Ke Aloha Aina, Volume III, Number 52, 25 December 1897 — Page 7

Page PDF (831.58 KB)

This text was transcribed by:  Pam Sinclair
This work is dedicated to:  John Southworth

KE ALOHA AINA

 

                        HE MOOLELO WALOHIA NO ALANADELA

Ka Wahine Hoopahaohao o ka Aahu KeoKe A I OLE:  Ka Loea Hooani Piia @ ke Kulu Aumoe.

            I ka ike ana o ka wahine ma ka uhimaka eleele ia make kane hoa paio, oia na kona wa i huli koke ae ai no kahi a Rodufa a me kona no a i alo hoomanawanai mai ai no ka hoopakele ana mai iaia mai na lima mai o ke kanaka puuwai eleele, aka, ua nalo aku ia iwaena o na @a@au e hihipea ana.

            A i kona ike ana ai i kana mea i alo hoomanawanui ai ke lawe ia la e ka hokua o ka lio me ke kanaka limakoko e kau ana mahope ona, ua hoopuanuanuia ae ia kona mau aakoko, i ka haupa ana ae heaha la ka haawina e loaa ana ia Alanadela.

            Me na waimaka e hiolo ana a ma na ku’i i piha me ka inaina e aaki paa ana lohe ia aku la kona leo i ka puana ana ae.  Ke hoohiki nei au maalei, aole, aole loa e huli hou aku ko’u alo ma ko’u alahele huli hoi no ka’u wahi i hele mai nei, aka, e heleana au imua a hiki i ko’u hookau ana i ka make maluna o ko’u enemi, a ua lawa hoi ko’u hu@a ana ia’u iho ma keia ilihonua aku, aku e hoike aku ana au imua o ka honua holookoa, “ole au he kino no ka apao palupalu, elike me na poe noho kuahiwi o Sekotia i kuhihewa ai, ka mea hoi nana i hoopiha ia lakou me ka weliweli nui, a papahi mai ia ia’u me ka inoa hanohano, “Ka Liona Wahine o ka uh@maka eleele.”

            I keia wa no i ikeia aku ai kona lima i ka lalau ana ae i ka uhimaka e hoonalowale aaa i kona helehelena a huki ae la me ka ikaika, a iloko no hoi o keia wa i hoahuwale ia ae ai kona helehelena, aole io oia he wahine elike me ka mea i kohihewa ia, aka, he kanaka opio ui oia nona ka makahiki maluna aku o ka iwa K@laa.

            Maluna o kona mau onohi maka e hoike mai ana ia aia kona puuwai ke lalapa mau ia la e ke ahi o ka wiwo ole, a o kona mau oho uliuli lipolipo  e kouwelu ana ia ma kona mau kipoohiwi i hoike okoa mai iaia, he oi oia o ka mea kakau e hiki ole ai ke hoohalike ae, a ua hike paha me na anela o ka lani, e hamahele ai na poe o ka aoao palupalu ke ike lihi wale mai iaia.

            I ke ahuwale ana ae o kona helehelena, oia no ko a wa i lalao iho ai i ka holoku wahine ana e aahu ana, a uhae liilii ae ia, a oi @ pu no hoi a wa i ike ia aku o ka paa lole kane ana e komo ana, me kekahi lei dain@ana alii anapanapa ana ma kona a-i.

            Me ke hoohakalia hou ole iho, lalau iho la oia i ke kauliwaha e paa ana ma ka waha o ka lio e waiho make ana a me ke kaola ili e paa ana @ai i ka omuka o ka noho, a we he ae a, a i ka hemo ana ae, oia no kana wa i haalele iho ai i kana wahi o ka ana, a hele aku la hoi no ku huli ana i lio nana e uhai aku ai mahope o kona enemi.

            I keia wa ana e naku hee nei iloko o ka ululaau, oia no kona wa i lohe ae ai i ke kani o ka leo kapalili o na manu e hoolau kanaka ana ia amu ululaau mehameha kanaka ole, a hoomaopopo iho la oia ua kokoke u ai na hora o ke ao.

            Hala ae ia he hora o ke a huli hee ana a ua kanaka opio la, aia hoi, hoea aku la oia maluna o kekahi kiekiena, a lohe aku la hoi oia i ka halule mai o ka leo o kekahi kahawai e kahe ana, oia no kona wa i pii ae ai maluna o kekahi mau kumulaau kiekie, a hoolei pau aku la hoi ka lena ike a kona mau maka no kahi o ka leo o ka wai e pae mai ana.

            Iloko o keia wa i ike ia aku ai na helehelena hauoli e hekau ana maluna o kona helehelena, no ka mea ua ike aku la oia i kahi a ka wai e kahe ana, a aia he puulu lio ahiu nui e inu wai ana.  Me ke ulolohi hou ole iho, iho koke aku la oia no lalo a hele aku la me na kapuai wawae mama no kahi a ka wai e kahe ana.

            He mau minute pokole wale no keia naku hele ana aku iloko o ka hihi, pea o na lala laau e moe kikekee ana ma kona alahele, ua hoea aku la oia ma ke kae o ua kanawai ia a ike maopopo aku la hoi oia i ua puulu lio nei e haupa ana ia na mauu uliuli e ulu ana ma ke kae o ua kahawai la.

            Iwaena o ua puulu lio nei, he hookahi lio nana i hookomo mai i ka makemake iloko ona.  He lio nui eleele hoi me na hulu loloa eleele e kuuwelu ana mamua o kona lae, a ua hele loa aku hoi ia no lalo o kona mau kuemaka, o na hulu o kona huelo e halii ana ia iluna o ka ilihonua, a ma kona nanaina e hoike mai ana ia, he kulana ikaika kona a he oiwi kilakila no hoi kona ma ka ia nei koho aku.

            Nihi malie aku la oia me ka hoonakeke ole aloko o na laia laau a hiki i kona wa i kokoke loa aku ai i kahi o ua @auulu lio nei e ai nei i ka mauo, akahi no lakou a maopopo ae he kanaka, ua kokoke loa mai ia wa i kani kapalulu ae ai na puka ihu o ua mau lio nei, a wili ae ia ko lakou mau huelo, a kuupau aku la hoi lakou i ka holo no luna o ke kae o ke kahawai, aka, ia wa koke no, ua kowwali ae ia ua keiki opio nei i kanakipuka ili maluna o kona poe, a ma ka mama i loaa iaia, holo aku la oia imua no kahi a na lio ahiu e kuupau la i ko lakou mama holo, a iloko o na sekona pokole wale no, ua pili aku la oia mahope o Lakou.

            I keia ike ana o ua keiki opio nei o keia waie no ka wa kupoi o e hoolei aku ai maluna o ka lio aua i iini nui ai, oia no kana wa i hoolei aku ai i kana kipuka ili no luna o ke poo o ka lio eleele, a i kana wa i komo pono iho ai o ke kaula ma ka a-i o ua lio ahiu nei, a hooi loa ia aku la hoi kona piena ana, me ke kani kapalulu mau ana o kona pukaiho, a ma kekahi kumu laau nui e ku koke ana ma kahi a ua lio nei e kuupau nei i kona mama holo i kaena iho ai oia i kana kaola ili, a ia wa no hoi i papaaina ae ai o ua kaula nei i ka wa i moliolio pono ae ai o ua kaula ili la, a ike ia aku @l hoi ka lio ahiu i ke kaanini ana aku iluna o ka lepo, aka, anole nae i hoopau ae i kona owaia ana me ka holo ana me o a maanei me ka pupule nui, a oia mau nanaina weliweli a ka lio e kupaka nei, ua lilo wale no ia he mea lealea i na keiki opio nei.

            Nou e ka mea heluhelu ke haohao nei paha oi i keia keiki opio wiwo ole i kahiko iaia iho me ka aaha wahine a me ka uhimaka e’eele e huna ana i kona helehelena mai ka ikeia ana mai e ke ao holookoa, a nolaila, e wehewehe iki aku kou mea kakau i kahi moolelo e pili ana nona.

            O keia keiki opio a kaua i ike iho nei ma na helu i kaahope ae ne ma ke ano ka wahine me ka uhimaka eleele, aole ia he wahine io, aka, he kanaka opio oia no ke kulana kapukapu alii o Sekotia.   Aka, ia mau la i aui aku la e aumeumeana na poe alii like ole i ke kulana Moi o Sekotia, a o ka hooilina moi oiaio maoli o ka nohoalii oia no keia keiki.

            Aka, ua ulu mai nae na manao koee mawaena o na poe koikoi o Sekotia no ia nei, i kona wa he umi wale no makahiki, a upuia iho la kona ola e make, aka nae, aia iwaena o keia poe koikoi kekahi kana ka i piha kona puuwai i ke aloha no ia nei, me ka makemake ole hoi e make keia hooi@na moi.  Nolaila, ma kekahi po mahina konane e hoomalamalama ana i ke kulanakauhale alii o Sekotia, oia hoi, o Edineboro, oia@, ua keiki opio nei e noho ana ma ka puka aniani me kana wahi popoki punahele e paani ana malalo o kona wawae oia no ka wa i lohe ae ai o ua moi opio nei i ka leo o kekahi pila e uwe hone ana mai, ka mea nana i kaili aku i kona puuwai.

            He kanaka olehua i keia ola ana kai laweia ae i ka halewai ma ka po Poaha nei, ua hoea aku oia i kekahi halekuai laau make, no ka hoomake ana iaia iho.

 

                        HIIALO KA BANA LAHUI NA KA LEHULEHU.

            Aole keia he mau olelo pa-i na makou i keia poe keiki, nana kela mele kaulana loa a hiki i keia la;   “Ua ola makou i ka pohaku, I ka ai kamahao o ka aina.” 

aku, na na poe no a pau i ike a i lohe hoi i ko kakou mau leo, ua like lakou me na Nunu maka onaona, a ke poha mai ko lakou mau likeo kani, ua like me ko ka Iiwi Makapolena o ke kuahiwi.  Ma ka po Poaono nei, ua haawi io ae lakou, he anaina hoonanea no ka poe a pau e kipa aku ana e kuai ma ka Halekuai Oiwio Wile Daimana, e ku nei ma ke Alanui Moi, a e like no hoi me ke kii ana o ka i’a maikai, i ka piko no oe lihaliha, pela no hoi na mea i ike ia ma ka po Poaono nei, nana i kono aku i ka lehulehu, mai noho aku i kauhale, e hele ae na mea a pau, i lohe no i ka leo puu kani o na keiki o ka Bana Lahu hawaii, pau ole no ko ka lahui hoohihi ia lakou, ua like no lakou me na punua peepoli, ka makaaiau ia i na wa a pau.

                       

                        KE ALANUI PALI O NUUANU.

            Eia keia alanui plai hou o Nuuanu, ma ke kulana oi aku o ka nani a me ka maikai, mamua o ke kulana o ke alanui mua, nana i luku iho i kekahi mau ola, e lilo i moepuu no ia mau kakai pali.  He mea oiaio, elike me ka nui o na lono i lawe ia mai i o makou nei, e hoike mai ana, ina e pau pono ae ana na mea a pau pono i ka hana ia, he mea maopopo loa, na hiki ke holo ia kela pali i ka wa mamu me he ilihonua malaelae la, a hiki ole i o kaohi mai i ke kaulawaha o kou lio e kau ana.

            Ma ka hora 5:30 a. m. o ka Poaono nei, ua hoau maa loa ia iho la ua mau kakai pali nihoniho la o Nuuanu e kekahi wahine naau koa a piha me ka maka’u ole, me kona kau no maluna o kona lio, a pii mai la no Honolulu nei, me ka nihi ana i wahi nona e pakele ai a me kona lio e kau ana, a hiki i kona kau ana iluna o ka nuku o Nuuanu, me ka loaa ole o kekahi poino iaia.  Nolaila, ua eo ka hoau mua ia ana o kela alanui hou ia Mrs. Kahoeka o Kailua, Koolaupoko.  Kaeaea no ka hoi kela kaikamahine, o ka naau-na ana mai i ke ola.

 

            Ua noho ae ka Aha Kuhina ma ka Poakolu nei, no ka noonoo ana i na mea e pili ai a i ke noi ana i ke kau ahaolelo e hiki mai ana, no ke kukulu ana i mau uwapo kumoku hou makai ae nei o ka makeke kahiko, a i puu olaia hou hoi no ka eli hou ana ahu i ke awa.

 

                                                KA MA’I LEPERA.

 

            O keia kekahi o na kumuhana ano nui a ko ke ao nei e noonoo nei, i wahi e hiki ai ke hoemi ia mai kona hoopalahalaha ana aku maluna o na kanaka o na ano lahui like ole e noho ana maluna o ka ili o ka honua, ka mea hoi a kakou a pau e ike nei i na helehelena ku i ka weliweli maluna o keia a me keia mea i loaa la me keia haawina weliweli, e hekau ana maluna o ke kino o na mea a pau a kakou hoi a pau e ake nei e hoemi aku i kona palahalaha ana iloko o ko kakou aina nei.

            He mea nui keia a he mea paakiki no hoi ka huli ana i kahi e loaa ai ka maha mailoko mai o na au kokoia o keia haawina kamahao, i ili iho maluna o kela a me keia hoa kanaka o na ano lahui like ole.  E pono no paha ia makou ke hoomanao ae, me he mea la, o ka laulaha nui ana mai o keia ma’i iloko o keia aina, oia no ka wa i noho ae ai o ka Moi Kapuaiwa Kamehameha V., maluna o ka noho kalaunu o ko Hawaii Paeaina, a i kona au no hoi o ka noho moi ana, kukulu iho la oia i kia hoomanao e hoopoina ole ai ai o kona inoa, oia hoi, kona hoala ana i luakupapau no ka lahui Hawaii e kanu ia ai i ko lakou wa e ola ona, ma o kona Ahaolelo kau kanawai la, a o ka hope i ikeia mahope o kona apono ana i ke kanawai hookaawaie ohaha, oia ka pau ana o kekahi poe o lakou, i ka loaa i ka haawina a lakou i aka ai me ka noonoo ole iloko o ka Hale Ahaolelo a holo mahuka aku la iloko o kanahele, me ka manao e pakele i ke kanawai a lakou i hana ponoi ai me ko lakou noonoo kanaka ponoi, a lilo ia hana ana a lakou i mea na lakou e ahewa ai maho pe mai, me ka manao, e hoopau aku i ke ku ana oia mea hooma ka’uka’u iloko o ka aina.

            Ua oleloia, o ke kanawai e pili ana i ko kakou ma’i lepera, ua like ia me ka luakupapau i hamama mua kona waha, a ke kahea mai nei ia i ka lahui Hawaii i na wa a pau, hele mai, ua makaukau ko oukou wahi i na wa a pau.  O keia manao, he mea hoopilihua i ko kakou noho ana, a he mea hauoli nae i ka poe kinai make i ka lahui Hawaii.

 

                                    OLELO HOOLAHA.

            E ike auanei na ano kanaka a pau, ke nana mai ma keia Olelo Hoolaha, owau, o ka mea nona ka inoa malalo nei, ke papa a hookapu loa aku mi au i na ano holohoiena a pau, I o bini@, hoki, puaa a peia aku Ua hookohu pono aku au ia Mr. Kaipuhia, i Luna a i hope no’u maluna o ua aina ala o’u, he mana kona e hopu a e hoopii ma ke kauawai ma ko’u inoa me he la, owau ponoi no ia Nolaila, he 30 la mai keia la aku e hopuia no na holoholona a pau e kuu Luna i haua ke loaa a ku maluna o kuu aina.  O ka lohe ke oia, o ke kuli ka make.

                                                                                    MR. KEKUHAO.

Kakaako, Honolulu, Dec. 23, ’97.

dec. 23                2ms, dly.-wkly.