Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 2, 8 January 1898 — Page 6

Page PDF (845.85 KB)

This text was transcribed by:  Eduardo Martinez
This work is dedicated to:  Awaiaulu

KE ALOHA AINA, POAONO, IANUARI 8, 1898.

 

(Mai ka aoao elima mai.)

A hoi hou no ka Hoteie a pai, a ahiahi hora 8:40 p.m. kau no ke kaahi holo no ka hikina holo ia po a ao Poalima, aia makou iloko o na mauna pili o ka Mokuaina o Colorado ka Mokuaioa o na Ilikini kahi hoi e eli ia ai ke gula ike aku la makou i na pakeke e kakau mai ana i waina pali, a i luna loa kekahi o ka wekiu pali me na alanui pali i hoomoe ia mai lalo aku a i luna loa, a me na kaula uwea e hoomoe ia ana kahi a ka lepo gula e holo mai ana mai kahi e eli ia ana a hiki iluna o ke kaaahi a lawe loa no kahi hoohee gula a aole paha.

Ua ike pu aku la makou i na lua i eli ia iloko o ka honua, me he lua ala no ka ohiki o kahakai, ua nee ae i na pali kuhoho haki ka a-i.  Iloko makou o keia Mokuaina kahi i holo ai, o keia no hoi kahi kiekie loa keia e pale ai keia aoao o ka mauna a iho ma kela aoao, oia kahi kiekie loa mai ka ilikai ae, he 14,000 kapuai ke kiekie. Ua pani palua na kaa mahu e hiki ai, a ua olelo ia ma keia wahi, he paki liilii ke koko o ka ihu, no ka mama loa o ke ea.

O ko makou Eueu, John Rikekini kai iho aku e holoholo ilaila, a o keia mau olelo maluna, he mea ole ia i ke keiki o Maui, "o Maui no ka oi," Hiki aku la i Denewa he kulanakauhale keia ke uhi paa nei no ka hau, e kau ana ka hau maluna o na pili o na hale, na alanui, he kuakea wale no.

Ma keia wahi i lele ai na Elele e paina no ka wa pokole loa, o kela ai keia ai, aole i wali kahi io bipi, o ka hoi koke no ia iluna o ke kaa o makou me na ohua haole.  Ma keia mau wahi, ke makaala nei makou no makou iho, ke nana nei kekahi i kekahi me ka manao like, oiai, eia i ka aina malihini.

Mailaila aku a Linekona, he kulanakauhale keia o ka Mokuaina o Nebraska, a komo aku i ka Mokuaina o Iowa.  Ilaila makou ike i ke anu, me he mea la, e oki ia aku ana na pepeiao, i kau a mea o ka nui o ke anu, ilaila aloha mai la ka aina, a me oukou ko makou mau hoa makaainana, no ka mea, aole keia o ke anu a kanamai, aka ua paa ka manao aloha no ka aina hanau.  Oiai, aia no kela mau leo himeni ke oni la i ka houpo o na Elele.

Mailaila aku makou a Omaha Kahi a ke alii Kalakaua a me Kapena i haku wahi mele ai:

"A Omaha ike i ke anu," he oiaio ia makou a puka aku mailoko alu o na kaa, he keu a ke anu, elua kapuai ke kiekie o ka hau, pii ae la makou maluna o ka uwapo maluna ae o ka lewa, oia kahi e holo ai na kaa lio, na kaa panee uwila, na poe hele wawae, aia makou i hiki ai iluna o keia uwapo, he keu a ke anu e ake no au e hoi iluna o ke kaa, aka, aole nae e hiki, o John Rikekini ke Kapena, o James K. Kaulia ka malamamoku, Wm. Auld ka Adimara'a a owau no hoi ka Puuku

O kahi keia i oleloia mai ai makou, e waiho ana na pauku kino iluna o na puupuu hau, a hoi ohane aku na kino no ka aina hanu; o keia wahi a me Kikako, ia makou e holoholo nei, ua like o John Rikekini a me James K. Kaulia, me he mau aliimoku la no luna o ka Naniwa, ka holoholo wale ia no o keia anu e laua, a o maua hoi, e ake no e hoi iluna o ke kaa, noi aku la hoi e hoi, hoole mai la hoi laua ala e hele kakou i kahi o kakou i eleloia mai ai, e hoi uhane ana kakou.

Nolaila, ua hou poo wale aku la no a hiki i ka hoi nou ana iiuna o ke kaa, akahi no a oluolu, ua ko aku ia hoi ka manao o ko maua mau hoa, ua holholo hau anu o Omaha, he la pule keia, ke lawe nei a lilo ke kaaahi no Kikako, hiki ilaila, he keu a ka pouli o keia kulanakauhale i ka uahi, me he ohu ala kaua mea he pouli o ka lewa.

I ko makou hiki ana ilaila, ku ana na Agena Kaaahi, me ka ninau ana, o oukou anei na Elele mai na mokupuni mai o Hawaii?

Ua ae aku la makou, me ka paa no i na wahi paiki, aka, ua miki mai la lakou ala oiai, ua loaa mua ke kauoha mai Kapalakiko mai, mai a Keoki Makapolena, ke keiki Hawaii puuwai hamama, a he aloha aina maopopo hoi, hele holoholo aku la ia kulanakauhale nui o Amerika nei, ke alakai nei keia Agena e hoomakaikai ia makou, eiai, elua hora hoomaha, O ki mea kupanaha a'u i hoomaopopo ae ai, e hana mai ana no ko laila poe, e uhau uinihepa ana, kapili hale, hana uapo, a ninau ae la makou ia makou iho, ka aina keia a ka poe nana kakou i ao ae e malama i ka la Sabati, a e hoano ia la, eia nae, ke hana mai nei hoi i ka la ule.

Ninau aku la makou i ko makou alakai, olelo mai la kela, aohe la pule o anei, i keia wahi no hoi, ika i na hale pohaku kiekie, mai ka 24 a ka 26 hale ke kiekie o ka hale hookahi.

I keia wahi makou i telegarapa aku ai ia Kalani no Wasinetona, e hai aku ana, e hiki aku ana makou no ka hora 11 a. m. a oi o kahi la ae kau hou ma ke kaaahi no Wasinetona ka pahu hopu, i keia was a makou e holo nei, he mau Lunamakaainana pu kekahi o luna o ke kaa ua hui ae la me makou me na kukai olelo pu ana me Keoni.

Ma ia koena la a po a ao, a i ka hora 11 a oi o ke kakahiaka Poakahi, hiki ana i kahi hoolulu kaa, ia makou no a lele iho, e ku ana o Jos. Heleluhe, me ka puili pumehana o ke aloha oiaio, a nana makou i pailaka aku no ua Ebbitt House nei. hoea aku la, hui me ka Mohailani a ka lahui, haawi aku la ma na wawae o Kalani i ke aloha o ka lahui a me kou, ue apo ia mai ia leo me ke kulu waimaka o ka ehaeha, no ka hoo manae ana ae i ka leo aloha o Kona lahui nawaliwali, nele a piha i ke kupaa, hui iho la kuka kamailio, hoea koke no o Keoni e pii i ke Kapitala, oia hoi ka Hale Ahaolelo, ua hele io aku la, e noho mai ana ka Aha Senate.

Ilaila, ike aku la makou ia Henere Walakahauki e noho mai ana ma kekahi aoao, kahea ia mai ana na inoa haiolelo wahe a ka Peresidene, no ke kuikahi o Hawaii me Amerika nei, e koi ani e hana kike ia, pii ae la ke anu a ka haupo, no ke aloha i ka aina; haalele ia @omihele no ka hale o na Lunamakaainana.

Penei ko'u wahi hoomanao, ina na'u ka bila, a ina hoihoi ole ia, e kahi poe, e pau ana i ka puka iwa ho, aia no a hoihoi ia, alaila, noho mai la, a ina hoihoi ole ia, aohe hoolohe ia, holoholo no, kamailio no kekahi poe, a pela aku, o ko kakou he maluhia loa.

Oau ia, hoi no ka Hotele, noonoo na hana, o ka hana mua a makou i hana ai o ka hoonoho i Aha Elele no makou na Elele, a e kapaia ia Aha, ka Aha Kuka a na Elele Hawaii, hooholo ia, ua koho ia ko makou Lunahoomalu a ua hooholoia o na mea ano nui i hooholoia, oia keia, aole e hiki i kekahi Elele ke hana i kana hana, ke ole o hooholo ka hapanui o na Elele, aole hoi ma na ano a pau.  Pela iho la ko makou kulana hana e hana nei, ina no he ua ia po, a i ole ia manawa, e hele ana no, no kahi i kauohaia, mamuli o keia olelo hooholo, o ka Elele e kue ana i keia, e hoihoiia oia no Hawaii helaila, pela iho la makou e hana nei me ka like, nana aku nana mai.

Ma ka po o ka la 8 o Dec. ua loaa ke kauoha, mai ko kakou alakai mai, au no i ike ai, aole au e hai aku i ka inoa.  Hele aku la ma ke ano mikimiki a eleelea, komo aku la i keia Kakela nani, haawi aku la i na pepa inoa o makou, aole i emo, iho mai ana he keonimana aoo, oia o Senatoa Hoar, o Masakuseta.

Haawi aku la i na launa olelo ana mawaena o makou a me ia, kuu aku la ka palo a ka lawaia, mai ka nui o ka leo a hiki i ke kolonahe ana, huli pu mai la ua old-man nei, me na kulu waimaka e haloiloi ana, no na olelo kaukau a ke keiki o Maui, a ninau mai la ia makou penei:

He mau Hawaii anei oukou a pau?  O ka pane a kekahi o makou, oia o Keoni, elua Hawaii piha, o neia mau Keonimana, na Peresidona o na ahahui, a he elua maua he mau hapahaole.

Auhea na Palapala Hoolii?  a oiai hoi au e hii ana no i na palapala hoopii kue a na Ahahui Aloha Aina. o ka pane hope, hora 10 a oi ae, hiki ma ko'u Keena hana, a oiai, he Poalima ia, hiki hou no makou ma kona rumi, me na palapala hoopii.

O na ru a, wahiana, o na Palapila Hoopii, na Af. deviti a me na Me@ moriala, e waihoia imua o ka Peresidena, a nana e waiho aku imua o Aha Senate.

Aka, e koao ana au e waiho imua o ka Hale, me ke noi ana, e kapae ia ua rula, a e heluhelu ia keia palapala hoopii, a o ka mea e kue mai ana, e paio ana au, a i na komo ole, alaiia, lawe oukou i ka Peresidena O kana ninau hoo:

He poe Hawaii anei oukou a pu loa?

O ka pane, ae.

Alaila, ua pono iho la, alaila, ua komo aku la makou no ka rumi Aha Senate, a mahope koke mai no oia wa, ua poha koke ae la ka leo o ua makamaka la, ma ka heluhelu ana mai, he olelo hooholo, e lawe mai ana oiai ka Palapala Hoopii Kue a ka lahui Hawaii i ka hoohui aina, i kakauia e 21,269 inoa, a ua ike aku nei paha oe.

Poalima ae, lawe aku la mahou i ka Memoriala imua o ke Kuhina Nui Sherman, a ua ike aku nei no paha oe, a o oukou a pau no ia huakai hanohano a ano nui no hoi a na Elele o Hawaii i hele ai me ke kukai olelo ana, me ka piha hauoli o ke Kuhina, no kona ike ana mai he mau kanaka Hawaii maoli makou, a e waiho ae ana oia i ka Memoriala imua o ka Aha Senate, oluolu na kukai olelo ana.

Ma keia wahi, e hoakaka pokole au, ua olelo ia, aole maua a o makou e ike ia mai he Elele na ka lahui, aka, i ka hele ana, ua loaa koke mai ka ike ia me na leo mahamaha, me ke kauoha pu ia mai i na manawa a pau a oukou e makemake ai e hele mai, ua hamama kuu puka oihana no na Elele a ka lahui Hawaii

Hauoli ae la na Elele no keia leo heahea a kamaaina, pau na hana nui iloko oia mau la, aia aku la ka hana imua o na Poo Aupuni.  Poalua ae, waiho ia aku la ka'u kue i ka Hoohui Aina, imua no o ua Kuhina Nui nei, nona ka huina o 17,285, ma ka Poaha nei, lawe loa ana makou i ka'u kue imua o ka Hope Peresidena Hobati, Ka Hope hoi o McKinley, Peresidena hoi o ka Aha Senate, ua hoolauna ia aku ma ka rumi mabala, ka rumi kapu loa o ka Aha Senate, a ilaila na Elele a ka lahui Hawaii kahi i haulani ai.

Oiai, ke paa nei makou i na rula hookeonimana, ka mea i olelo ia he lahui naaupo, he mau Elele naaupo, aka, ke hai aku nei au me ka oiaio, ke hone nei ka makou hana i ke kumu o ka hana, hehihei iho la makou i ua rumi mabala la, a koi ia mai la e hui me ka Hope Peresidena me ka hauoli oia i ike mai ai ia makou na kanaka Hawaii.

Eia kana mau olelo ia makou, mai kona hanau ana mai'a hiki i keia la, akahi no au a ike i na kanaka Hawaii maoli, i hele mai nei anei oukou e kue i ka hoohui aina?

He ae ka makou pane.

Pono no, eia nae hoi, ua hooholo mai nei ke aupuni Repubalika Hawaii e heohui, o ka makou koe.

O ka makou ma ia wahi, ua hooholo no lahou, me ka ae ole o ka hapanui o ka labui Hawaii.

Pololei, e hoao au e waiho i keia mea imua o ka aha Senate, O ka pau keia o na ano hana nui a makou iloko o keia amu la, a hoopanee iho nei ka Ahaolelo a noho mai iloko o Ianuari 5, 1898, a i ole i ka la 6 iho paha.

Ma ka Puaono nei ka hoomaha ana o ka Aha Senate, la 19 o keia mahina.  O ka makou hana nui i koe, o ke ku aku imua o ke Komite o ko na aina E, i ka wa e noho hou mai ai mahopa iho o ka pau ana o na la hoomaha, a ilaila makou e paio ai he alo a he alo me na Komite, ilaila ko kakou lanakila a haule paha, o ka pule ka oukou me ka ikaika, a o kakou pu no a pau.

Ina he hana koke ia, aole e pau koke na wahi o o ka he'e ana mai o makou, hiki hou no i ka aina, oiai, o na wahi paa lole no mai ka ama mai, na wahi papale kahiko no, o na wahi kuka pumehana na wahi mea hou i hai aku au ma keia wahi, ina no he haole, a he poe naauao loa, a he poe waiwai, aole e like ka lakou hana, e like me ka hana i hania e makou.

Ina he po ua nui, a o kekahi o makou ka i makemakeia, e hele ana no, a ina no hoi o makou a pau, e hele ana no, he mea ole ka ua, he ole loa hoi ka pouli, ke anu o ka hau e ko mai ana, ka mu'e o ka waha i ke anu, pela no hoi me ka makani e pa ana.  Eia nae, aole e hiki i kekahi ke hele, ke ole e hooholo like ia mamua, e ka hapanui o na hoa.

Pela iho la makou e hana nei no ka pono o ka lahui, no maua iho, kolikoli kukui a Malaihi i ko maua wahi waihona.  Nolaila, e hoike aku au ia oukou e na Luna Nui o na Ahahui a maua i aloha ai, ke Kalaiaina a me ka Ahahui Aloha Aina o na kane a me na Wahine a me ka lahui holookoa no, aole oukou i poina ia maua, ko oukou mau Alakai iloko o hookahi makahiki i hala, eia ko oukou aloha a me ka oukou hana maikai iloko o ko maua houp kahi i hiipoi ai, a no ia aloha like o kakou i ka aina, ka Moi a kakou i aloa ai, haalele aku ia oukou mahope, me ke aloha nui i ko kakou Paemoku nani, ka home kulaiwi, kona mau kuahiwi nani, na kualono, na aekai aloha, na puu, na oawa, ka'u wahine me ke'u mau keiki, na luhi o na la elemakule aku, no ke aloha i ka aina, eia he mau tausani mile ka mamao.

E nana ma ka aoao ehiku.