Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 1, 1 January 1898 — Page 4

Page PDF (829.45 KB)

This text was transcribed by:  Pono Sternbergh
This work is dedicated to:  to Pua Linda Yonenaga

KE ALOHA AINA

 

4          KE ALOHA AN@A, POAONO, IANUARI 1, 1898

 

Ke Aloha Aina

Hookumuia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE.

Lunahooponopono

EMMA A. NAWAHI.

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU . JAN. 1, 1898

 

KE OLA O NA ELELE.

            He mea hoohauoli no ka lahui ka lohe ana aku, aia na Elele a kakou iloko o ke ola kino maikai, e noho la ma Wasinetona, a e like me ke kulana i loaa i na Elele, pela no hoi ke ola o Kalani Alii Aimoku a kakou, aia no hoi Oia a me Kona mau hoa noho ke luana pu ala iloko oia hale hookahi; me ke akenui o ka manao @ pau koke na hana, a e hoi koke mai me ka naau hauoli i na kaiaulu, o ka aina hanau nei. O ka maikai o ko lakou mau ola kino, he hooi loa ana aku ia i ka ikaika hana ma ko lakou aoao, oiai hoi lakou a pau e ku kiai ana me ka makaala loa, me he poe kiai la no ke kihapai pua o Elenale. A no Amerika mai no ka alu o ka uwea, o ka holopono ana no ia o na hoolala hana a ka lahui, a makou no e manaolana mau nei me ke kanalua ole, e hana io ia mai ana no ko kakou mau pono, e like me ka kakou e ake aku nei. Ola ka aina, a ola pu ka lahui.

            Nolaila, i nui ke aho, umiia ka hanu iloko, hoomanawanui a moni ia na olelo hoopalaimaka, aia no he wa e hoi mai ai o ia mau olelo a nanali i kou mau niho ponoi, a i ole, maluna paha o ka poe e hoino kumu ole ana, aka, aohe nae a makou nana ia mau mea, no ka mea, hookahi no a makou pahu hopu e alualu nei, oia ka hoi hou o na mea a pau iloko o ko kakou lima, na pono hoi a kakou e olelo mau nei, ua hao ia a kulai maoli ia e ka mana o ka poe ikaika.

 

KE KULANA HAUOLI MAU.

            Oiai, o ka hoike hana a ko kakou mau Elele mai Wasinetona mai, he keehina mua no-ia na kakou a pau i upu ai, e hoea mai ana i kekahi wa kupono i hookaawale ia no ia @ana. O ke komo pono ana aku o na palapala hoop@li a ka lahui Hawaii iloko o kahi a kakou i hakoko mau ai, he hoike ana mai no ia, ua hooko na Elele a kakou i hoouna ai i ko kakou leo, me ka hooikaika kino maoli ana hoi i ke alahele e hiki ai ke hana ia ka hana me ka holopono. O ka eleu, i huipu ia me ka makaala, he kokua nui no ia ma na aoao o na kauwa a kakou i hoounauna ai.

            Nolaila, ke paipai mau aku nei makou i ka lahui, mai ku hoopalaleha, aia a hakahaka mai o o, alaila, ku aku kakou e kiai no ka pono oia poe, oiai, aole ia he hana naauao, nolaila, ke ku mau nei makou me ka hoike ana i na mea a pau, mai hopohopo a kanalua kakou no na Elele, no ka mea, ua hele kapalulu aku la hoi ke ahi me ka momoku iloko o ka lima o na poe nana e wae iho a apono i ka kakou mau hoopii, a o ka mea wale no i koe, oia ko kakou hoomau no ma na hano e pono ai ka noho ana o keia poe ma o. A hauoli no hoi kakou me ke kanalua ole, eia ka ipuka o ka malamalama ke hookokoke mai nei ma ko kakou aoao i na wa a pau, ka mea hihi ole i ka enemi ke hoohaule aku i na wa a pau.

 

KA LAMAKU O KE ALOHA AINA MA WASINETONA.

Ke Alahele Malihini ma na Mauna

HALAWAI ME KALANI AIMOKU

Keehi Paa kulana i ka Hale Ahaolelo.

WELO KIHEI A KEAELOA I KA PALAPALA HOOPII A KA LAHUI HULIHIA KA PAPAKU KA HAAWEAWE.

Mo-ka piko lele ka oulu. - Hiolo na Hooiloilo, kanu pu ia Lakou me ka Hoohuiaina.

E KUU ALOHA AINA;

            Aloha oe:

            E aloha i ka lahui nana makou i hoouna mai me na leoleowa ole, a iloko o ka nawaliwali o ka lahui i hoouna mai ai ia'u a me kuu hoa Peresidena Kalauokalani, i ike ia ai ka nani o Iehova ke Akua, ke hana nei oia no maua, na mea i oleloia he hupo a kupono ole, he ona a he hoohaahaa i ka lahui, aka, na Iehova o na Kaua e hooponopono, a e hoohilahila hoi i ka pae naauao. Ke Alahele ma na Mauna he hau a me ke anu, aka, ua hoakea mai o Iehova no kana mau kauwa i hoino nui ia.

            Haalele ia Kapalakiko Poalua Nov. 30, hora 7 ahiahi no Wasinetona, Poaha, Dec. 2, hora 10 kakahiaka hiki i Maunapohaku, hui na Elele me Wudalo@a ka Peresidena o ka Hoomana o na la Hope, a me kona Hope Keoki Pukuniahi, a me na luna kahiko, haawiia na pule hoopomaikai no Hawaii, haawi pu ia mai na leta hoolauna no na Senate oia mokuaina i na Elele, haalele ia laila i ka hora 7:40, kipa a hoolulu ke kaaahi ma na wahi like ole, he mea nani i ka maka ke nana aku i ke kulanakauhale, aka, he mea hoowahawaha na ka naau ka uhi pu ia o na kaupoku a me na alanui i ka hau, ma keia alahele, na hoao nui na Elele i ka malama ana no ka nui o ke anu. Poakahi Dec. 6, hora 12 awakea, hiki i kahi hoolulu kaaahi o Wasinetona, aia o J. Heleluhe (kamaaina) e kali mai ana, a lilo aku la nana na hooponopono ana i ko makou mau opeope, h@ a 12 a oi iki, hiki i ka Hotele, kahi a ka Moiwahine e kali mai ana, i ko makou maalo ana ae ma ka ipuka, @a pa mai la kahea a me ka peahi ana mai e kipa ua pumehana ka hale no ka lahui. Kipa na Elele a hui pu me ke Alii, e like me ke ano maa mau o ko kakou lahui, he mea nui na Alii, a oiai, o ka la wehe Aha@lelo ia, nolaila, ua nonoi aku na Elele i ke Alii, e hookuu mai no ka ike ana i kahi a ka lahui i hoouna mai ai ia makou no ka hana, a ua hele na Elele a komo i ka Ahaolelo, a malaila i ike iho ai na Elele i ke ano o ka hoonee ana o na iliili o ka papa kona@e a ka lahui, ma o ko oukou mau Elele nei Hoopanee ka hale a hora 3 a oi oia auina la hoi na Elele i ka Ebbitt House, hooponopono na wahi rumi, a hoopau no koena ike me ke Alii ia ahiahi Poalua, Dec. 7, hoolala na hoonee ana o @ hana e pili ana i na palapala hoopii a ka lahui no ke kue hoohuiaina a KE ALOHA AINA.

            Nolaila, ma ke ano mikiala hana no, a i ole hoi e ku ka olelo ia e ko hope poe, he mau hookele waa hawawa makou o ka hoouna ia ana mai i ke ko'a lawaia a ka lahui i makemake ai, ua eleu koke ae la na Elele ma ke ahiahi Poakolu Dec. 8, no ke kipa ana aku imua o Senate Hoar, kekahi o na kakoo ikaika loa ma ka aoao kokua i ka hoohui ia Hawaii, e like me Mogana, ma na kuka ana, a e like no me ko lakou eleu, ua noi aku na Elele i@na e hiki iaia ke ae mai nana e lawe i ka palapala hoopii a ka lahui iloko o ka Ana Senate.

            A wahi ana i pane mai ai: He mea kokua nui au i ka hoohuiaina, aka, mamuli o na lohe a me na hooia i loaa mua mai ia'u, a me keia mau palapala hoopii kue a ko oukou lahui, ke ike nei au, he hana hoopilikia io keia a'u e hooholo nei, e haawi au i ko'u kokua ana no ka lahui i hoopilikia ia e like me oukou.

            Ma keia wahi i hoonani ae ai ko'u naau i ke Akua, no kona nani, a wahi a ua Senate la i pane mai ai imua o makou, me na huaolelo kuio a me ka hooko kauoha pololei.

            "I ka la apopo hora 10:30 a.m., e kipa ae ai oukou ma kuu Keena Oihana ma ka Hale Ahaolelo, a e lawe pu ae me na palapala hoopii a ka lahui, a hookuu ia ia anaina me ka hauoli nui i loaa i na Elele."

            Poaha, Dec. 10:30 a.m., hiki na Elele ma ke Keena Oihana o Senate Hoar, me na ope o na palapala hoopii a ka Ahahui Aloha Aina kane a me wahine, nona ka huina o na kane he 10,378, na wahine he 10,891, huina nui he 21,269 a hui hou aku la me @a elemakule senate la iloko o kona Keena Oihana, a oia kana i pane hou mai ai me keia mau olelo:

            "O ka Peresidena, aia oia i Ohio no ka ma'i o kona makuahine, ina e kali makou iaia e hala ana ka wa pono, nolaila, e waiho aku ana au i keia hana a oukou i kahi nana e noonoo a hooholo i keia ninau. Oiai, he manawa wale no a hapai ia ka noonoo ana no keia hana." A o ka wa no hoi ia o na Elele i haawi aku ai i na ope o na palapala hoopii kue hoohuiaina iloko o ka lima o @a Senate la me ka naau hauoli.

            Hora 12 awakea keia manawa, ka wa noho o ka Ahaolelo, hookuu na Elele a hoi iloko o ka rumi Ahaolelo; oiai nae na Elele e kali ana me ke akenui o kahi manao, aia no ka pono a lohe pono aku i ka heluhelu ia mai iloko o ka Hale, a ke oni wale nei hoi ko makou mau kino me ke au pu ana ae hoi a na maka o ke komo mai o ke kanaka nana e waiho aku i ka makou hana iloko o ka Hale.

            Oiai no nae makou e kali ana, o ka hoea mai o ua Kaeaea la, aia hoi, ua komo mai la oia maloko o na rumi ahaolelo la, a o ka hora 1:30 p.m., oia hoi ka wa o ka Hale e noonoo ana no na Olelo Hooholo, a i ka meha ana iho o na hauwawa o na hana mua, oia no ka wa i lohe ia aku ai o ke poha ana mai o ka leo o ua makamaka hou la o ka lahui Hawaii i hoololi ia ae kona mau manao mua a i ke ano hou, a pane aku la penei:

            "E Mr. Peresidena, he olelo hooholo ka'u e waiho aku ana, e ae ia e hookomo i ka Palapala Hoopii a ka Lahui Hawaii no ke kue ana i ka hoohuiaina, i kakauinoa ia e na inoa he 21,269 a oiai, ma ka rula o ka Hale, aole he palapala hoopii e ae ia e komo, ke ole e waiho ia mai e ka Peresidena, nolaila, ke noi nei au e kapae ia na rula, i hiki ai ia'u ke waiho aku i ua hoopii nei a ka Lahui Hawaii. Kokua ia ma ka ninau ana, aohe mea kue, hookahi wai o ka like.

            Heluheluia ka olelo hooholo a Senate Hoar, e olelo ana, e lilo ka palapala hoopii a ka Lahui Hawaii i mea na ka Aha Senate e noonoo ai, hooholo hou ia no me ke kue ole; I keia mau minute, ke haka pono la ko'u mau maka maluna o Mogana, oiai e kahoahoa ana o Senate Hoar, aia hoi, aohe oni, aohe luli o Senate Mogana, a o ka hopena, ua komo laelae loa, a mamuli o ke kauoha a ka Peresidena o ka Hale Aha Senate, ua waiho ia aku la ua palapala hoopii la ma ka lima o ke Komite o na aina e, e noonoo pu ia me ke Kuikahi Hoohuiaina.

            Ma @eia wahi i ike ia aku ai ka oni o kekahi o na hoa Repubalika, a hoike ae la i na manao kue i ka hoohuiaina, a ke aka iki mai la hoi no hoa o ka aoao Kemokalaka, ka poe ma ko kakou aoao, a hiki i keia minute a'u e kakau nei, hookahi leo e lohea nei ma Wasinetona nei, aohe aho o ka hoohuiaina iloko o ka Aha Senate, a wahi a na Senate o ka aoao hoohuiaina i huli mai, i ninau mai ai i na Elele, pehea i loaa ai ia oukou keia manao na Senatoa Hoar e waiho mai i ka palapala hoopii kue hoohuiaina? ua pane ia aku, ua hoolala mua na Elele ia alahele mamua o ko lakou haalele ana i ka aina, a ianei i maopopo ai ia makou e waiho na Senetoa Hoa@ e lawe, wahi a kekahi oia poe, he puupuu ikaika loa keia e hiki ole ai ke kanalua ke olelo ae, aohe e hoohui ia ana o Hawaii me Amerika, aohe e loaa ka elua hapakolu e lanakila ai ka aoao hoohuiaina, hala ia me kona nani palena ole.

 

KIPA NA ELELE E IKE I KE KUHINA NUI JOHN SHERMAN.

            Poalima, Dec. 11, 1897, hora 11:30 a.m., hele na Elele e ike i ke Kuhina Nui John Sherman ma ka Hale Keokeo, kahi keia i olelo ia mai ai ia makou, aohe alanui e ike ia mai ai e ke Kuhina Nui, aia o Haki pu loaa ke alahele, aka, e nana mai e ka lahui; hiki na Elele i ka Hale Keokeo a koe o Rikikini aole oia i komo pu mai ma keia huakai, ua kaa no na'u ke pailaka ana a me J. Heleluhe.

            Hiki i ka puka o ka lumi haawi na pepa inoa o makou, laweia makou e ka hookipa o ka Hale a ka lumi hookipa o na luna aupuni, komo ka hookipa i ke keena oihana me na pepa inoa hoolauna he 3 a 4 paha minute hoea mai la ua Kuhina Nui la iloko o ka lumi a makou e noho nei, a o na huaolelo hoolauna mua loa i kona komo ana mai ma ka puka komo "Good-morning Gentlemen," (aloha kakahiaka e na Keonimana) ua ku ae la makou iluna a panai aku la i ke aloha, a me na lulu lima pumehana ana, ua haawi ia na olelo hoolauna, a oiai, ua haawi aku au @a D. Kalauokalani e waiho ae i ka palapala Memoriala a ka Lahui, ua haawi ia a ua lawe ia e ke Kuhina me ka pane koke ana mai me ke kali ole, a nana ole i na palapala, a wahi ana, e na Keonimana, e waiho koke aku ana au i keia auina la i keia Memoriala i ka Aha Senate, a ina he mau kope ka oukou e hoolawa pu aku ai i na lala a pau o na hale @ elua, pane na Elele, ae he mau kope no e lawa ai.

            Ninau ke Kuhina, he poe Hawaii oukou a pau? pane na Elele ae, wahi ho@ ana, ua minamina nui au i ko oukou halawai pu ole me ka Peresidena, oiai oia aia ma Ohio, aka, na'u no e hooko aku i