Ke Aloha Aina, Volume III, Number 42, 16 October 1897 — Page 7

Page PDF (850.31 KB)

This text was transcribed by:  Lori Fitzwilliams
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA, POAONO, OKATOBA 16, 1897.

 

HE MOOLELO HOONANEA.

NO

ALANADELA.

Ka Wahine Hoopahaohao o ka Aahu Keokeo.

A I OLE

Ka Loea Hookani Hapa o ke Kuluaumoe.

 

  I ka lako pono ana o Rodika ma me na mea kaua, ua lalau hou iho la o Rodika i kekahi ki iloko o ka hui hui, a hookomo aku la hoi iloko o kekahi laka e kau mai ana ma ka paia o ua hale ia, a iloko o ka manawa pokole, ua hemo ae ia ke pani o ka puka, a ia wa no hoi i komo mai ai na kukuna malamalama o ke kukui a hoahuwale ae la i ko laua mau helehelena.

  Aka, ua laki nae, aole he kino kanaka hookahi maloko o ka rumi ia wa, a me ka leo ano pihoihoi, ua loheia aku ka leo o ka wahine i ka pane aku penei:  Eia kaua ihea e hele nei?

  Mai hopohopo no ia mea e kuu hoohele, aka, e hoike aku nae au ia oe, o keia ka rumi a ke alapii e moe nei no ka hale oluna, a maluna hoi oia alapii kaua e pu aku ai.  Nolaila, ua make make au e ninau aku i kou manao, no ka mea, o keia wale no kahi o na poe hohewale e hoi hope ai, a ina he hopo hopo kahi iloko ou no keia @akai, alaila, o ke alahele no keia huli hoi hou aku ihope.

  Mai manao oe e kuu hoalaoha kane i ko'u kino wahine ana, ua hohe wale au, aole pela, aka, e hoike aku ia oe me ka pololei, he k no wahine i@ no ko'u, aka, o ko'u puuwai nae, he puu wai ia no ke kane.

  Lalau mai la o Rodika i na lima o ka wahine a lulu lima pumehana iho la a me ka leo oia w@pahe, ua pane mai a oia.

  He aie kaa ole keia o'u ia oe, aka, na ke au o ka manawa e hoike mai malia o hiki no ia'u hookaa ma keia mua aku.

  E kuu hoaloha maikai, mai noonoo no la mea, aka, o ka noho hoaloha ka mea i oi ae ka waiwai mamua o na waiwai, wahi a ua wahine la i pane aku ai.

  Ina pela e hoomakaukau i kau mau mea kaua, e paa ae ae ma kou lima i keia wa ano, no ka mea, o ko kaua wa kupono wale no keia e h@le aku ai no kahi o ka hana.

  I ko laua makaukau pono, me na puuwai i piha me ka wiwo ole, haalele iho la laua i ka rumi o na lako kaua e waiho mokaki ana, a hele aku la no kahi o ke alanui p@ e hiki loa aku i ka hale iluna.

  Ala ko laua maka ke kiai makaala la i na kauwa o ikeia mai laua, no ka mea o kahi a laua e hele nei, ua hoomalamalamaia me na kukui, aka, aole nae he mau keakea i haiawai mai me laua a hiki i ko laua wa i hoea ai ma kahi o ke alanui pu e ku ana me ka hookaulua ole iho pu aku la ka kaua Rodika ma ua alapii la, i ukalua e ka wahine me ka uhi maka eleele.

  I keia wa no hoi i lohe pono aku ai a Rodika i ka hoouweuwe mai a kana mea i aloha ai, me he mea la e lawe okoa ae ana i ka hanu a iloko ae o kona kino, a lohe ia aku la kona puana ana ae i keia mau lalani mele.

           Ko leo ka'u e hoo@ono nei,

            E ne hone nei i ke k@lu aumoe,

            Aole no paha oe i mahui la,

            Eia ke aloha ke imi aku nei.

  I ko laua wa i hiki aku ai iluna o ke poo o ke alapii, ua lohe koke aku la laua i kekahi halulu kapuai wawae, e hele mai ana no kahi a laua nei e hele nei, nana ae la o Rodika ma o a maanei, aole ona i ike aku i ka mea nona i kaupuai wawae.

  Nolaila, ua huli koke aku la oia ihope i kona hoa, a ani peahi aku la e wikiwiki mai, a iloko o na sekona pokole, ua komo aku la laua iloko o kekahi rumi e hamama ana, a kakali iho la hoi o ka ho@a mai o ka mea nona kela mau kupuai e halulu mai ana, o ka laua mau lako kaua i lawe mai ai aia ia ke paa la ma ko laua mau lima me ka makaukau, no ka lumai ana aku i ka puuwai o ka mea e hoao ana e kumakaia.

  No na sekona pokole wale no keia kali ana iho a laua, ua ike aku la laua i kekahi kauwa lawelawe, e lawe mai ana he mau kiaha i piha me ka wai ulaula i hiki hoi ke koho koke ia aku he waina no ia.

  I ke kaalo ana ae o ua kauwa la mamua pono o laua nei, ua ike koke aku la o Rodika aole he like o na wai ulaula o na kiaha elua, a ia wa no hoi i komo koke mai ai ka manao hoohuoi iloko ena aia he laau o kekahi ano iloko o kekahi o keia mau kiaha.

  Nolaila, me ka hakalia ole, ukali ko ke aku la oia mahope o ke kauwa me na kapuai wawae e nihi ma@e me na lima hoi i makaukau mau no ka lu@ai ana aku iloko ona i kona wa e ike mai ai iaia nei, aka, aole nae he alaw@ iki mai o ua kauwa nei ihope.

  Maloko o kekahi rumi e kokoke ana ma kahi a Lusia m@ e noho ana i pee ae ai ua Rodika nei mahope o ke pani puka me ka kiai makaala ana, he aha ana la ka hana, e hana ia ana me keia mau kiaha waina, aka, aia no nae he manaolana ikaika iloko o Rodika, he laau make ko loko o kekahi kiaha, na ke au nae o ka manawa e hoike mai.

  Maluna o ke pakaukau e ku aha iwaena o ka rumi aia nei e pee ana, i waiho iho ai ua kauwa la i kana ukana, a nalo aku la hoi ma kekahi aoao o ka rumi, a i keia wa no hoi i lohe aku ai ua Rodika ia ia Rodufa e koi aku ana i ka wahine opio, e hele laua e kamau wahi kiaha, aka, ua hoole mai ka wahine opio.

  Aole no nae i hooki iho o Rudofa i kana koi ana, a na ia mea i hooi ae i ka inaina wela iloko o Rodika, no ka mea, ua maopopo loa iho la ia Rodika he hopena awahia ke halawai ana me a kona puuwai i aloha ai.

  Ina he wahi olopu uuku wale no kau e mu ai, ua lawa ia, o ka hooko ia pahi o ko'u makemake, wahi a Rudofa noi hooki@a ole nei.

  A i ka hope loa, ua iohe ia aku la ka leo o Lusia i ka pane ana mai, nana i hoehaeha loa mai i ka puuwai a ka kaua Rodika penei:

  Ke ae aku nei au i kau noi, i hookahi olopu lawa ia ko'u, i mea hoi e hoopau ia ai kou hooluhua ana mai @.

  A@a, e hele ae au e kauoha i ke kauwa no ke k@ ana i mao mea inu no kaua wahi a Rudofa me ka ma@.

  Aole no hoi mahope iho o ka meha ana o na leo walaau, ua ike aku la o Rodika i ke komo ana mai o Rudofa kona enemi ma ka rumi ana e pee ana, o uk@ ia ana hoi e ke kauwa nana i lawe mai i na kiaha no kahi o ke pakaukau o na kiaha e kuku ana, a me na leo hawanawana hoi laua e kamailio ana, a i ko laua kokoke ana mai ma ke pakaukau, ua lohe koke aku la o Rodika, i ka ninau ana aku o Rudofa i ke kauwa.

  Ua hooko anei oe elike me ka'u i kauoha aku ai ia oe e hana?

  Ae, wahi a ke kauwa i ninau mai ai me ka moakaka.

  O ke kiaha hea kau i hookomo iho nei i ka laau?

  A ike ia aku la ka lima o ua kauwa nei e kahikuhi iho ana i ke kiaha a Rodika i komo ai ka hoohuoi.

  Ua pono, ua pono, wahi a Rodufa i hooho ae ai me na helehelena minoaka.

  Nalo hou aku la ua Rodufa nei ma kahi no ana i komo mai ai, me ka haalele ana i na kiaha e kuku ana iluna o ke pakaukau.

  Aole i huhu, ua lohe hou aku la o Rodika i kekahi mau leo hehe akaaka, a hoomanao koke ae la oia, eia kana aloha ma kae o ka lua kupapau, a o kona kue koke wale no kona mea e pakele ai.

  No kekahi mau sekona wale no keia lohe ana aku o ua Rodika nei nei i keia mau leo, ua ike aku la oia i na hele hele o kana mea i aloha ai e komo mai ana e inu i ke kiaha i hoopiha ia me ka laau make.

  Ma ka aoao o ua pakaukau la i ku iho ai laua, a oia no ka wa i onou mai ai o Rudofa i ke kiaha i piha me ka laau make ia Lusia, a me na helehelena hauoli e pahola ana maluna ona, pane mai la oia.  E inu mua kaua no kou oia, a pau hoi ia no ko'u oia.

 

NUHOU KULOKO

 

  Ma ka Poakahi nei, ua ike ia he ahi e a ana maluna o ka mokupea Rithet, aka, ua pio e no nae mamua o ka nui loa ana.

  Ma ka Poakahi nei, ma Kilauea Kauai, ua lawe ae kekahi pake i kona ola, ma ke kaawe ana, pela na lono i loaa mai nei.

  Ma ke kakahiaka nui Poakolu, ua lawe aku o Iwa he ukana no lalo o Ma kua, aka, i kona hiki ana aku mawaho o ka boe bele, ua poloke iho la kekahi wahi paahana o kona mekini, nolaila, ua kolo hou ia mai oia iloko nei o ke awa e ka mokuahi Eleu, a ma ka auina ia i hoomau hou aku ai oia ma kana huakai.

  Ma ka auwina ia o ka Poalua nei, ua komo ae kekahi keko nui maloko o ka hale noho o Prof. Berger, a i ko Berger wa i holo ku ai @ huli pono me ka ma nao he aihue, ua loaa aku la iaia kekahi keko nui, a o na mea hoonani o ka hale e waiho maokaki ana iluna o ka papahele.  Ua waiho oia he mau apana berena mawaho o ka lanai no ka hoowa ewale ana i ke keko, a pela i nui ole ai na poino i loaa iaia,

Mai ka aoao eono mai.

oluolu, a ia wa hoi i hehihehi iho ai na kane me na wahine, me ka huro pu ana.  He mau wahi huaolelo pokole wale no kana i kamailio mai ai, i piha i ka manaolana.  Ma kekahi wahi, ua kamailio aku oia me he mea la e huki mai ana oia ia lakou a pau e hilinai aku iaia, he oialo, me ka nahenahe o ka leo i kona wa i kalele mai ai imua.

  "E kupaa e kuu mau hoaloha.  O ke aloha i ka aina, he mea nui ia ia oe a me a'u, mamua o na mea a pau.  E koa, e ikaika, e wiwoole me ka hoomanawanui.  E hiki mai ana ko kakou wa e kakauinoa ai i keia palapala hoopii -- na poe i aloha ia Hawaii.  Ehia la, -- ehia la e kakau inoa ana?

  Hapai ae la oia i kona lima i paa me na mikilima i kona wa i kamailio mai ai, a iloko o ka manawa pokole, he mau haneri o na peahi lima i hoohuliia mai iaia.

  Na lima hauliuli me na manamana pokopoko me na maiao maluhiluhi.

  E hoike mai ana i ka nele i ka bana ma ka hoopu aku a lakou e koi nei.

  "Heaha ia?"  I ninau alu ai au i ka mahele olelo.  "Heaha kana mea i olelo ae la?"

  Ua akaaka iho la oia.  "He mea kakau nupepa eia ianei," wahi ana.  Olelo aku la oia i na kanaka, e olelo aku iaia i ko oukou manao, alaila, ike mai na Amerika, alaila, malia o hoolohe mai lakou.

  A ia wa i ike ia aku ai kekahi mau nanaina kupaianaha.  Ua ku pakahi mai na kane a me na wahine, a hoike mai la he mau huaolelo pokole ma ka olelo Hawaii e kamailio ana me ka manaoio.

  "O ko'u manao," wahi a kekahi kanaka loihi, poohiwi laula, nona na maka i hoike mai i na hiohiona hauoli.

  O ko'u manao keia.  He aloha au i ko'u aina, a ua makemake au e kuokoa, mai keia wa aku a hiki i ka wa pauole."

  "A ua like no ko'u manao," wahi a kekahi wahine puipui hooho mai ai, me na helehelena wiwo ole.  "He aloha au i keia aina, aole hoi o'u makemake e hoohuiia."

  "O ko'u aina hanau keia, a ua aloha au e like me ke aloha o ka Amerika i kona.  He makemake no anei oia e hoohuiia me kekahi mea okoa aku, he aina nui ae.

  "He kue ikaika loa au i ka hoohui aina.  Pehea la na kanaka o Amerika i aa ai e kaili i ke kuokoa o kekahi lahui kanaka?  Ua makemake au e hana ke aupuni o Amerika i ka mea pololei.  Ua kokua o Amerika i ka hookahuli i ka noho alii o Liliuokalani E hoihoi hou ia oia, aole makou e ae ana i ka hoohui aina.

  "He makuakane Amerika ko'u, a he makuahine Hawaii maoli.  O ka aina keia o ko'u makuahine, a ua aloha au.  He hana kupono ole ia a na Amerika.

  "E ike lakou i ka lakou mau hana paewaewa, a e hoihoi hou ia mai ka Moiwahine," wahi a kekahi wahine loahine Hawaii, nona na helehelena hauliuli me na ohohina.

  "Ina ka lahui kanaka nui e ku like, aole lakou e lawe i ko kakou aina.  Aole au e ae i ka hoohui aina."

  "E hai aku ia Amerika, aole o'u makemake i ka hoohui aina.  Ua makemake au i kuu Moiwahine, wahi a ka leo oluolu o kekahi wahine.

  "O kela haiolelo, he wahine maikai oia," wahi a ka mea unuhi olelo.  He Karistiano oia, he hoopono, oluolu a me ke aloha.

  "He kue au i ka hoohui aina -- o wau a me ko'u ohana a pau.

  "Ke kamailio nei au no ka poe mahope o'u, i hooho mai ai kekahi leo mamua loa o ke anaina.  "Aole e hiki ia lakou ke komo mai, aole e hiki ke kamailio.  Ua olelo mai lakou ia'u e hoike aku.  Aole hoopui aina, aole loa.

  Owau o Kauhi i Kalaoa, a kakou e kapa nei o Hilo Waena.

  O ko makou hui he 300 lala.  Ua hoouna mai lakou ia'u ianei.  He kue loa makou i ka hoohui aina, o makou no apau.

  He kanaka opio oia, o kona kuka e hamaina ana, ua hoahuwale ae oia i kona palule hauliuli, e oni ana hoi kona kino no me ke ano pihoihoi.  He kamaa buti kona i hiki i kona mau kuli me kekahi ha@ka ma kona ai.

  "He aloha au i kuu aina a he kue i ka hoohui," wahi a kekahi kanaka poohina me ka leo moakaka.  E nana kakou ia Amerika ma ke ano he hoaloha no kakou.  Aole kakou e hoolilo aku iaia i enemi.

  O Kekipi, he elele mai Molokai mai i ka hui.  "Ke hoike nei au me ka oiaio, o ka hapanui o na kanaka ma Molokai, he kue loa i ka hoohui aina.  Ua makau loa lakou i na e hoohuiia ana me Amerika Huipuia, e lilo ana ko lakou mau aina.  E ohi ana na lahui o na aina e i na pomaikai, a o na Hawaii e komo ana lakou iloko o kekahi kulana kupilikii i oi ae i ko keia la.

  "Owau he kanaka lawe leta.  E hele mai me a'u ma ko'u apana."  He kanaka o noho ana ma ka noho ma@na, ua ku ae la oia me kona lima e hoomohala ana.  "E hele mai i ko'u apana a e hoikeike aku no au he elua tausani kanaka Hawaii he kue i ka hoohui aina.

  Ke ku nei au -- e ku like kakou a pau iluna a hoike i ko kakou manao no ke aloha i ko kakou aina, a me ko kakou hae Hawaii.  Aole i ka hae Amerika.

  Ua haawiia ae la he mau leo huro, a ikeia aku la na helehelena hauliuli o na mea apau, ua piha me ka hauoli Maanei i hookuuia ai ka halawai @ e ka maluhia.

 

  Ma ka auina la o ka Poakahi nei, ua ikeia aku kekahi moku kiapa e ku ana mawaho o ka lae o Kaena, ua holo aku kona waapa no uka o ka aina, a i konoi ana mai, ua huki ia ae la kona mau pea, a holo hou aku la no waho o ke kai hohonu, pela na lono i loaa mai maluna o ka mokuahi Kaena, ua kohe waleia he moku hoopae op@ uma keia.

 

TOMMY NAKANAELA.

 

He Agena Kuai, Hoolimalima a Hoomaopo.  Kuleana Aina no ke Kahua Ma'i

Lepera @a Molokai.

 

  Mamuli o ka lehulehu o na hana maluna haawiia mai na'u e hooponopono iloko o makahiki i kaa hope aku la mai na makama@ haole a pela p@ no hoi mai o'u mau hoa o koko hookahi mai.  Nolaila, ua makaukau e hooko aku i na kauoha oia ano, a ma keka ano e ae paha i makemakeia me ka moakaloa i ka manawa pokole loa.

  O na poe ma ke Kahua Ma'i he mau kulea pohihihi ko lakou iloko o kekahi mau waiwa p@a, a ma kekahi ano e ae paha, mai poi@ ke kipa ae io'u la no ka hoomaopopo a me @ kuka pu ana hoi i ka mea pono e hana ai a e loaa no na kokua ana mai o'u aku no ka nowelo ana i kahi o ka pono a me ka pomaikai.

  E hana ia no na palapala kuai a hoolimalima paha o na waiwaipaa me ka uku ole, a pela p@ no hoi me hooiaio ana imua o na Agena Hooiaio Palapala o ke Kahua Ma'i Lepera.

  E hanaia no no Palapala Kuai o na Waiwa Lewa ma ke Kahua Ma'i Lepera me ka uku haahaa loa.

            Iune 19, 1897              6 mon@ -- wkly.