Ke Aloha Aina, Volume III, Number 51, 18 December 1897 — Page 4

KE ALOHA AINA

 

4 KE ALOHA AINA, POAONO, DEKEMABA 18, 1897.

 

KE - ALOHA - AINA.

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono.

EMMA A NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU…….DEC 18, 1897

 

NA KALAI MANAO AKEA

            I ke kua ana a nana aku i na kalai manao akea ana a kekahi mau nupapa e ku nei iloko o ka aina, mai ka manao ae o ko lakou mau Lunahooponopono, ka poe hoi nana e hookahe aku i ka wai o ka naauao iloko o ka lunaikehala o ko lakou mau makamaka heluhelu, ua ike ia, he nui a he lehulehu wale na manao waiwai nui e hiki ai ke lawe ia a noonoo pono, no ke ano o ke ku'ana o ko kakou noho ana, ke ola ana mai ka kakou mau hana ponoi mai, a me ko kakou paa mau ana malalo o ke apo hookahi o ka noho lahui ana.

            O keia kekahi o na mea hoopahaohao loa i ko kakou noho ana lahui, oiai, ua hoike mai ka ilihune i kona kulana maopopo he nele, aka, heaha nae ka kakou mea e ike nei iloko oia haawina o ka pilikia? Aole anei na alo ia ia mau inea iloko o ka hoomanawanui a me ka paupauaho ole, o ka naau o ka lahui Hawaii? E ai ana i na hunahuna liilii i helelei iho mailuna iho o ke pakaukau a ke kanaka waiwai? Aole na makou e hooia aku ka haina oia ninau, no ka mea, ua hoolawa like ia no ia haina iloko o ka puuwai o na kanaka Hawaii Ponoi maoli i kupaa me ka luli ole maluna o ka ninau a ko lakou mau uhane noonoo i hoowahawaha loa ai a hiki i keia la, ke kumu hoi o ko kakou hoomaka-e ia ana mai e na hoaloha waiwai o kakou mai na aina e mai, i elieli iho hoi i ko lakou mau kapuai iluna o ka honua lepo o Hawaii, a lilo i poe kupa a kuonoono ma ka noho ana; a i ake hoi e hoolilo aku ia kakou i poe malihini, iloko o ka huikau o na poe powa mai Amerika mai, malalo o ko lakou makemake e hoohui ia aku kakou me ua aina Ia nana i hao ae i na wahi opala o ko kakou mau poopoo a lilo i mea hookuewa ia.

            Nolaila, ua ala mai ua poe kakau manao like ole, maluna o keia kumuhana ano nui, ka mea hoi a makou e olelo nei, o keia kekahi o na ninau nui a koikoi loa i ke au o ka noho ana Peresidena o Kalivalana a me Makinile, na mea elua hoihoi i makaukau loa i ka hookaulike ana i ka laua mau olelo hooholo, maluna o ke ana kaulike o ka hoopono a me ka hoopololei, ka mea hoi a kakou e kau aku nei na maka o ka poha mai o ka leo mai ke kai mai, oluolu ka manao, a moe pono hoi ko kakou po.

            Na keia mau kalai manao akea ana, i hooulu ae i ka noonoo o na poe aloha aina oiaio, heaha la ka lakou hana pono, e hoike aku ai i ko lakou makee i ko lakou aina ka lahui a me ka noho hoomalu ia malalo o kekahi alii hanau a lakou i poni ai iloko o ke aloha a me ka hauoli. Hoala koke ae lakou i na Ahahui, kukulu i kona mau kahua a paa a noonoo, o ke alahele e hiki maalahi ai ke omau ho ia aku ke kulana paa mau o ka aina, oia ko lakou hana ana i na palapala hoopii kue i ka hoohuiaina, a o ka hope loa, oia ka hoouna ana aku i mau Elele, nana e lawe aku i keia mau palapala hoopii i apono lokahi ia e ka lahui, ka mea hoi a kakou a kakou a pau e kanalua ole nei, ua hana kakou me ka lokahi, aole iloko o ke kuee.

            Koe wale no paha, o ka poe kakaikahi i komo pu ole mai ilokoo na hana e holomua ai ia mau hana, a oia poe no, ka poe e akiaki nei mahope nei, i ke kupono ole, a pela aku. He mau olelo mau no ia, a mai noho kakaou a nana aku, oia na olelo e ola ai o kela mau la o ka pilikia. O ka mea nui wale no, ina paha e lawelawe io mai ana o Amerika iloko o kona Ahaolelo Senate, i ka hana a kakou i hooili aku nei ma ka lima o na Elele, a ke hooko io oia maluna o ke kahua kaulike o ka pololei, oia auanei ka wa a kakou e haawi aku ai i ka kakou mau mahalo piha ana, no ka aina e rula ia ana e ka mana o ka naauao.

 

HE HANA MAIKAI A NA KOMISINA HOONAAUAO.

            Ua hoike ae na Komisina Hoonaauao e haawi wale aku ana ke aupuni ma keia mua aku me ka uku ole i kekahi mau lako mea kakau i na kula aupuni e like me ia malalo iho nei:

            Na Peni, Makakila, Inika, Pepa, Penipohaku a me na Poho he mau lilo koikoi keia ma ka aoao o ke aupuni ka hoolako ana i na kula aupuni a puni ka paeaina me na lako kakau, aka, ua koho ia nae na kumu oia mau kula e nana pono i ka hoolawa ana aku i na haumana. E loaa no keia mau lako i na kumukula i ko lakou wa e noi aku i na agena o ke kula.

 

            Ua hoouna ia aku no ka halekula hoopololei o Keoneula o Nalua e Lunakanawai Wilikoki no ka hewa aihue pepa, no elua makahiki e noho ai malaila.

 

HANA IO NA LEDE ALOHA AINA.

Kukuni ke ahi Welo ka Auhau.

I KA LUAU KOKUA A KA LAHUI.

LILO O HILO I ALAKAI NO NA HANA HOOHIWAHIWA.

O ke aloha, oia ka hoeuli ikaika o ka lanakila.

 

            He mau la i kaahope ae nei ka hoomaka ana mai e ulu o keia kumuhana ano nui, e pili ana i ka hoala ana ae i paina luau akea no ka imi ana i mau kokua e hiki ai ke hoomau ia aku ka noho ana o ko kakou mau Elele ma ke Kapitala Poo Aupuni o Amerika ma Wasinetona, iloko o ka puuwai hoomanawanui o ka Peresidena Wahine o na Hui Aloha Aina Kuwaena o ka Paeaina, a me kona mau Luna Nui o ka Papa Hooko, ka poe hoi i kukulu i ko lakou mau umauma wahine, me keia mau huaolelo a makou e papahi aku nei maluna o ko lakou mau kipoohiwi: Na Hoeueu Ikaika o ka Holomua.

            I ka wa i poha ae ai o keia mau lono ma o a maanei o ke kulanakauhale nei, ua pahola like aku no ia mau lono ma na mokupuni, e nonoi aku ana i na mamo, a me na pua kanu o ke one oiwi nei, e komo like mai a e hapai ae i keia hana nui a koikoi, i wahi hoi e loaa io ai o na kokua me ka holopono. Ua hoomaka koke makou e hoolaha akea aku, elike me ke kauoha i loaa mai ia makou mai ka Peresidena mai o na Wahine, e hoike ana, o ka Poaono, Dekemaba 11, a i ka hora 12 o ke awakea ponoi oia la, e wehe ia ai ua paina luau ala, ma ka pa o Kauka Makipine, ma Waikiki iho o ka pa o Wasinetona Hale.

            Ua hoea mai no kekahi mau kohokoho ana iloko o kekahi poe me na olelo no hoi e hoowelania ana i ka naau o ka poe nana e hapai wahine ana keia mau hana, me ka manao, oia mau olelo, makukoae, oia ka mea nana e hoemi hope mai i ka manaopaa o keia poe lede hoomanawanui i lalama ia ko lakou mau puuwai e ke aloha i ko lakou aina hanau, a me ke kuokoa mau loa o ko lakou Hae Hawaii aloha.

            Ua kikeke aka lakou ma na ipuka hale e noho ia ana e ke kanaka Hawaii ponoi, me ka uwalo ana aku iaia, kona ohana a me ka lehulehu a pau e noho ana malalo o kona malu, e komo pu mai, a i hookahi ke kaunu ana i Waialoha. Aole hoi oia wale no, aka, ua hoopa pu ia aku no me na hoaloha haole o kakou e noho ana ma na wahi a pau.

            O na liuliu a me na hoomakaukau ana, no na mea e holopono ai o keia hana, oia ka hana nui a na Luna Nui o na Wahine ia mau la i hala aku la, a mamuli no o ko lakou makee hana, ua pai iho la lakou i na tikiki no keia paina luau, a haawi aku la iloko o ka lima o ko lakou mau Komite, no ka hele ana e nonoi aku i ka oluolu o na poe a pau e haawi mai i ko lakou mau kokua ana, me ka nana ole i ke kulana kalaiaina like ole iloko o ka aina. Aole hoi oia wale no, pau iho la ka lakou mau hana hoeueu no ka holopono loa o keia hana, aka, ua hoao no lakou e nonoi aku i ka oluolu o ko lakou mau hoaloha a me na makamaka, e noho ana ma na wahi like ole o keia Paeaina, e haawi mai i ka lakou mau kokua manawalea ana no keia hana nui.

            Mawaho ae o na mea a pau oia ka hiki pono ana aku i ka piha pono ana o ke kiaha o na hana a makou e olelo nei, aohe lua i ike ia kona nani a me ka holopono loa, i malama ia ai o kekahi paina luau nui i malama ia ai ma ka hora 12 o ke awakea Poaono nei, Dekemaba 11.

            Mamua iho o ka wehe ia ana o ka paina akea no ka lehulehu, ua ike ia aku la ka iho ana mai o ka Uhiwai lani lelehuna mai na punawai lani mai o Kulanihakoi e hoike mai ana na lakou e omau iho i na huna lepo puehu o ka honua, a he hoau lani hoi no ke komo pu ana iloko o na mahele hana o ka la.

 

KE KULANA O KA LANI AHAAINA.

            O ke kulana a me ke ano o ke kukulu ia ana o ka lanai ahaaina, ua uhi ia no ia me na kapolena maluna iho, a e hoopuni ia ana ka lanai e ka lau niu, a i hoouluwehiwehi ia me na lau nahele o ke kuahiwi, e hookupaoa ana i ka hanu o na poe a pau e kipa aku ana e ikemaka i na haua oia la, a he mea oiaio no hoi, aole he mea hookahi i nele ka mahalo ke ike aku.

 

NA PAKAUKAU MUA E KOMO AKU AI I KA LANAI.

            O ke pakaukau 1, oia no ke pakaukau kau lei, o na owili lei lehua ula weo o Mokaulele, na owili maile aala kupaoa o Panaewa, oia mau omamaka no o ka lihilihi, a me na hala aloha o ka nahele o Upoloa, me he mea ala, o ke kui ia ana mai no ia iloko o ka manai a ka poe kuile a i okomo ia mai hoi me kekahi mau kokua e ae mawaho mai, a i noho lawelawe ia hoi keia pakaukau luhiehu o ua pua like ole o Miss Helen Parker a me Miss Davis.

            O ka lua, oia ke pakaukau kuai o na Mea Hanalima Hawaii, i huluipau ia mai, mai Hilo mai, e hewa ai ka maka o na mea a pau e kipa aku ana a kiei iho i ka nani e waiho kahela ae ana imua o ko lakou mau maka, me he moena pawehe la no Mokuleia, e laa na ie papale, na peahi, a me na waiwai like ole, a oia mau mea a pau, no Hilo wale mai no ia, a i hooponoponoia hoi e Mrs. Kaili Freeth, Mrs. Maili Smithies, Mrs. Carrie Sharratt a em Miss Kalei Nawahi.

            O ke kolu, oia na pakaukau mea ai Hawaii, no lakou ka huina he 7 ka nui, a oia hoi, o ka mua oia ke pakaukau i kapaia ma ka inoa o HIlo, a no Hilo wale no na mea ai a pau e luluu ana iluna oia papaaina, mai na i-a o ke kai a hiki i ko ke kuahiwi, mai ka poi ulaweo lehua o Haili, a hiki i na kumau ulu o ka hiwa a i noho poo ia hoi e Mrs. Aima Nawahi.

            O ka lua, oia ke pakaukau i noho poo ia e Mrs. Kuaihelani Campbell, a i lawelawe ia hoi e Mrs. Pehikulani Auld, he nui na ono like ole, a ua like no hoi a like me ko Kauakanilehua he maikai no. O ke kolu, oia ka Miss Lucy Peabody, ua piha no hoi kana pakaukau me na ono a pau e like me na mea maa mau; O ka ha, oia ka Mrs. Keomailani Cocket, he nani no hoi kana, i hele a ohuohu Halemano i ka lau lehua, e like no me ka kona mau mua, a maluna oia papaaina ke Kamaaliiopio Kaiulani i ai ai. O ka lima, oia ka Mrs. Lala Mahelona, ua lehau no hoi ia i na ono like ole, he mikimiki na lawelawe ana a keia kaikamahine, elike no me kona ano maa mau o ka eleeleu. O ke ono, oia ka Mrs. Lahela Alo, oia haaawina like no hoi i kona mau mua, pela no hoi iaia, ua unu ia mai na ono like ola ke alo. A o ka hiku, oia no hoi ka panina pau o na pakaukau o na mea ai Hawaii, i noho poo ia e Mrs. Mary Alapai, ua like wale no ka nani. He hookahi no ka moekahi ana o keia mau pakaukau o na mea ai, me ka hiki ole i kekahi mea ke hoohalahala i na mea a pau i hana ia no ka pono o ka lehulehu.

            O ka eha o ke pakaukau, oi: ke pakaukau o na mea ai haole, he haole wale no ke kahiko e hoonuanua ana iluna oia pakaukau, e hiki ole ai i ka naau o na makamaka o na lahui like ole ke hoohalahala iho, no ka mea, ua nau ia ae a ku ke ahua oia mau mea ai, i noho poo ia e Mrs. Kulamanu Allen a me Mrs. Mary Carter.

            O ka lima, oia ke pakaukau o ka wai welawela o ke Kope o Kona, nana i kaomi iho ke anu maeele o na kui houhou a ke anu o ka Waikoloa, i noho lawelawe ia o Mrs. Allen Herbert.

            O ke ono, oia ka ice-cream, (ai-hau) he pakaukau hoomaalili keia no ka wela o ka wai kope oia hele mai la o ka ikaika o ke