Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 4, 22 January 1898 — Page 6

KE ALOHA AINA

POAONO, IANUARI 22, 1898.

 

(Mai ka aoao elima mai.)

 

EA  MAKOU  MISIONA

 

       Elike ma ka’u a pane mua aku nei ua hoomaha ka Hale Ahaolelo a noho hou mai ma ka malama ae nei o Ianuari, 1898, a na ia hoomaha ana o ka Ahaolela, pela no hoi makou i pa@ini hou ole ai i na hana e like me na la kinohi.  Aka, aohe nae o makou mau la noho wale, he hana no me ka nee malie no mua.

 

       Aloha no he hopo mai.

Aole i hopo Ladana,

I ka nui o Asia,

Huea ke Kaona uui,

Laki ka Moana Iniana.

 

Pela no ka manaolama e noho nei aole kue-e o na Elele, he mau ka like, me he mea ala, hookahi ka manao, hookahi ka hana, a elike me ka lokahi o na Elele, pela ka lokahi o oukou ka lahui mahope, mai imi oukou i mau kumu hoohaunaele a hoomokuahana ia kakou, no ka mea he mea hoonawaliwali kela i ka makou hana.

O ka makou hana i kekahi mana wa, o ka hoolonolono, ka hakilo, na hookeonimana ana, na hookaau olelo, ka huipu ana me ke anaina ike a ke ‘Lii i kekahi manawa, “oiai he nui na Senate a me kekahi poe Lunamakaainana e hele mai ana e ike i ke Alii, ka lakou mau wahine a pela aku.

No ke Alii ka hele ana mai e ike lilo mai la me makou na hookaau olelo ana, ma kela a ma keia, a hiki loa aku la i ko kakou ninau, a ilaila ka lawsia, ka-a i ka makau a paa, hilo a paa ka maunu, a ilaila no ka lawaia ike no i ka uhu maalo i ka maka, maopopo he uhu hei keia, ua hahai i ka pakali, (ka uhu-kai) pela iho la makou e kuu ai i ka palu, a e lohe ai hoi i na mea huna mai a lakou mai a hauoli ae la ka manao.

Penei:  ina he kane he hoohui aina, o ka wahine he aloha aina a ina paha o ka makuakane he hoohui aina, a o ke kaikamahine a me ka makuahine he aloha aina, e haule ana ka manaopaa o kela kane, a i ole, o kela makuakane, i keia mau mea e hone aku nei i ke kumu o ka hana.

Pela iho la e loaa ai na launa nui ana me ko onei poe, a loaa mai la na kono o ka po, oia ka wa hele nui o makou i na hale e konoia mai ai a’u e olelo ae ai, ke hana ia nei no ka hana e na Elele me ka hoomanawanui iloko o ke anu a me ka inea, e like no hoi me ke ‘Lii a kakou e hoomanawanui nei i ke anu, akahi makahiki a oi no kakou ka lahui, pela no hoi makou e hana nei a mai kaniuhu mai oukou a lohe aku oukou i na mea oiaio a pau loa.

Ke hele nei makou e makaikai ma na wahi kaulana o ke kulanakauhale nei, a mawaho aku o ke kulanakauhale nei, e like me kahi o Wasinetona i noho ai, a e waiho nei, oia hoi o Mount Vernon; he wahi @kai @ i ia keia, @, he wahi kiekie ma ka mokuaina o Vireginia a me Merelana, e huli aku ana e nana i ka muliwai o ka Potamaka.

O kahi keia e waiho nei o ke kino kupapau o ka Na’i aupuni kaulana o ke aupuni o Amerika nei, a ua makaikai makou i kona hale, kona moe e moe ai, ka uluna, na kihei, huluhulu, kahi moe o ka wahine, kana pabikaua, na hale hana, kona kaa lio ohana,  oia mau no, he wahi nani a ka malihini e hoohihi ai kona mau mala pua, na laau kanu, na mea a pau, he nani wale no.

Aina hahaki oe i kekahi lala laau, a kua paha, he hooukuia.  He 16 mile ka mamao mai ke kulanakauhale aku o Wasinetona nei, ma ka aoao hema, he 25 wale no keneta ka uku e holo aku ai, a he 25 keneta no hoi no ka hoi ana mai huipu he 50 keneta wale no.

A i keia wahi oe e huipu ai me kekahi poe hanohano a loaa na hoomahele ana e ike ai makou i na ano a pau o ko kakou kulana hana a o kahi no hoi keia a ka Moiwahine Kapiolani i holo ai e   makaikai, a maluna nae ia o ka mokuahi, ma ka muliwai o Potomaka, a pae ae malalo o ka uwapo o kahi noho o Wasinetona, i ka M. H. 1887, a ua ike oia i keia waki, a ua aku makou no na wahi e ae, ma ka 5 keneta wale no ka uku holo; ina he elua mile, a i ole, 3 mile paha o keia nee ana, hele ana, aole ia no ko makou lealea, aka, no ka hana no ia a oukou ka lahui, he mau hana hoonaauao kela ia makou, o ko makou manao ana, o na hookeonimana ana o makou na Elele ia makou iho, he kumu ia e ike mai ai o ko onei poe ia oe, alaila hoolauna mai, a ina aole oe e hookeonimana, alaila, aole no oe e ike ia mai.

Penei:  he paa lole okoa ko ka aina kakahiaka me kona mau rula pela no ko ka aina awakea, ka aina ahiahi, he paa lole okoa no ko laila, a ina komohewa oe i ka Iole o ke kakahiaka no ke ahiahi, e lilo ana oe i mea nema ia, alaila, aole e loaa na launa ike ana me ka poe hanohano, a me ka poe kiekie o keia aina, a oia no ka makou e hoao nei, a oiai no oe a me ka lahui, ua ike no i ke kulana o na Elele, aia mai ka ikaika ia oukou a me ke keonimana ana, he hana wale no makou.

Ma na anaina ike a ke ‘Lii, ua nui loa ka poe hele mai, a e himeni pu ana makou ia, Aloha oe, Mai poina oe ia’u, O Maui no ka oi, Huihui pua, a pela aku.  Nui ka hauoli o keia poe, aia a piha hauoli alaila, e launa auanei makou wa ke ano kamailio, alaila lilo ae la he mau hoaloha ninini ka aila, a ina ia nei o Williama White ka mea piha aila, ina ua lilo i mea hauoli ia kana aila, a pela iho la makou e nee nei me ka malie.

Ma keia wahi, e kala mai, a keia pule ae, kakau @, kakau @ @ wale no @.  Ahahui, e kupaa ma na ano a pau, oia wale no ke kauoha, a he mau manao hoolaia i kakau piha ia @ Elele o ka lahui, a i ole, e maua na Peresidena a kauoha i hooiaio ia, alaila hana mai oukou, a e hoomau i ka noho malie a na ke Akua e kokua ia kakou iloko o ka maluhia i na wa a pau.  Amene.

 

DAVID KALAUOKALANI.

Elele a ka lahui.

 

KA  HOU  PAHI  MA  KAPAMOO.

 

Aia hou no he haunaele i ulu ae mawaena o kekahi poe sela manuwa o luna o ka Balatimoa, a me kekahi pake nona kekahi mau rumi hoolimalima maloko o Kapamoo, e kokoke aku ana i ka halekula hoomaamaa o Mila ma ke alanui Chaplain, i ke aumoe o ka Poakolu nei, a ma keia wahi alanui, aia he ala ololi mawaena o ke alanui Nuuanu a me Chaplain, e noho ana ma keia wahi, he pake kamana, nona ka inoa o Ah Kiu, ua hou ia oia i ka pahi ma ka aoao hema, a paa iho la oia makekahi lua i eliia, me ka hooiia aku o kona eha ma ke akemama.  O kona mea nana i hana ino oia no kekahi koa manuwa no luna o ka Balatimoa.  Ma ka hora 10, aia he elua mau manuwa ua hele aku iloko o Kapamoo, a ninau aku la i kekahi pake, ina paha ua ike oia i kekahi rumi hoolimalima no ka po, ina he mea hiki iaia ke loaa kekahi rumi.

I keia wa, ua haawi aku la ka pake i kekahi rumi maikai loa i loaa iaia, i ua mau manuwa nei, a lawe mai la oia i ka hapaha dala mai ia laua mai, me ka manao, e hana pono mai ana la hoi ua mau wahi ohua palemo nei, eia ka e komo aku ana oia i ke ehuehu o ka poino a me ka pilikia.

Aole i liuliu ka wa o ke komo ana aku o ua mau wahi manuwa eepa nei iloko, a puka mai la iwaho, a nonoi hou mai la i ka pake i ke dala, no ka mea, aole laua i makemake ia wahi.  Me ka hoohakalia ole, ua kui aku la kekahi o ua manuwa nei ma ka ma ka, a holo aku la, me ka hahai ia e ka pake mahope, me ka leo e kahea ana:  “Holina!  Holina!!”

Mamua ae o ka hiki ana aku ma kekahi wahi puka pa uuku e puka ana iwaho ma ke alananui Kahunapule (Chaplain) ua huli koke mai la kekahi o na manuwa a hou aku la i ka pake, ua hoomau no ka pake i ke alualu ana i na manuwa, aole nae i hiki aku mawaho iho o ka pa o Ema Hale ma ke alanui Nuuanu, ua haule iho la oia iluna o ka ili o ka honua.

Ua hoea koke mai la he puulu o na poe kokua a me na makai, ma kahi o ka pake e moe ana iloko o ka ehaeha, a ua hoomaka koke ia ua kumu e alakai ia ai ka mea nana i hana keia nana lokoino, i wahi nona e paa ai i ka hopu ia, aka, aole nae i loa ka mea nana i hou i ka pake i ka pahi, oiai, ua mahuka mua no paha oia mamua o ka wai hou ai i ka pahi.

Ua lawe ia ka mea i poino iloko o ka Halemai Moiwahine, malalo o na lawelawe lapaau ana a Kauka Wahie, a me he mea la, e loaa ana no paha iaia ka oluolu.

 

KA  PEPEHI  KANAKA  O  NU  KILANI.

 

Mamuli o ko ke Komisina waiho ana aku imua o ka Oihana Makai o Honolulu nei, i kekahi pepehi kanaka i manaoia, ua kipa mai oia ianei, a ua puhalahiu loa aku no Kapalakiko, maluna o ka mokuahi Alameka, i kona wa i kipa mai ai.  A ina aole pela, alaila, eia no paha oia ke haupeepee mai nei ma kekahi wahi o ko kakou mau awawa pouliuli, a ina aole pela, alaila, ua kau oia maluna o kekahi mokuahi okoa, a i ole o kekahi moku pea paha, no kekahi mau awa okoa aku.

Mamuli o keia kumu, ua hoike ia aku kekahi lono malu i ka oihana makai o Kapalakiko, e hakilo pono ia ka mokuahi Alameda, i kona wa e hoea aku ai ilaila a i hiki ai hoi ke noii pono ia na kumu e hopu ia ka lima koko a hoopaa ia ma kahi e hiki ai ke hooko ia na hoopai koikoi o ke kanawai maluna ona.

Aole hoi o ko Kapalakiko wale no kai kauoha ia pela, aka, o ko kakou Oihana Makai no hoi kahi maanei, ua haawi ia aku na kuhikuhi ana a pau o ke ano o ua eusu la i mahuka mai nei mai Nu Kilani mail, a eia ia ke paa ia nei e ko kakou poe Makai Kiu, a me he mea la, he lele mua nona mailuna aku o ka lepo o Hawaii kona pakele, noho iho oia ianei, he mea maopopo loa, aole e liuliuna la i koe a paa oia i ka hopu ia.  Nolaila, ke makemake nei makou i na Makai Kiu Hawaii, elike me D. Kaapa, a me kona poai, eia iho ka hana i ke alo, e mau ai ke o aaa o kela moto e paa nei, “o Hawaii Imiloa,” a makou hoi e kaena nei, he poe huluaa lakou no ia hana, a o ka pakele no, oia no kona mahuka mua.

 

KA  NUI  O  NA  ALIIMOKU  O  IAPANA.

 

O ka nui o na alii o na aumoku kaua o Iapana ma ka la 1 aku nei o Dekemaba o kela makahiki aku la, penei no ia:

Adimarala 1, Hope-Adimarala 7, Rear-Adimarala 8, Kapena 98, Kapena malalo iho 166, Alakai 174, Lutanela ekahi 427, Lutanela elua 198, Lutanela ekolu 105, Pikimana 111, huina he 1,291 aliimoku, a mawaho ae o keia he 190 i hookuu ia, huina he 148 aliimoku.

 

NA  HOOLILO  O  NA  AUPUNI  LIKE  OLE.

 

O ka uui o na lilo o kekahi mau aupuni mana nui o ka honua nei no ka makahiki 1896 i hala aku nei, ua ike ia o Enelani hookahi ka mea nui o na hoolilo no kona mau mokukaua moana, penei ia:

Enelani, $106, 321, 885; Farani, $54,386,395; Amerika Huipuia $30,900,660; Iapana, $29,729,595; Rusia, $29,175,260; Geremania $21,860,340, a me Italia, $20,649,920.

 

UA  HALA  AKU  LA  IA  KEIKI  PAPA  O  KA  AINA.

 

Ma ka hora 12 a oi o ka po Poalua nei i kipa ae ai na lima menemene ole o ka make a kaili aku la i ka hanu ola o Daniela Lutera, kekahi o na keiki hoehoe waapa o keia kulanakauhale, a he mea malama wai hoi no na uapo i ke au o ka Moi Kalakaua a me Liliuokalani, maloko o ka Halema’i Moiwahine.  Ua hanau ia oia ma ka Malu Ulu o Lele i Lahaina i ka makahiki 1857, a me he mea la, ua pihi iaia na makahiki he 47.

O Mahuka ka inoa o kona makuakane, a he kamana nui hoi oia no ke Alii Kekuanaoa, a o Kahoe ka inoa o ko lakou makuahine, a na laua mai keia Lutera, Ekela, Keoni a me hookahi kaikamahine. 

Ua haalele iho oia i kana wahine me elua keikikane e ola nei a me hookahi kaikamahine.   Ua hoihoi ia ae kona kino wailua mai ka Halema’i ae a i Honokaupu kona home ponoi, a mai laila aku e manela ia ai kona kino no ka iluna o Kawaiahao.  Walohia wale.  Ke komo pu nei makou i na u walohia ana me ka ohana a pau o ka mea i make.  Aloha no.

 

UA  MOE  OPIOPIO  AKU  LA  I  KA  UHIWAI.

 

Ma ka Poakolu, Ianuari 12, 1898, ma Kapohue, Hana, Maui, ua kipa ae la ma home noho o ko makou makamaka a hoaloha oia aina, J. W. H. Momoa ka Anela palamimo o ka make, a lawe aku la i ka hanu ola o ka laua hanai, Miss Elizabeth Hooulu Kahaiolelo, iloko o ka wa pokole wale no o ke kaa ma’i ana, e hiki ole ai ke manao ia aku, he ma’i ia e pilikia ai.

Ua hanau ia oia ma Kowali, Hana, na John K. Momoa a me Karala kana wahine, a ua lilo koke aku no hoi i ka hanai ma ka lima o ko laua mau pokii i ka piha makahiki ana aka, elike no me ka olelo a ka buke nui, o Kapa mea i makemake nui ai, ua lawe opiopio aku la no oia e like me ka olelo, o na keiki liilii, o lakou na poe nona ke aupuni o ka lani, a pela io no paha na hooko ana.  He mea walohia no ka naau, ka hoea mau ana mai o na leo kumakena mai ko kakou lahui mai, mamuli o ka anai mau ia ana o ka kakou mau pua e keia enemi ino nana e hooneoneo nei i ko kakou lahui.  Ke komo pu aku nei makou i na e walohia ana me na makua hanai o ke kama i lawe opiopio ia aku la.  Walohia no!