Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 4, 22 January 1898 — Page 2

KE ALOHA AINA

KE ALOHA AINA,  POAONO,  IANUARI  22   1898.

 

Ke Aloha Aina

Hookumaia no ka

Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nu

pepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE,

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI

Puuku o KE ALOHA AINA.

HONOLULU        IAN. 22, 1898

 

O KA OIAIO MAOLI NO IA.

   Aohe a makou hoole no na mea e pili ana i na kamailio hoino a ka hapanui o na nupepa kue ia makou, oiai, o ko makou ku mau ana maluna o ke kahua akea o ka oiaio a me ka manaolana, aole loa he mea nana e noemi hope mai i ka makou hana, no ka pono o ka aina a makou e hakoko nei no ko makou lahui, ke kue ana aku i ka hao wale ia o kekahi wahi lihi aina a ko makou mau kupana i eha ai ka ili i ka ihe laumeki, a i na olelo hoino hoi e pili ana no ko kakou Alii Aimoku, a oia mau mea a pau, oia ka makou e hooikaika nei me ka pauaho ole, e kiai makaala ana i ka po a me ke ao, o komohewa mai ka pakaha e poino ai ka lehulehu.

   He oiaio mai ka la a makou i keki iho ai ko makou mau kapuai maluna o ke kahua kaua kakele laula o ka makapeni, a hiki i keia la, aole makou i hoololi ae i kahi oi o ka makapeni ma kahi okoa, aka, ma kahi hahana loa a na enemi e nee papa mai ana pela KE ALOHA AINA, e alo hookahi nei @ ke ehuehu a ke kai, me he mea la he wai auau ia nona, i na wa a pau, e hoohali olelo ia mai ai no na mea e pono ai kona aina aloha.

   O ke kumu nui no hoi o ko makou ekemu ana aku no keia mau hauwawa kamailio, oia no na hana hoopilipili a ka poe nona na paia paialewa ia e ke kai, a i ke komo ana mai i ka pohu o na Paemoku o Hawaii, nui ka waha i ke kamailio, he mea kupono e hahai aku ka kakou mahope o ka lakou mau alakai ana, i loaa ai he pono a he maha ana ka ia kakou.  He lapuwale ia mau olelo.

   E ka lahui hoomanawanui o Hawaii, i lawe hou mai makou i keia mau hoikeike ana aku imua o @kou, mamuli no ia o ko makou ike i na ano olelo eepa a kekahi mau nupepa haole o kakou e puka nei i ka auina la a me ka wanaao, e pili ana ia kakou ka lahui Hawaii no ka hoopaakiki o kakou i ke kue ana i ke kuikahi hoohui aupuni, ka mea hoi a ko kakou mau Elele e na i la no ka pono o ka aina, ka lahui a me ke alii pu hoi, ka mea hoi i hoonele @a e ka poe nana e noho mana nei ka aina.  Aka, o ka makou wale no, i mau no kakou i ke kupaa maluna o ka oiaio, a na ke Akua Ahonui e kokua mai ia kakou ka poe i hoino wale ia.

 

KE ALAHAO ME KE AUPUNI.

   O keia kekahi o na hana e kuekaa mai nei i ko kakou mau aina mahakea, ka mea hoi nana i hoomahuahua ae i ka waiwai o na aina papaala ma na wahi waiho wale o kekahi mau aina no kekahi mau makahiki loihi, mamuli o ke komo kino ana mai o na alahao iloko o na aina, me ka hoikeike aku i ka poe huli loaa, e hului pau lakou i na aina mahakea a pau e pili ana ma na wahi a ke alahao e moe ai, a no ia kumu, a mamuli hoi kekahi o ko ke aupuni ae ana i ka Hui Alahao, e komo aku iloko o na aina o ka poe mea aina, me ka nana ole, ehia la ka lakou e koi mai ai, e uku aku i na poho o na poe mea aina, ina paha he nui a uuku paha ia koi.

   Ua hiki no ia kakou a pau ke ike, ina no na haole na aina nui i komohewa ia e ke alahao, a ke hoomaka lakou e koi no na poho oia komo ana o ke alahao maluna o ko lakou mau aina, ua ko aku la ia mau koi ana, aole he mea nana e hoole, no ka mea, o lakou ia, a he hooko wale mai no ka lakou la, ke hoea aku na hoohalahala ana imua o na Komisina hooponopono palena aina, a ina he kanaka ka mea hoopii, aole oia e lihi launa aku i kauwahi o ka pomaikai, a hiki i ka haule i ka haule wale ana oia hoopii.

   O ko ke aupuni kulana e ku nei i keia wa, oia hoi keia Repubalika ku kamahao, he kulana hiki no ia ke koho wale ia aku, aia ma kahi o kauwahi e hina ai, aia malaila na hookololio ana o na hana, a ke ku aku na hoohalahala ana he mea a he mea, maiwaena aku o ka poe ilihune, ua kuli ae la na pepeiao, ua pouli ae la na maka, a ua noho ekemu mai la lakou me he poe kuli la a makapo hoi.  O ko ke aupuni apono wale ana i na hana poholalo a ka poe ekeeke nui, oia kekahi hana a makou e hoomaopopo nei, he hana hapuku ia i hiki ke ahewa ia, a oiai hoi, o makou kekahi e ike pu nei i kekahi oia mau ono, ua manao makou, ua kupono loa i ko ke aupuni ike a hoomaopopo hoi, e ku kaawale mai na hana oia ano, ka mea hoi e pono ke hana like ia mawaena o na aoao elua.

   Nolaila, o ka makou e hoohalahala nei, o ko ka lahui leo no ia, a ke hoole ia ko makou leo, ua like no ia me ka hoohalahala pu ia ana o ko ka lahui leo, nolaila, ke ku mau nei makou ma ka aoao e pale loaa ana i na hana o keia ano, a i ole ai hoi e lilo ia he hana na ke aupuni e hoomaa mau ai i na wa a pau.  O ko makou manao keia, aka, he okoa ae no paha ko kekahi poe.

 

   Nui ka makan@ o ke kowa o Alenuihaha ma keia hoi ana mai la a ka mokuahi Mauna Loa.

   He nui ka ino o na kapakai o Hamakua, wahi a na lono i loaa mai nei ia maluna o ka mokuahi Noeau.  I kona wa e hoolei papa ana ma Honokaa, ua poi ia iho la ka waapa e ke kai a lawe ia aku la no kahi a ka puu pohaku e kuku mai ana, i ka ike ana o na sela o luna o ka waapa i keia poino, ua lele aku la lakou iloko o ke kai a au mai la no ka moku, aole he ola i poino, aka, ua nahaha no nae ka waapa.

 

E HOOMAOPOPO E KA

LEHULEHU.

   Eia na leta kauoha nupepa a me ke dala pu, ke hoouna ia mai nei ma ka inoa o ko makou Lunahooponopono a me kona Hope pu hei, a oiai, ua hoike aku ma kou imua o na makamaka heluhelu a pau, mai hoouna hou ia mai kekahi dala ma ko laua lima a i ole, o kekahi kanoha nupepa paha, he mea hoi e hoohihia ai i ka makou mau hana ponoi.  Oiai, na hoakaka piha ko makou mau rula kumu, o ka Puuku wale no ka mana ma na mea e pili ana i ka pepa a me ke ola pu hoi, nolaila, iaia no oukou e hoouna ae ai i na kauoha, a me ka hoouna pu ana ae i ke dala.  E hoomaopopoia no hoi, aohe e loaa kekahi rikiki hookaa i kekahi poe e ae, i ka Puuku wale no.  Nolaila, mai poina e na makamaka i keia, o poino auanei.

 

NA OOLOKU O KE AO.

   Oiai na la mua o keia makahiki e nee nei, ke hahai nei no hoi mahopo o kona meheu, na ao polohiwa uhiwai o ke kaua, e hoike mai ana, he mau la kupikipikio aku ana paha keia o ka honua, elike me na hoike a me na wanana a kekahi poe loea a piha naauao o ka honua, aka, o ko ke kanaka mau manao koho no ia, no ka mea, ua lawe mai lakou i na hoohalikelike ana mai kinohi mai a hiki i keia la, a mamuli oia, ke hahai nei lakou mahope oia mau kahoaka no ka manawa o eina makahiki ke kowa wale no a hiki mai i ka hopena o keia ao.

   Na keia mau wanana i hoike kahiko ia i na tausani makahiki i hala, i imi nui ai kekahi poe naauao, e hoopololei loa elike me na mea i kuhikuhi ia, a o ka hopena o ka lakou mau mea i huli ai, oia no ka hooko mau ia ana i kela a me keia makahiki na olelo wanana i hoike mua loa ia, a no ia mea, i manaoio loa ai kekahi poe naauao, o ka makahiki 1900 e hiki mai ana, oia ka hopena o ke ao, a o ke au Milenio paha, wahi a ka olelo.

   Aka, aole nae malaila ka makou e hoomaopopo nei, aia ma o ka ulu mau ana o na kaua i kela a me keia makahiki, e hoalo ana i kekahi manawa, e e hana io maoli ana hoi i kekahi wa, elike me ko ka makahiki 1897 i hala aku la mawaena o Tureke a me Helene, a o ka hopena i ike ia na lanakila kekahi a pio loa hoi kekahi.  Eia hoi ke ulu mai nei na okaikai ana mawaena o Rusia a me Iapana he kumu e kaualako aku ai i ko ke ao iloko o kekahi mau hakaka weliweli ana maluna o ka aina a me ka ili o ke kai.

   Aole hoi o laua wale na moho e ku nei ma ke kahua kaua no ka hookelakela ana i ka nui o ko laua mau pualikoa maluna o ka aina, e hiki ai ke uhi pu ia ka lepo me ko laua mau koa, i like pu me na Uhini o Aigupita ka nee papa, a pela hoi me ko lana mau mokukaua hao manoanoa e laua ana maluna o ka moana, me he ma@ p@ikoa ku ala, aka, eia no hoi o Enelaui, ka mea nona ka waoana i hekoia a hiki i keia la, "nana e rula na ale o ka moana;" pela no hoi me Farani, Geremania, Italia, Sepania a me Kina, oia poe a pau ua helu ia ma ka papa ekahi o ka wiwo a me ka maka'u ole, a ua hiki ole hoi ke hoole ia ka oiaio oia mau olelo.

   Aka, pehea hoi o Hawaii, kahi aupuni uuku hookahi malalo iho o na kukuna o ka la, e ku nei e paio me kona nele i na pualikoa a me na aumoku kaua moana, no ka hoihoi hou ia mai o kona mau pono kumu i kaili ia?  He mea keia na kakou e hoohalikelike pu ae ai me na aupuni nui o ka honua, no ka mea, o lakou he mau ikaika ko lakou i patausani ia mua o kekahi ulu-iki, nana e kaai ke kahua loa, a e nui ana hoi na ola e poino maluna o ke kahua kaua hookahe koko.  Aka, o ko Hawaii uuku he mau wahi koa kona, aia i ke kapitala o Wasinetona kahi i hakilo ai no ke poha mai o ka leo kauoha o ka Alihi kaua Nui @ o ka ulele koke iho la no ia.

   O Amerika, ko Hawaii hoa paonioni o keia mau la, ua lawa loa oia ma ka aina a ma ke kai, aka, o Hawaii, he wahi makaukau kona i oi loa aku mamua o ka nui hewahewa ae la o kona hoa paonioni, oia hoi, "ke paio a ke hoohana la ka lolo i ka loo," a ke mai ka leo o ke ola, mailoko mai o na ooloku o ke kaua iloko o ka Hale Ahaolelo o ka poe Senate a me na Lunamakaainana o Amerika Huipuia, alalia, na pololei ka makou e olelo nei he kaua ka Hawaii i hana ai, aole me ka oi o ka maka o ka pahikaua a me ka nahi pohina o na pukuniahi e loaa ai ka lanakila, aka, i ke ahe malie no a hiki i ka pau ana.  Hewa anei hoi ia mau upu ana a kakou Pololei!

 

MA KE ALANUI PALI.

   Ma ka Poakolu nei i pii aku ai ke Kuhina Kalaiaina J. A. Kini, a me ka Loio Kuhina W. O. Kamika, o nana pono i ke Alanui hou o ka pali o Nuuanu e hana ia nei.  Ua hele maoli laua e hakilo pono i ke ano o ka hana ia ana, a me ke kulana paa paha e hiki ai ke apono ia ka hana malalo o ka aelike ana o na aoao a i elua.

   Ua hoike ae ke Kuhina Kalaiaina, na oi aku ka noeau o na hoohanaia ana o keia alanui, mamua ae o kekahi mau alanui pali, i hana ia ma keia mau Paemoku.  Ua hiki hoi ke hookele ia ke kaa lio a ano e ae paha maluna o ua alanui pali la @e ka maalahi @ aopopo, ka mea hoi ana i puana ae ai, ua ku maoli no i ka eleu ka hana ia ana.

   He mau la helu wale no i koe a paa pono ae na wahi a pau i ka pa ia, a e pau pono loa ai hoi na haua a pau malalo o ka nelike, a o ka wa hoi ia e pili aku ai o na alanui pali la iloko o ka lima o ke aupuni, a e hookuu ia aku ai noi na mea aelike mai ko laua no ho ana malalo o ka malu o ke aupuni.  Ua eleu no na mea nana i kuekaa i kela pali nihoniho, a lilo i kahua holo na ka lehulehu, i oi aku i ko ka wa mua.

 

KA MOKUAHI MAUNA LOA.

   Ma ka huli hoi ana mai nei o ka mokuahi Mauna Loa mai Kona a me Kau mai, a iaia ma ke kai o Alenuihaha, ma ke kowa o Maui a me Hawaii, ua pa mai la ka makani me ka ikaikanui, a hakihaki ae la i kekahi o ke kia mua oia hoi maluna loa, a hoi olohelohe mai la oia no Honolulu nei.  Ua hoi mai no oia me ia olohelohe a hiki i ke awa o Kou nei, ma ka auina la o ka Poalua nei; a e holo olohelohe aku ana no hoi ma ka ia apopo, me ia muumuu hokake ipukai, a ke huli hoi mai oia, alaila, e noho iho ana oia @ hana a hooponopono hou i kona mau wahi i kina, a o ka Malulani aku ana ke pani ma kona wahi, no hookahi paha pule a oi e hoalo ai a hoea hou aku no i ka pohu lai malino o Kona a me Kau, eliko no me kona maa mau.  Nolaila, o na poino i ike ia ma kona kino, aole ia he mea nona e hookaulua ai i keia pule.

 

KA MOKUAHI KAALA.

   Ma ka po Poalua nei i ili ai a puhi ke oka i ka mokuahi Kaala ma ke awa o Punaluu, Koolauloa Oahu, a o ke kumu no paha o ka ili oia no keia makani pa i uwili o keia mau la iho loi hala, a na@ i hookupikipikio i ke kai a lilo i mea e poino ai kekahi o na mokuahi holo mama o ka Hui mokuahi Holo Pilia@a o Puka Ma.  He wahi mokuahi mama oia, a he kulana holom@a hoi ao na makahiki i kaahope ae nei o kona holoholo ana no ka mokupuni o Oahu nei.  O J. A. Kamaki kona Ona mua o ka hoea ana mai i Hawaii nei, a mahope mai, ua hooiilo ia aku ma ke kuai i ka Hui Mokuahi.  H@lo Pili@ina, a malalo oia Hui oia i holoholo iho la, a hi@i i koaa kau ana aku la i k@la.

 

   Ua wehe hamama ia ae ka Hala Kaa Kiuaiahi hou ma ka auwina la o ka Poalua nei, a ua hoea ae he lehulehu wale o na poe makaik@ malaila, malaila pu ae hoi me ka bana aupuni kahi i kuupau ai i k@ kani o ka lakou mau hokeo.