Ke Aloha Aina, Volume III, Number 41, 9 October 1897 — Page 5

Page PDF (846.90 KB)

This text was transcribed by:  John Clark
This work is dedicated to:  Lane Ohana

KE ALOHA AINA

 

Aohe Oiaio Oia Mau Lono

 

Ua kauohaia mai makou e hoike aku imua o ka lahui Hawaii, no na mea e pili ana i na hauwawa olelo a kekahi poe noonoo uluku, mamuli o ka ike ana iho i ka inoa o ka Peresidena o ka Ahahui Aloha Aina. J. K. Kaulia, ma o ka halawai i kahea ia e na komite keao, ma ka po Poaha, Sepatemaba 30, 1897, ma ka luakini Kawaiahao, no ka hoolohe ana i ka haiolelo a Senaoa Mokana, e pili ana no ke kumuhana hoohui aupuni me Aamerika Huipuia.

Mamua ae o ka noho ana o ka halawai i kahea ia, ua nonoi aku ka Peresidena o ka Ahahui Aloha Aina, e weheia mai kona inoa Peresidena o na Ahahui Aloha Aina, a koe kona @ ma kea no he mea hoolohe i ka haiolelo o ia ahiahi, a i loaa ai hoi iaia ke kuleana e kahea ai i halawai makaainana nui na ka lahui Hawaii, ma o kona lilo ana i poo alakai no ka lahui Hawaii.

Nolaila, no na lono e pili ana no ke kuai ia o ko kakou mau pono, ke hoike ia aku aei aohe mea i hanaia o ia ano, a aohe no hoi he mea i noonooia a hoolala ia e ka Peresidena Nui o ka Ahahui Aloha Aina, e kumakaia i kona aina hanau, ka mea hoi ana i olelo ai. “E paio ana oia he lolo a he lolo,” aole ma kekahi hana kipe a ano okoa ae paha, e like me na lono kamailioe wawa hele nei o keia mau la.

Oia ae la ka mea i kauoha ia mai ia makou, a e ka makou hoi ia e hoike aku nei imua o ke akea, me ko makou kokua ole ma na hana a makou i ikemaka ai ua hooliloia ko ka lahui pono, a oia hoi mamuli o ke kuhihewa o kekahi poe komitae hooko, ua ae wale aku lakou i ke koi a me ka hookonokono a kekahi poe, aka, mahope o ko lakou ike ana, ua pupuahulu lakou i ke kakau ana i na inoa ma kekahi palapala e kaupalena ana i ka mana o ka Peresidena o ka Ahahui Kuwaena o ka Paeaina, nolaila, ua lawa ka hoike e apono ana ma kekahi hapa o ka hana i lawelaweia e ke alakai o ka lahui, a o na olelo hoinoino a haanui a ka poe puni kamailio, he mea ole wale no la, ma ka hana e maopopo ai ka hua o ia laau, aole hoi ma ka painuu kamailio a he lapuwaie nae na hana.

 

Makai ae nei o Kaholoakeahole, ua hoea mai la i keia ao malamalama he kaikamahine nui mohala mai ka puhaka mai o John ame Julia Koanui. A ma Kapuukolo ae nei mai ka poli mai o Mr. ame Mrs. D. W. Mahuahua he keikikane mohaha kanaka ui, a oia ka makou e kalokalo ae anei e hooloihi a ke ola e na malihini hou.

 

Lawe o Akiyama I Kona Ola

Mamuli o kekahi paonioni hui me la.

Eia Oia Ma Kahi Moe E Waiho Nei.

Ke Hopohopo la la aole oia e ola ana.

 

            Ma ke ku ana mai nei a ka mokuahi Kina ma ke kakahiaka o ka Poaono nei, i loaa mai ai na lono e pili ana i ka hoao ana ae o Komisina Akiyama e lawe i kona ola, mamuli o ka loaa ana he mau kuee ana no kana misiona i holo ai i Hawaii nei, o ia hoi kela kuee mawaena o kela Aupuni a me na limahana Iapana, a e hoike ana hoi na nupepa o Iapana penei:

            Wahi a ka pupepa Avalataisa o Iapana e olelo ana. “O Mr. Akiyama, kekahi hoa kuka o ke Keena o ko na Aina E, ua hoikeia mai ua hoao ae ea e lawe i kona ola , ma ka auwina la inehinei me kekahi pahikaua nona ka loihi he ekolu kapuai, ma kona hale noho. Eia oia ke waiho nei me kekahi palapu kuhohonu, a ua oleloia ae, ua hole loa oia i ke kokua ana mai a kekahi kauka. O kekahi mau pilikia i ulu ae ma kana misiona i holo aku nei i Hawaii, kea mea i kohoia ai, e ke kumuia o kela hana.

            He elua wahi ana i hou ai me keia pahikaua, he hookahi ma kona puuwai a he hookahi hoi ma kona opu, ma ka hora 2 o ka auwina la Poakahi Sept. 20, maloko ponoi no o kona rumi moe, mahlope hoi o kona hoi ana mai ke Keena mai o ko na Aina E, ua loaa aku oia i kekahi o kona ohana e waiho ana iloko o ke kiowai koko. Ua hoea koke aku kona makuahine ma kona aoao, a i kona wa i ninau ia aku ai i ke kumu o kona hana ana i keia hana, ua noho hamau iho oia me ka pane leo ole mai.

            Ua humuhumuia kahi i poino, aka, aole he manaolana e ola ana eia, ua koho waleia ae ua loaa oia i ka ma’i pupule.

            He 32 wale no ka nui o kona mau makahiki, a ua hoonaauaoia no hoi oia ma ke kula alii o Iapana.

            E hoomaopopo ae ko makou mau makamaka heluhelu, oia nei ke Komisina Kiekie a malihini hanohano a ka mokukaua Naniwa Kan i h@ mai ai maluna o kona oneki, a na ka Rio de Janeiro hoi i hoihoi hou aku no kona aina makuahine, aole no hoi i loihi loa @a la i hala ae nei, ao ke koi poho a kona aupuni i ke aupuni Repubalika o Hawaii.

 

Hoopuehu Liilii Ia Ka Pa Kaua E Kokoke Ana Ma Sanahai.

 

            He umikumaha poe i make loa, a he heluna maopopo ole hoi i hoeha ia. O keia ka ulia poino i halawai me ka hale hoahu o na lako kaua o ke aupuni, ma ka la 9 o Augate, ma ka aoao hikina o Kianguan, e kokoke ana I Sanahai. He eono kanaka e waiho nei ma ka haukipila Shangung, he eha o lakou i manae ia aole e ola ana.

            O na lono a ka mokuahi Gelika i lawe mai ai, he 230 koa e kiai ana maloko o keia pa hoahu mea kaua e noho mana la ana hoi e kekahi Mekia maloko o ka hale hoahu pauda e waiho ana he 16, 000 poka pu raifela, he 80 paona pauda i wahi ia iloko o na falanela a me kekahi mau lako kukaepele.

            E ku kokoke ana ma kahi hoahu paudahe towera kiai, i hana ia ma ia mau wahi no ka nana ana i na enemi, ua popopo hoi kona mau koo, a i ka wa i pa mai ai o kekahi makani ikaika, ua hiole iho la ua towera nei maluna pono e ka hale hoahu mea kaua, me ka hanee ana o ka hale hoahu, a hookui aku la hoi kekahi mau poka i na apana papa, a ia wa koke no i pahu ae ai ua hale la.

            Ua hoopoino ia na wahi like ole o ka pa kaua, a e na poka a pau e waiho koko ana malaila, ua pau aku lakou i ka hoopuehu liilii ia ma o a maanei o ka pa kaua, a o kekahi poe poka, ua haule pono iho ia maluna o ke kaupoku o kekahi poe hale, a iho aku la a kapoo iloko o ka lepe.

            He helehelena ku i ka maonaona na kino make i loaa aku ai iloko o na apanapana laau, o kekahi poe o lakou aohe lima, a o kekahi poe hoi, aohe e hiki ke hoomaopopo ia na helehelena. He umikumawalu poe i loaa aku maloko o kekahi hale i hanee, ma kahi kokoke i ka ale hoahu pauda.

            O ka nui o na waiwai i hoopoino ia, he 2 pukuniahi a Krupp, he 1900 pu raifela hou a me 120,000 poka pu.

            He ekolu mau lio liilii i make pu, i loaa aku hoi kekahi wahi o ko lakou mau kino e lana ana iloko o ka muliwai ma kekahi la ae, a o kekahi o na uha o kekahi lio, ua hoike ia mai la e kekahi kanaka, ua loaa aku ia maloko o kahi kauhale o Lung@una, Pagoda, he elua mile ka mamao mai kahi aku o ka pa kaua i pahu ai.

            E malama ia ana he keaka maloko o ka Hale Mele Hou i keia po Poaono iho.

 

Loaa Ka Limakoko Nana I Kipu O  J. K. Smith.

He Hoomauhala ke kumu o keia hana Puuwai Eleele.

 

            Ma ka hora 9:15 o ke kakahiaka nui Poalima, i ku mai ai ka mokuahi Kimo Maki mai Kauai mai, me ka lawe pu ana mai he eha poe kanaka i hoohuoi wale ia, ua komo pu lakou ma keia hana, ua hoopaa ia ko lakou lima i ka hao me ke kiai makaala loa ia hoi e na makai o Kauai, a me ka Hope Makai Nui Koni. O ka ohana kekahi i laweia mai.

            O ka moolelo i loaa mai ia makou, ina nae he oiaio, penei ao la.

            Mamua o ka pepehi ia ana o J. K. Smith, ua ulu ae he kuee mawaena ona a me kekahi poe he lepera, ua hoopuka ae hoi hemau olelo weliweli e lawe ana i ke ola o J. K. Kamika. O ka inoa hoi o keia kanaka oia no o Kapea Kaio, he kanaka hapaha Maiaia.

            Ma ka po i hana ia ai o keia hana, ua hele aku oia me kona hoahanau no kahi o Kauka Kamika, a nana hoi i paa i ko laua mau lio, a o ka mea hoi i enemi ia Kamika, oia kai komo aku a lawe ae la i ke ola o Kamika me ka menemene ole, a mahope e ka pau ana o kana hana, ua holo mai la oia no kahi a kona hoahanau e kali ana, a oia no ko laua wa i kuupau akau ai i ka holo o ko laua lio no ko laua home, nona ka mamao he ekolu mile.

            Ma ka Poakahi i hoomakaia ai ka ninaninau ia ana o Kapea Kio a me kona ohana a hiki i ka Poakolu nei, a ma ia la i hoomaka mai ai ka puai liilii ana e ka mea nana i pepehi o Kauka Kamika.

            Mai Keoni mai kekahi keiki a Kaio, ua hoopuiwaia oia i ka hoi ana mai o kona mau hoahamau ma ka po i pepehiia ai o Kamika. A ia wa i kii ko keia aku ai o Iokepa, kekahi o kona hoahanau, a i kona wa I ninau la aku ai, ina ua hele oia ia po, ua hole oia me ke kappa ana i kona hoahanau he hoopunipuni, ua ulu koko ka hoopaapaa mawaena o laua, a pau ae la na mea huna i ka hoikeia nana i hookomo ika ohana iloko o ka poino.

            O ka mea nana i hana i keia hana he kanaka opio no ia nona na makahiki he 21. Ua loaa ka pu i ka oihana makai. A o ke keumu o keia hana, mamuli no ia o ke kamailio ana aku o Kauka Kamika, e laweia aku ana kekahi o lakou no ka ma’i lepera, ua hoole lakou i ka hookaawale ia o kekahi o lakou, na Iokepa a me Kapea, e lawe i ke ola o Kamika. He 18 ka nui o na makahiki o Iokepa, a he mau hoahanau hoi laua.

 

Ke Alanui Pali o Nuuanu.

Naueue ka Honua I ka Hoonee a ke Giana Pauda.

 

            Ma ka Poakahi nei, i pani paa ia ai ka pali o Nuuanu, i na poe a pau e pii mai ana main a Koolau mai, a pela no hoi me ko Honolulu nei e iho aku ana no Koolau, no ka hoopahu ana i ka e hanaia nei e na mea paa aelike, a ua kapu hoi na mea a pau i ka hoomaalo ana mai malalo o ke kumu o ua pali la e like me ka olelo hoolaha a ke Kuhina Kalaiaina.

 

            Nolaila, ua nui a lehulehu na poe i ake e ikemaka i ka hoopahuia ana o ua pali ia ma ke kakahiaka Poakahi nei a ua kohoia he mau haneri ka nui o na poe i pii aku maluna o na kaa, na lio, a hele wawae maoli no hoi kekahi poe, a mailaila pu ae no hoi ka Peresidena Dole, o ke aupuni Repubalika o lakou, no ka nana ana no ka hoonee ana o na hana imua.

 

            O kekahi pali pohaku nui ma ka aoao akau, no na hoi ke kiekie o 1,000 kapuai ma ka piko mai o ka pali, e hoomaka ana mai ke alanui mai, e hoakea ana i ke alanui ma kekahi huina o 40 degere, a hiki i kekahi wahi kiko, kahi a na ao ohu e uhi mai ai maluna o ka honua, a ma keia wahi i hoolala ia ai na hana, no ke hoopahuia ana o ke Alanui Pali.

 

            Ua alakai ia na hana hoopahu pali e John Wilson, kekahi o na haku hana nana e lawelawe nei i keia hana nui no ka pomaikai o ka lehulehu. Me ka awiwi nui oia i hookolo aku ai ma ka meheu o kana hana, e hahai ia ana e Henry Crane, i ko laua wa i hoea aku ai ma kekahi ahua e piha ia ana e na makaikai, ua haawi mai la lakou i ua hoomaikai ana o ke ohohia me ko lakou hae e kilepalepa ana i kea he lau makani o ke Koolau, oiai hoi o Whitehouse, Gorham, Joe Puni a me Charley Winchester, mahope mai o ke kua o kekahi wahi honua.

 

            O keia ka wa a Whitehouse i hooho ae ai me ka leo nui, i hiki ai ke maopopo i na kanaka hana malalo o ke kumu o ka pali a ma na wahi e ae i hoolalaia no ka lakou mau apana hana pakahi, a na Joe Puni i alakai mua ka hooko ana oia kauoha, a hoi mai la oia me ka awiwi nui no kahi a kona haku e ku ana, a pela no hoi me na poe a pau i haawiia ke kauoha no ka hooko ana no ke kuni ana i na uiki o na giana pauda i hoomakaukauia, a iloko o ka wa pokole loa, ua ne-i ka honua i lakou mau leo kupiai o ka weliweli me he mea la e hooneeia ana ke kuahiwi o Konahuanui i ka moana.

            Nui ka weliweli a me ke eehia o kekahi poe i hiki aku malaila, a ua uhi puia hoi ke alanui pali kahiko o Nuuanu no ka wa mau loa.

 

            Eia ka oihana makai ke haka pono nei kona mau maka maluna o na poe waiaau po a me na poe hoohaunaele o Kakaako, ma nap o Poaono a me nap o ia Sabati, a ua kauoha ia na makai e hopu ia lakou ko walaau leo nui, mahope o kekahi hora i kauoha ia. Nolaila, e akahele loa na poe walaau a me na poe hoohaunaele i ka maluhia o ka po e hopu ia.