Ke Aloha Aina, Volume IV, Number 8, 19 February 1898 — Page 2

KE ALOHA AINA

 

2     KE ALOHA AINA, POAONO, FEBERUA 19, 1897.

 

Ke - Aloha - Aina.

Hookumuia no ka Pomaikai o ka Lehulehu, a he Nupepa na ka Lahui Hawaii.

 

EDWARD L. LIKE, Lunahooponopono,

EMMA A. NAWAHI, Puuku o KE ALOHA AINA.

 

E MALIU MAI I KA UWALO AKU.

 

            Ke hoike ia aku nei ka lohe i na hoahanau Moremona a pau, e noho ana ma kela a me keia wahi o ka aina, mai kakau, mai ae, a mai hoolauna mai me Beniamina, he haole moremona, e hele aku ana e nonoi i ko oukou oluolu, no ke kakau a kakoo ana i ka ninau hoohuiaina e waiho a make la imua o ke alo o na Senate ma Amerika.  Ua hoike ponoi ia mai keia hana imua o makou, e kekahi lunakahiko o ka hoomana Moremona, e kauoha ikaika mai ana ia makou, e hoike koke aku i keia lono imua o na hoahanau oia aoao hoomana, a me kekahi poe e ae paha, mawaho ae o na hoahanau oia aoao hoomana.  Nolaila, e maliu mai i keia leo uwalo, no ka mea, aia mau ilaila ko kakou lanakila, ke hookuli mai no oukou, o ko kakou poino ana no ia, a ke hoolohe mai no hoi oukou, o ko kakou palekana ana no ia.  Ke kau aku nei no nae ko makou mau maka maluna ona mea a pau, a pela kakou e pono ai.

           

AE, MA KE KAMAILIO IKAIKA KAKOU.

 

            Ae, i lawe mai la makou i keia mau wahi mamala olelo a hoani aku imua o ka lahui, mamuli o ka lohe mau o ko makou mau pepepiao, i na olelo e hiki ole ai ke ku aku a nanamaka i ka hoopuka hele ia ma na huina alanui, e pai ana, "aole pilikia, nui ke dala a ka Lahui, ina pilikia, ua makaukau makou e hoouna aku i ke dala," a pela aku, aole no hoi o lakou wale, aka, ua pau pu no me na poe e ae, i manaoia aku ai, o lakou na hoewaa e hiki ai ke hoopakele i ke ola o na poe kau waa a me ka waa pu hoi.

            I ko makou ike ana iho i ka leta a Kalauokalani i hoopuka ia ma ka Ahailono a me ka J. Heleluhe maloko o ka Makaainana, e hoike mai ana ka laua mau leta, e huli hoi mai ana na Elele no Hawaii nei, a e hoea mai ana no Kapalakiko no ke ala huli hoi mai i ka home nei, mamuli o ka laua mau hoike palapala, oia no ka hiki ole ke noho hou aku na Elele mamuli o ko kakou lahui kokua ole ana i ka waihona hoahu o ko kakou mau Elele.  O keia na nupepa nana i hoikeamaka @e nei ko na Elele pilikia, a o kahi hoi keia @ makou i manao ai, ua [content unreadable]pono makou e pane aku i na Poo o na Ahahui Kuwaena Aloha o na kane a me ko ka Hui Kalaiaina pu hoi.

            Oia hoi, i ka wa i holo ai na Elele a hiki i keia la, aole loa he mau bana i hoala a kukulu ia e keia mau Ahahui poo elua, mawaho o ka Hui Aloha Aina o na Wahine, ka poe hoi i imi a hana maoli me na lima palupalu no ka pono o na poe a kakou i hoouna ai.  Ua ku malie na Ahahui me ka hoolono ana, aia a hoea mai ka leo mai ka aina mamao mai, alaila, hoomaka na hana e hoolalelale, no ke kaohi ana aku ia lakou e noho malie aku i o, a e imi ae hoi makou ia nei a mahope hoouna aku.

            Ke hoomanao nei makou me ka poina ole i i na olelo a Lohiau i pane aku ai imua o Hiiakaikapoliopele, i ka pane ana mai o Hiiaka, "ka pule;" a oia hoi kana i pane aku ai:  "i mana no ka pule i ka la o ke ola."  He olelo oiaio loa kela, no ka mea, i ka wa i lohe ia mai ai keia mau lono hoopilikia manao, (ina io hoi he oiaio,) aohe mea oi e aku o ka hoahewa ia, o keia poe Luna Nui wale no o keia mau Ahahui elua, oiai no nae hoi ka Hui Kuwaena o na Wahine, e kauoha ana i na Ahahui Aloha Aina lala ma na mokupuni, ka poe hoi a makou e hoike pinepine aku nei i ka lakou mau kokua me ka hunahuna ole, a i hoihoi ia aku paha iloko o ka lima o ka Puuku oia hana, oia hoi o Miss Lucy Peabody.

            I na i hana na Ahahui Aloha Aina o na kane a me ka Hui Kalaiaina, mahope iho o ka pau ana o ka paina luau a na wahine, hoala i kekahi mau hana e loaa mai ai ke dala, hoouna paha i na Elele me na mokupuni, paipai i na Ahahui Aloha Aina lala a me ko ke Kalaiaina pu, haawi mau aku i na olelo hoolana hoohauoli, i keia la, aia no ke ola o ko kakou mau Elele, ke hiki mau ala i Wasinetona, me ka paa mau o ka manawa aole he mea nana e hookuemi hope mai.

            Aka, pela anei kakou i hana ai, ua eu like ae anei kakou a hapai i na hana e hiki ai ke hoomau aku i ka noho ana o ko kakou mau Elele ma o?  Aole!  Aole loa!!  Ua like kakou me he huila wai niniu ole o kona mau epaepa i ka makani, a me ka kamailio a puni ke kulanakauhale, o ka kakou mea ia i ike.  Nolaila, e pale loa ia mau olelo, a e hana iho o na lima me ka noonoo pu o ke poo, i wahi e ku ole ai ka makaia a ko kakou mau enemi.

           

EIA MAI A HOE A AKU.

 

            Oi[content unreadable] mamuli o ko makou manao, he mea pono ke ike mua kakou i na hana e hoea mai ana mamua o ka hooko ia ana, nolaila, ua manao makou, o ka kupono keia e hoikeike aku ai imua o ka @@hui holookoa mai Hawaii a Kauai, oia hoi, eia mai he iliohae i aahu ia me ka aahu hulu hipa o ka hookamani, a hoea aku imua o ko oukou alo, ma ke ano hoohulihuli hoahanau no kekahi ekalesia, a i ole, ma ka hana ana paha i kekahi mau palapala hoopii kue hoohuiaina, aka, o ka oiaio a me ke kaona oia mau hana, he hoopunipuni a me ka wahahee.  A i wahi e maopopo pono ai keia mau hana a pau; ke hoike aku nei makou i ola honua, mamua o ka hoea io ana aku o ia mau hana hoopahaohao ma na wahi a pau o ka Paeaina holookoa.

            Eia mai a hoea aku o Beniamina Cluff, he haole kumukula no Maunapohaku mai nei, a i kakoo ia kana huakai e Moses Nakuaau he hoahanau no ka ekalesia Moremona o Laie, e hele aku ana laua me kekahi mau palapala kakauinoa i hoololiloli ia ma ke ano he kue i ka hoohuiaina, a i ole, ma kekahi ano e ae paha, e hiki ai ia oukou ke puni mai a hooia iho, he pololei ka laua nei e hele aku nei imua o ko oukou alo, a oiai, aole keia he hana e hooholomua ai i ka hana a ka lahui e waiho la mua o ka Aha Senate, nolaila, e pono ia makou ke hoike aku i ke kulana maoli o keia mau kanaka e holo aku nei imua o oukou, i ike ai oukou he pololei ka makou mau hoakaka ana, a oia hoi keia:

            O Meses [Moses] Nakuaau, he kanaka Hawaii ponoi oia, a he hoahanau hoi no ka ekalesia o na La Hope ua paa ko ia nei ihu i ka uwea o ke kakoo hoohuiaina, mamuli o ka manao ana, e loaa mai ana he pono iaia malalo o ke aupuni Kuikawa o Dole ma, i loli ae nei i Repubalika Hawaii, aka, mai kona la nae i paa ai na lima i ke kuni ihu o ka hoohiki kakoo i keia aupuni a hiki i keia la, aole loa he wahi materia o ka hoomanao ia aku mai na poo aupuni aku o ke aupuni e ku nei, a ua nana ia mai hoi oia me he mea la aole oia he kanaka Hawaii i hoopaa i kona inoa no ke kakoo ana i ke aupuni e ku nei.

            Ua ike a ua kamaaina kakou ia mea, a o ka hoao ia ana e holoi ae i na kiheahea kiko e kau ana maluna o na inoa o ka poe i pili i ke kepau ulu a ke kawili manu o ka Repubalika, aole ia e hiki ke kala ia ae, no ka mea, ua komo pono aku la i na ai ka lua, a hookahi no hana pono, oia ka hoomau aku ma ke ku ana ma ia aoao a hiki i ka hopena.

            I kona wa e hoea aku ai imua o oukou, a haiolelo akea paha imua o kekahi anaina, no na mea pili aupuni, e akahele loa oukou, i ole ai e komo oakou [oukou] iloko o na hana e apuka ia ai ko oukou mau inoa, a lilo ka ikaika a kakou i kakoo ai i kinohi i mea ole, mamuli o ko oukou hoolohe wale ana i na olelo lalau a keia poe e hele aku nei e hoohulihuli mai ia oukou mahope o ko lakou aoao hewa.

            I ka wa e hoao ai keia kanaka Hawaii kumakaia e hoohuli mai i ko oukou mau manao, e kapaku mai iaia, me ka haawi ole i ko oukou mau pepeiao no ka hoolohe ana, a i ko oukou mau naau hoi no ka hoolilo ana, i ipu malama no kana mau olelo, ua pili laula keia i na poe a pau, ina he hoahanau oia no ka ekalesia o na La hope, Kalawina, Katolika, Bihopa, a pela aku, mai nana ma ia ano, no ka mea, o ka kakou MOTO e alualu nei, oia ke aloha i ko kakou aina, ko kakou lahui a me ko kakou alii Aimoku, a no ia aloha i kuleana ai makou e ao aku, mai punihei i ka Uhu kaalo i ka maka, no ka mea, he mau mea hoopilikia ia i ko kakou noho ana.

            No Beniamina Cluff, he haole oia mai ka aina e mai, a ua kamaaina loa no hoi na olelo Hawaii e pili ana nona, e poina ole nei ia makou, oia hoi, "he wahi haole maikai keia," aka, aia nae a hookahua pono iho ua wahi haole nei, ua oki oe e ahewa ana kakou, he wahi haole ino, a pela aku.  A oia ka makou e hoike aku nei i ko Maui o Kama poe hoahanau Moremona, ina oia e hoea aku ana imua o ko oukou mau alo, mai puni mai, no ka mea, eia iho kena wahi haole la he akamai i ka mali ana, a ke puni mai no oukou, o ko kakou papapau no ia he aa ko ka hale.

            O na manao o keia haole i hoike akaka loa ia mai imua o makou, oia no na mea pili i ka ninau hoohuiaina, a oiai, o kekahi hana ana, he mea pili i ke aupuni lani, oia kekahi mea nui nana e hoike akaka mai i ka hana hookamani a keia haole e hele aku la imua o oukou, a o ko oukou pono wale no, mai hoolohe mai i ka laua mau olelo, a mai ae mai hoi ia oukou e hoohuikau pu ma ka laua mau hana.

            Malia paha, o hala loa aku ka laua huakai no ka moku nui o Keawe, e like no me kela ae la maluna, pela no oukou e hana mai ai ia laua, no ka mea, o ka laua hana, aole ia no ka pono o ka lahui, aka, he pono ia no ka poe mea waiwai, aole hoi no kakou.  Nolaila, e hoolohe mai i ka makou mau leo ao i ola honua, oia ke ola a me ko kakou pakele, a o ka hahai mahope o ka meheu o keia mau kanaka oia ko kakou poino.

           

            Ua loaa mai nei he mau lono, aia ke huahiwi o Haleakala ke hookuakea ia la e ka hau mahope hoi o kela ino nui o ka Poaono nei, he mea hoi i ike ole ia no kekahi mau makahiki i hala ae nei.

 

HOOKEEKEE NA POE WAIWAI.

 

            Mahope iho o ka hoea ana mai nei o W. H. Paine, mai Enelani mai, a mamuli paha hoi o ke ao a kona poe hoa hui ma ka aina hanau, ua oi aku ka pono e hoohana ia na alanui o ke kulanakauhale nei me ka uwila, aole hoi me na lio a me na hoki, na poe hiki i ke aupuni ke hoopilikia mai, ma o ka loaa mau ana o na holoholona me na palapu ma a-i, ma o na lei a-i la, a ma o na ulia la paha i kekahi manaw [manawa], oia hoi ka wiwi a make, ua manao ia, o ka hana pono wale no, oia ka hoololi ana a hookomo iho ma kahi oia mau holoholona, i uwila ka mea nana e huki, a na hooholo a apono na poo o ka Hui Alahao Kaa Hapaumi ma Enelani, e hoi mai oia a noi aku i ke aupuni e ae mai elike me ia mau hoolala ana, ina ia he moa e apono ia ai e ke aupuni.

            I na wa i lohe ia ae ai keia mau manao hoonae hana a ka Luna Nui o ke Alahao Kaa Hapaumi, oia no ka wa i hoala koke ae ai na poe kuonoono o ke kulanakauhale nei, i makemake ole e lilo keia hana na ke Alahao Kaa Hapaumi, nolaila, ua hoomaka koke iho la ua poe nei e kahea i halawai ma ka Poalua nei, no ka nonoi ana aku i ke aupuni, aole e haawi ia pono i ka mea e makemake nei e hoala i keia hana iloko o ka aina, oiai lakou e makaukau ana e kukulu i hui no ia ano hana ma Honolulu nei.

            A oiai no hoi, ua kaupalena ia ka mana o ke Poo o ke alahao maloko o kona palapala aelike, nolaila, he hana hiki ole iaia ke hapai ae i kela hana mawaho ae o kana aelike, oiai hoi, wahi a lakou, eia lakou ke hoomakaukau nei e nonoi aku i ka Ahaolelo, e ae ia mai lakou e hoomoe i kaa uwila, e like me ka Mr. Paine e manao nei e hoomoe aku maluna o kana alahao ponoi.

            O keia mau manao kue, ua hele loa ae ia i ka nui, a ua hoolaha koke ia ae hoi maloko o na nupepa haole o kakou nei, me ka hoike pu ae i na kumu o ko lakou kue ana i keia hana a Mr. Paine, oia hoi, he hana kupono keia na na poe kalepa o ka aina nei e hoala ai, a he hoopakele ana hoi i kekahi mau hunahuna dala, i ole ai e hoolilo ia i mea e poino ai no ka malihini.

            Aka, i ko makou aana pono ana i na kumu e hiki ai ke hoomoakaka ia ae na hana mawaena o na aoao elua, e hele loa aku ana keia hana i ka nui, a o ka hopena aole i maopopo ia makou, owai la ka mea e oi a e kaa ana nana e rula keia mau hana, e lilo ana paha na ka poe alunu a hookeekee, a i ole e lilo ana no paha na ke alahao.  Na ka hopena ma keia mua aku e hoike mai i ka mea nana e lei ana i ka lanakila.