaa i na malihini ma ka lakou huakai makaikai. Eo no ia Hilo.

 

            Eia ke huli ia nei ka aihue nana e wili puka nei i na papahele o kekahi mau hale oihana, a lawe i na dala me ka ike ole ia.

 

AOHE OHOHIAIA PANOONOO KAHAKAI A KA LAWAIA PAOA.

 

            Ua lohe mai nei makou, ua makemake nui ia e Senate Mogana, ka hele nui ana aku o na Hawaii e pahola i na hoomaikai ana ma ke aho ike aku iaia, a oia nae ka ua kanaka la i pahaohao loa ia, ma ka manawa i haawi ia ai kela anaina ike iaia mawaho o Waikiki, kokoke i Hamohamo, kahi ulu nui o ka Ehuawa, i ke kakaikahi loa o na wahi Hawaii i hoomaaloalo aku imua o ua kanaka la. O kekahi mau Hawaii ua nele aku lakou e ike ma ko lakou ano kulana noho'na iloko o ka lahui, a eia na Hawaii i kipa aku e ike i ua hoohuiaina la.

            Na Loio:– A. Rose, J. L. Kaulukou, J. K. Kahookano, J. M. Kaneakua, E. Johnson a me S. K. Kane. Na Lunakanawai:– D. Kahaulelio a me S. Hookano. Keonimana:– J. F. Colburn, G. L. Desha, G. C. Beckley a me C. P. Iaukea. Anaina:– S. M. Kanakanui. Hokae Pena:– D. L. Naone. Luna o na i'a:– D. L. Keliipio. Luna Auhau:– F. K. Archer. Na Olala:– J. Nua, H. W. Lahilahi a me S. K. Kamaiopili.

            He 11 Hawaii koko piha, a he 8 Hawaii koko hapa, aole i piha na kauna elima he eha kauna me ekolu puehu, malu no hoi ka nele o ka manao ana e ohohia aku ana la lahui, i na poe oia ano, aole ka lahui Hawaii ma ka aoao hookahi me ia, aia ka lahui ma ka aoao kue aku i kona aoao, a e pono no ke uku ia me ka hoi nele.

 

UA HOI MAI NEI NA LUNAMAKAAINANA O AMERIKA HUIPUIA.

 

            Ma ka hora 10 o ka po Poaono nei, i hoea mai ai ka mokuahi Claudine me na Lunamakaainana o Amerika Huipuia he eha, no lakou hoi na inoa Cannon, Berry, Taurney a me Laudenslager, ma ka lakou @iakai aku nei hoi, no ka makaikai ana i ka home o ka wahine hookalakupua, Madame Pele.

            Mamua ae o ka lakou haalele ana aku ia Hilo, ua haawii ia ae he anaina ike i ka lehulehu e lakou, ma ka Hotele mamua koke iho hoi o ka huli ana mai nei o ke Claudine i Honolulu nei, a ua nui no hoi na poe i kipa aku e ike ia lakou.

            Ua hoomaka koke no ka lakou huakai makaikai ma ke kakahiaka o ka La Sabati nei, no uka o Maluhia, me ka ukali pu ana aku o kekahi poe o keia aupuni Repubalika, eia lakou ke makaikai nei i ka nani o ka Paredaiso o ka Pakipika, a aohe a lakou mea e hoohalahala ae ai, o ka mahalo wale no i ka nani o ka aina e na kanaka Hawaii.

            I ka la apopo e iho aku ai lakou ilalo o Ewa a hoohiki loa aku no Waianae, e hoi aku ana no lakou maluna o keia Auseteralia.

 

EIA KE HAOHAO IA NEI.

 

            Eia ke haohao ia mai nei kahi i nalowale ai o A. Schmeden, he limahana no ke Keena Dute Awa, mai ka Poaha mai kona ike ole ia ana, a ua manao ia ua hala aku la oia maluna o ka Moana no Kapalakiko. He kupakako oia no ke keena waiho ukana, a pela oia i iho ai i kai o ka uwapo, no ka hooponopono ana i na ukana i koe a ka mokuahi Pake i lawe mai ai, e waiho ana maluna o ka uwapo.

            Ma ka Poaha, ma kai oia ma ka uwapo kahi i nana ai i ka hooponopono ana o na kanaka i ka ukana. A mamua o ko Moana holo ana, ua pii aku la oia iluna o Moana, no ka nana i ka waiho ana o na ukana o ka moku.

            A mai ia wa mai i pau ai kona ikeia ana, i ka wa i hala aku ai ka Moana no Kapalakiko oia kona wa i haohao ia ai a hoomaka ia aku la ka huli, ma ke kakaiaka o ka Poalima ua hoea aku kana wahine i ka Hale Dute no ka huli ana iaia akahi no a hoomaopopoia ua hala oia maluna o ka Moana no Kapalakiko. Ua haalele iho oia i kana wahine a me ka laua keiki. He kuee ohana ke kumu o keia mahuka ana o Schmeden.

 

KA PAUAHI O KE ANO AHIAHI.

 

            Ma ka hora 6:30 o ke ahiahi Poaha nei, ua kani mai la ke oeoe pauahi, e hoike ana he pauahi ma ke kihi o alanui Moi a me Alakea, aka, o ka pololei nae, mahope iho o ka hale hana kaa o Murray.

            Ua hoea aku na kaa kinaiahi ilaila, a na laua hoi i hoopio loa aku. Na ka mea kiai po o ka hale hana hao i ike i ke ahi e a ana i kekahi puu papa kahiko, ua holo aku oia e hoike i ka halewai, ua holo mai kekahi mau makai no kahi o ke ahi, me kekahi mau luina manuwa Pelekane a hoao iho la hoi e kinai i ke ahi.

            Aole i maopopo ke kumu i hoea mai o ke ahi, aka, ua manao ia na ke kolohe paha keia mau hana.

 

UA HOOPANEE IA KA HALAWAI MAKAAINANA.

 

            Mamuli o kekahi mau kumu kupono ua hoike ia mai ka lohe ia makou, ua hoopaneeia ka malamaia ana o ka Halawai Makaainana, i manaoia e wehe ia ana ma ke ahiahi o ka la apopo, ke hoike ia aku nei ka lohe, aohe halawai, ua hoopanee la a ka wa e kahea ia aku ai ma keia mua koke iho.