Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 6, 5 February 1898 — Page 2

KE ALOHA AINA, POAONO, FEBERUARI 5, 1898

 

Ke' Aloha Aina

H@oknmaia no ka

Pomai@i o ka Lehulehu, a ke.  Nu pepa  @ ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE

Lunahooponopono.

EMMA A. NAWAHI

Puuku o KE ALOHA AINA.

 

HONOLULU FEB. 5, 1898.

 

POMAIKAI KA POE HOOPONO

 

            O keia mau huaolelo maka-ala e kau kehakeha ae la maluna, he une hooni ia iloko o ka puuwai o ka lahui nawaliwali o Hawaii, ka poe hoi i hao ia aku e ke kai hoee o na hana pakaha, mai na hoaloha mai a kakou i himeni pu ai me na alii o kakou, he poe maikai a kupono lakou ke malama ia e kakou, aka, ua hiki no nae ia kakou ke ike a hoomaopopo maloko o ka kakou mea i hoomanao ai, a oia hoi keia:  E malama ana kekahi kahu hanai holoholona i kana ilio punahele, a ua kaena mau hoi oia, he laka a he hoolohe loa oia i kona leo, aka, oiai nae oia me kona hoahele e hoi aku ana no ka hale, ua aoa mai la ua ilio laka nei me ka huhu nui, kahea aku kona kahu iaia ma kona inoa aole oia i maliu mai , lele mai oia a nahu iho la i kona kahu ma na wahi a pau o kona kino, a lilo oia he moepuu na ka mea ana i mai lani ai; o ua ilio laka nei hoi, holo aku la oia a nalowale loa mai ke alo aku o ka mea naua oia i hanai me ke kunukunu ole.

            Ua pili pono keia inau wahi olelo nane i na hoaloha o kakou e keikei pue nala mai nei iluna  o ka paepae kapu o Liloa, oia hoi, o na 'lii na kahu nana i hanai keia poe, a momona ko lakou mau kino, nanahu iho nei lakou i ke Alii Aimoku, a hoolilo iaia i mea pilikia, e noho ana iloko o ka ehaeha, aka, o ka hoomanawanui i na hoino ia, ke hoea mai nei na lono, e loaa ana he pomaikai i ka mea hoopono.  Pololei.

 

AOLE I KOHO KA HALE SENATE.

 

            Ma ke ku ana mai o ka mokuahi Peru i ka po Poalua nei, mai Kapalakiko mai, i loaa mai ai ia makou na lono hope loa no na mea e pili ana i ke kuikahi hoohuiaina, a oiai hoi, he hookahi la ke kaawale o kona manawa mai ko ka Auseteralia mai, e olelo ana, ke kuekaa ia la na kumu i hoea mai ai o keia hana.  O ka la e koho ai na aoao a elua iloko o ka hale, aole ia i hoike maopopo ia ae, mamuli o ke akenui o ka poe e pipili la mahope o ke kuikahi, e hoolohilohi aku, i loaa ai he manawa e huli mai ai no kekahi poe, i pau aku i ke kaoo mahope o ke kuikahi mamua i  huli ma ka aoao kne, a no ia kumu, aia ka hopohopo nui iloko o na noonoo o na poe kakoo i ke kuikahi, ina e hoea 10 mai ana ka la e kono ai imua o ka Hale.  Nolaila, e ka lahui, ua kokoke loa mai kakou i ka ipuka o ka hauoli, a e noho me ka hoomanao.

 

KA WAIHONA WAIWAI O KE AUPUNI.

 

            Mamuli o ko makou kaana ana me ke akahele iloko o keia mau la e nee nei, ua hoea mai la makou me na hoikeike ana a ko makou hoaloha o ka makapeni, ka me hoi e kakoo ana i ka pono o kona mau haku, ma ka aoao e kue ana i ka lahui Hawaii, oia hoi ka poe e noho mana nei maluna o ka aina, e olelo ana, o na huahelu miliona i hoikeike ia ae ma na hana a lakou i uhaai iho nei, he heluna oi aku ia o ka holomua e like me keia malalo iho, i loaa ma ko makou imi ana, a oia hoi keia:

            "Mamuli o na lono i hoikeia mai imua o makou, no ka mea e pili ana i ka Waihona Dala o ke aupuni, ua ike ia, o ka huina loaa aupuni @ ka makahiki i hala aku nei, ua hiki aku ia i ka huina o $2,659,434.16, a o na lilo he huina ia o $2,617,822.89.  Nolaila, e koe ana ma ka waihona ka huina o $41,611.27.

            "O ka loaa maoli o ke aupuni mawaho ae o na dala aie, he huina ia o $2,188,826.79.  O na lilo i lawe ia no loko mai oia mau loaa, he $1,924,384.59."

            O keia na huahelu makani i hoikeike ia mai maloko o ka nupepa Kuokoa o keia kakahiaka Poalima, a i ko makou kuekaa pau ana i kona mau nihoniho mai ka mana a hiki i ka pau ana, ua ike ia, ua like keia me ka opu makani oleko o ka hale amara, i ka wa e pauma ia ai, e piha ana oia i ka makani, aka, i ka wa e hookuu ia iho ai, e mimino ana na ili pauma, a lilo me he mea ole la.

            Hauoli nui makou i ka hoike aku, ina i hoikeike pono ae oia i na huahelu aie kaa ole a kona mau hookapuhi i hana ai, nona hoi kahuina nui hewahewa o $4,000,000 a oi, a i hoopaa ia aku nei hoi na Amerika e hookaa ia mau aie, ke apono lakou e lawe ia Hawaii i aupuni hui ia malalo o ka lakou nei mau hookonokono ana.

            O na poe noonoo maikai a pau na hiki no ia lakou ke ike iho, o keia mau huahelu i hoike ia ae i ke akea, aole ia he mea io, aole hoi he mea koko, aka, ua like ia me ke kanaka i nele i ke koko ole, oiai ka aie lahui e pii mau ana iluna i na wa a pau, a oia hoi ka makou e hoike aku nei, he kulana popopo loa keia o ke aupuni e ku nei a hiki i keia la, a oia hoi ka makou e olelo nei, mai hilinai i ka makani, o ohi i ka puahiohio.

 

KA AHAHUI A KA MENEHUNE.

 

Kue o Alealea ia Pipipi.

 

HOOHOLO KA HAPANUI O KA 'AHAHUI E HELE O PIPIPI.

 

He Moeuhane i ke Akaku.

 

He Hooheno i kilo ia i ke Aumoe.

 

            O ka ohana Menehune, na kanaka liilii hookalakupua i hanau ia maluna o ka lepo o Hawaii, i ke au kahiko i hala aku la, aka, o ka lakou mau okumukumu hana i waiho iho ai i kia hoomanao na keia hanauna opio e nana aku ai, eia no ia ke waiho mai nei ma kela a me keia wahi o ka aina me ke kulana pahaohao, e hookomo iho ai iloko o ko kakou mau noonoo ana, i ke kupanaha loa o ka loaa ana o kela haawina iloko o ko lakou mau uhane, oia hoi ka lokahi, a ke o nei kela inoa o ka lakou mau hana, oia hoi, "he pupukahi wale ia no na hana nui a pau iloko o ka wa pokole loa, a e ko aoa ka mea i makemake ia e lakou, a e kekahi mea okoa paha nana i haawi i ke kauoha no ka hana ana."

            Ua aui ae nei na la, a ua hala aku nei ka Lapanui o ka manawa a akahi uo a ike hou ia ke kino pahaohao o keia poe kanaka liilii e haiamu ana maloko o na paia o ka halealii o Iolani, ua piha pu o loko o ka pa, a o loko hoi o ka hale, aohe wahi i koe, o ka hele ia o ka piha a ka winiwini o ka pahu hae, e hiki ole ai i ke kilo uhane o ke kuluaumoe ke helu papa aku i ka nui o na poe i akoakoa ae.

            O ke kumuhana i hoakoakoa ia ai na Menehune, oia ka holo ana o Pipipi i Kahiki, a hiki loa aku i Kuaihelani, i ka aina o na eepa i noho ai, no ka hele ana e hoopalau me ko laila aliiwahine, a ua huliamahi hoi na Menehune a pau mamuli o keia manao o ko lakou alii, me ka hooho ana mai, ua pono, a e hele koke oe, o lilo auanei ke aliiwahine i ke kane okoa.

            Aka, o Alealea nae, ka Pukaua a me ke Kuhina Nui o na Pipipi nei, ua kue loa oia i keia manao hele o ko lakou haku, a hiki i kona kau ana ma na waa kaulua, no kahi o ka mea ana i makemake ai, e hoole ana hoi i ka makemake o ka mea nana e kilo, a e kuhikuhi i ke alahele e loaa ai ka pomaikai i kona haku; a no keia mea, ua pau iho la ua poe eepa Menehune nei i ka naholo, no ka hoi, ana no ko lakou mau wahi i hele mai ai.

            He moeuhane keia haawina i loaa i kekahi mea iloko aku nei no o na la mua o Ianuari, a ua hoike ia mai ia makou, he kupanaha no ke ano o kona hoea ana mai, oiai, ua moe no na maka, a o ka naau no nae e aia ana no.

            I ko makou hoohalikelike ana, a hoolonolono olelo ana hoiiloko o na poai kalaiaina o ka aina @auau nei, elike me na lono i lawe ia mai i o makou nei, ina uae hoi he oiaio, ola hoi, ua kuliko na mea i lawe ia mai ma o ka moeuhane ia me na hana i lawelaweia e ke aupuni e ku nei i keia la, a i wahi hoi e pili pono io ai hoi, eia iho na wehewehe hana i hoikeike ia mai, na makou e huai pau aku:

            O ka Ahahui o na Menehune i hoike ia, oia no ka Ahakuka o ke aupuni Repubalika Hawaii, i hui ia mai ka Aba Kuhina, ka Ahakukamalu a me ke Poo o ka Mana Hooko, o lakou a pau, ua apo ia he hookahi hopunaolelo, a maluna hoi o laila ka hookolo ana o na kokoia o keia moeuhane pahaohao i kilo ia i ke aumoe o Mahealani, e ko makou mea kakau me ka anoi nui ia.

            I ka wa e noho nei o ka Ahakuka hui ia, oia no ka wa i hoopuka ia ae ai o ka manao, no ka hele ana o Pipipi, (oia hoi paha o Peresidena Dole ma ka hoopili ana), no ke kii ana i ka wahine ui e noho la i kukulu o Kahiki, a i hoi loa aku hoi i Kuaihelani, (oia ke kuikahi hoohuiaina.)  Pualu like mai la na mea a pau, ua pono, a e hele oia no ka hoihoi ana mai iaia i o kakou nei.

            O keia hoi ka wa i ku ae ai o Alealea, ka Pukaua nui o ke alii a kue i keia manao o kona mau hoa, me ka pane aua, aole e pono ia kakou ke hookuu aku iaia e hele, oiai, he hana aloha ole ia na kakou, a oiai hoi, he nui na poino ma ke alahele, he mau mahina ino keia o ke kau hooilo, a e hai na anei hoi kakou i ko kakou haku e hele no ka pono o ka lehulehu.

            O ko'u manao, wahi a Alealea, (oia hoi o Sam Damon) aole loa au e ae e hookuu aku iaia e hele heaha ka waiwai o kona hele ana, ua hele a ku ke ahua o ua mea he aie, a o ka kakou anei ia e hookuu aku iaia e hana elike me kona manao.  O ko'u manao, ke hoole nei au i kona hele ana, a aole loa hoi au i apono iki i keia kumuhana no ka pono o na mea a pau.  A ina oukou e hoouna ana me oukou aku no ia.

            I ko makou lawe aua mai a kaana i na manao o Alealea, he kiekie ka uaauao, a ua kakoo pu ia hoi me kona ike kalaiaina pu.  Nolaila, o na hoiloli o keia moeuhane e hoea mai ana no ia me kona mau hopena moakaka, a na kela a me keia mea heluhelu e kaana nona iho, i ke kulike o ka haawina moeuhane me na mea i hoohana ia. E pololei ana paha ka moehane a ka Menhune, alia nae hoi kakou e apono e ae i keia wa, a hoea mai na hooiaio ma keia hope aku, a ia wa kakou e olelo iho a ka pololei oia mau hana.

 

HOEA O J. O. CARTER I WASINETONA.

 

            Maluna mai nei o ka mokualii Per@ o keia wanaao Poako@u mai Kapalakiko mai, i loaa mai ai kekahi lono e pili ana no ke J. O. Carter hoea ana aku la i ka pahuhopu o kana huakai, oia hoi o Wasinetona, penei:

            Wasinetona, Ian. 25.  O J. O. Carter o Honolulu, i holo mai nei no ke kue ana i ka hooholoia o ke kuikahi Hawaii, ua hoea mai nei oia i ka po nei mahope o kona alo hoomanawanui ana mai nei i na inea o kona alahele, ua ukali ia mai no oia e kana wahine, a eia laua ma ka Ebbitt House, kahi hoi a ka moiwahine Liliu a me na Elele Hawaii e noho nei.

 

HE OLELO HOOHOLO KUPANAHA.

 

            Mamauli o ka makou hoolonolono olelo ana, mai ka pohai mai o na hoaloha, ua hoopalihi ia mai la makou i kekahi olelo hooholo ano nui a ka Aha Kiekie i hoopuka ai ma ka Poaono nei, Ianuari 22, oia hoi, aole i loaa ka mana i na Aha Apana e kapae a e hoopanee paha i ka hooko ana i ka olelo hoopai ma kekahi ofeni (karaima) i laweia ae imua o lakou, e  hoike ana, aia wale no ia mana @loko o na Aha Kaapuni.  Ua hiki ia lakou ke kapae i ka hoo@ai mai kahi Kau a kahi Kau, oiai he mau Aha mau lakou; aka, o na Aha Apana, he mau Aha wale no lakou no ka manawa.

            Ua hoopukaia keia olelo hooholo, ma ka hihia a ke aupuni kue ia Pedro i hoopii hou ia mai ka Aha Apana aku o Honolulu nei a ka Aha Kiekie.

            O ka hoeha i ka wahine, oia ke kumu o keia hihia, a ua hoopaiia oia, ma ka hana oolea, a no ia kumu, ua hookanaaho aku kona ola i ka Aha Kiekie, a ia hou poo ana aku nei ilaila, loaa io ke ola, oia hoi, ua hookuu ia mai la oia e ka Aha Kiekie, mai kela hewa ana i hana ai, a eia oia ke hele nei me ka lanakila.

            O keia ka makou i manao ai ua kupouo loa i ka Aha Kiekie ke ao koke aku i na Lunakanawai Apana, mai hana hou elike me keia, o puehu mau auanei ka hulu.  A o na hihia i hoopaiia e na Lunakanawai Apana, elike iho la me ia ke ano, ua pono loa ke hoihoi koke ia ko lakou mau hoopai i ahewa ia ai.

            Ma ka hoopii koi aie a Mrs Annie K. Ul@kou, e kue ana i ka Moiwahine Kapiolani, no na dala he $15,000 i waiho iho nei imua o ka Aha Kaapuni o Oahu nei, ua hooholo ia mai ka pono ma ka Poalima aku nei no ka Moiwahine Kapiolani.  O J. M. Kaneukua, ka loio o ka Moiwahine, a o W. R. Kakela a me W. F. Weaver na loio o ka ao@ hoopii.  Wela ka hao i ka loio Aloha Aina.